Boraginaceae Juss. - Айлаулықтар (Бурачниковые)

102 
17 кестенің жалғасы
1 
2 
3 
4 
100/5 
Asperugo procumbens L.- 
Жатаған жабысқақ (Асперуга 
простертая) 
 
біржылдық, ксерофит, 
палеарктикалық 
арамшөп, дәрілік 
35 
Тұқымдас:
 
Labiatae
Juss. - Ерінгүлділер (Губоцветные) 
 
101/1 
Ziziphora tenuior 
L. -
 
Н ә з і к
к и і к о т (Зизифора тонкая)
 
біржылдық, ксерофит,
тұран-ирандық 
дәрілік, эфир майлы, бал 
жинайтын 
102/2 
Marrubium vulgare L.- 
Кәдімгі 
шандра (Шандра обыкновенная)
 
көпжылдық, ксерофит, 
палеарктикалық 
бал жинайтын, дәрілік 
103/3 
Eremostachys molucelloides 
Bge.-
 
Жалпақтостағанша шөлмасақ 
(Пустынноколосник 
широкочашечный) 
 
көпжылдық, ксерофит,
палеарктикалық 
арамшөп, бал жинайтын 
36 
Тұқымдас:
 
Solanaceae
 
Juss. - Алқалар (Пасленовые)
104/1 
Datura stramonium L.- 
Нағыз 
сасық меңдуана (Дурман 
обыкновенный)
 
біржылдық, ксерофит, 
палеарктикалық 
улы, дәрілік, арамшөп 
105/2 
Lycium ruthenicum 
Murr -
 
Орыс 
тікенбұта (Дереза русская)
 
бұта, ксерофит, жоңғар-
ирандық 
улы 
106/3 
Hyoscyamus pusillus L.- 
Кішкене меңдуана (Белена 
крошечная)
 
біржылдық, ксеромезофит, 
палеарктикалық 
арамшөп, улы 
107/4 
H.niger 
L. -
 
Қара меңдуана 
(Белена черная)
 
екіжылдық, ксерофит, 
палеарктикалық 
улы, дәрілік, арамшөп 
37 
Тұқымдас:
 
Scrophulariaceae
Lindl. – Сабынкөктер (Норичниковые) 
 
108/1 
Verbascum songоricum 
Schrenk. 
- Жоңғар аюқұлақ, сиырқұйрық 
(Коровяк джунгарский) 
 
екіжылдық, ксеромезофит, 
таулы-орта азиялық-ирандық 
арамшөп, бал жинайтын 
109/2 
Dodartia orientalis 
L. - Шығыс 
текесақал (Додарция восточная) 
 
көпжылдық, ксерофит,
монғол-тұран-ирандық 
дәрілік, арамшөп, улы, 
инсектицидті өсімдік 
38 
Тұқымдас:
 Plantaginaceae
Lindl. - Бақажапырақтар (Подорожниковые)
110/1 
Plantago major 
L.-
 
Үлкен 
бақажапырақ (Подорожник 
большой) 
 
екіжылдық, мезофит, 
палеарктикалық 
дәрілік 
111/2 
P.lanceolata
L. -
 
Қандауыр 
бақажапырақ (Подорожник 
ланцетовидный) 
 
көпжылдық, ксеромезофит, 
палеарктикалық 
арамшөп 
39 
Тұқымдас: 
Rubiaceae
Juss. - Pияндар (Мареновые)
112/1 
Galium palustre 
L.-
 
Батпақ 
қызылбояу (Подмаренник 
болотный)
 
көпжылдық, мезофит,
голарктикалық 
бояу алынатын 
40 
Тұқымдас: 
Caprifoliaceae 
Vent.
 
- Үшқаттар (Жимолостные)
113/1 
Lonicera iliensis 
Pojark. -
 
Іле 
үшқат (Жимолость илийская) 
 
бұта, ксеромезофит, жоңғар-
шығыс тяньшандық 
эндем,
сәндік, эфир 
майлы өсімдік 
41 
Тұқымдас: 
Asteraceae
Dumort. - Күрделігүлділер (Сложноцветные)
114/1 
Helichrysum arenarium 
(L.) 
Moench -
 
Құмдық салаубас 
(Бессмертник песчаный) 
 
көпжылдық, ксерофит,
еуропалық-
ежелгіжерортатеңіздік 
дәрілік 
115/2 
Xanthium strumarium 
L.-
 
Кәдімгі 
сарысояу (Дурнишник 
обыкновенный) 
 
біржылдық, ксерофит, 
голарктикалық 
дәрілік, бояу алынатын 

103 
17 кестенің жалғасы
1 
2 
3 
4 
116/3 
Acroptilon repens 
(L.) DC. -
 
Ж а т а ғ а н yкекіре (Горчак 
ползучий)
 
көпжылдық, ксерофит,
монғол-тұран-ирандық 
улы, арамшөп 
117/4 
Cichorium intybus 
L.-
 
Кәдімгі 
цикорий (Цикорий 
обыкновенный)
 
көпжылдық, ксерофит, 
палеарктикалық 
тағамдық, бал жинайтын, 
дәрілік, малазықтық, 
арамшөп 
118/5 
Centaurea squarrosa 
Willd -
 
Тарбиған гүлкекіре (Василек 
растопыренный)
 
екіжылдық, ксерофит,
жоңғар-ирандық 
арамшөп 
119/6 
 Lactuca tatarica 
(L.) C.A.Mey. - 
Татар ассүтіген
 
(Латук 
татарский) 
 
көпжылдық, мезофит, 
палеарктикалық 
арамшөп 
120/7 
Artemisia vulgaris 
L.-
 
Ермен, 
қара жусан (Полынь 
обыкновенная) 
 
көпжылдық, ксерофит, 
голарктикалық 
дәрілік, арамшөп, эфир 
майлы, майлы 
121/8 
A.scoparia 
Waldst.et Kit -
 
Шашақты жусан (Полынь 
метельчатая)
 
бір-, екіжылдық, ксерофит, 
палеарктикалық 
малазықтық, арамшөп, 
эфир майлы 
122/9 
A.serotina 
Bge. -
 
Күздік жусан 
(Полынь осенняя)
 
көпжылдық, ксерофит,
таулы-ортаазиялық-
орталыққазақстандық 
малазықтық, арамшөп, 
эфир майлы 
123/10 
A.heptapotamica 
Poljak.-
 
Жетісу 
жусан (Полынь семиреченская)
 
көпжылдық, ксерофит,
жоңғар-солтүстік 
тяньшандық 
эндем 
эфир майлы, майлы 
124/11 
A.terrae-albae 
Krasch. -
 
Тамыр 
жусан (Полынь белоземельная)
 
жартылай бұташық, 
ксерофит,
жоңғар-солтүстік-
тяньшандық 
малазықтық, эфир майлы 
125/12 
A.dracunculus 
L.-
 
Шыралшын 
жусан (Полынь эстрагон)
 
көпжылдық, ксерофит, 
голарктикалық 
тағамдық, арамшөп, эфир 
майлы, дәрумендік 
126/13 
A.nitrosa 
Web. -
 
Кебір жусан
 
(Полынь селитряная) 
 
көпжылдық, галофит,
тұран-орталық азиялық 
малазықтық 
127/14 
A.leucodes 
Schrenk
.- 
Ақшыл 
жусан (Полынь беловатая) 
 
бір-, екіжылдық, ксерофит,
тұрандық 
дәрілік, эфир майлы 
128/15 
A.lessingiana 
Bess. - Лессинг 
жусан (Полынь Лессинговская)
көпжылдық, ксерофит,
палеарктикалық 
малазықтық, эфир 
майлы, майлы 
129/16 
Amberbоа turanica 
Iljin.-
 
Тұран 
амбербоа (Амбербоа туранская)
 
біржылдық, ксерофит, 
палеарктикалық 
арамшөп 
130/17 
Onopordon acanthium 
L. - Тікенді 
шағыртікен (Татарник колючий) 
 
екіжылдық, ксерофит, 
голарктикалық 
арамшөп, майлы, 
тағамдық 
Іле өзенінің төменгі ағысының жайылмасында жоғары сатыдағы 
споралы өсімдіктерден қырықбуындар (
Equisetophyta
)
 
бөліміне жататын 1 
түр - дала қырықбуыны (
Equisetum arvense
L.) кездессе, ашықтұқымдылар 
(
Gymnospermatophyta
) бөлімі де 1 түр - қос масақшалы қылшадан (
Ephedra 
distachya
L.) 
тұрады. Популяцияның флорасының басым бөлігін 
жабықтұқымдылар (
Angiospermatophyta
)
 
бөлімінің өкілдері 128 түрді 
құрайды, оның ішінде қосжарнақтылар (
Dicotyledoneae
) класына 107 түр, ал 
даражарнақтылар (
Monocotyledoneae
) класына 21 түр жатады. Демек, 

104 
R.iliensis
популяциясы аумағынан біз 39 тұқымдасқа, 100 туысқа жататын 
түтікті өсімдіктердің 128 түрін тауып тіркедік.
Кесте 18 – Іле өзенінің төменгі ағысы жайылмасында кездесетін жетекші 
тұқымдастар қауымдастығының таксономиялық құрамы 
№ 
Тұқымдас 
Түр саны 
Жалпы санының %-дық үлесі 
1 
Asteraceae
Dumort. 
17 
13,2 
2 
Poaceae 
Barnhart.
 
15 
11,7 
3 
Fabaceae 
Lindl.
 
10 
7,8 
4 
Brassicaceae 
Burnett.

8 
6,2 
5 
Caryophyllaceae
Juss.
 
7 
5,4 
Барлығы: 
57 
44,6 
6 
Қалғандары 
71 
55,4 
18 кестеде көрсетілгендей, Іле өзенінің төменгі ағысы жайылмасында 
кездесетін жетекші тұқымдастарға 
Asteraceae
Dumort., 
Poaceae 
Barnhart., 
Fabaceae 
Lindl., 
Cruciferae
Juss.
 
және 
Caryophyllaceae
Juss.
 
жатады. Осы 5 
тұқымдастың өкілдері популяция флорасының 44,5%-ын құрайды. Бірінші 
орында 
Asteraceae
Dumort. тұқымдасы 17 түрден тұрады немесе популяция 
флорасының 13,2%-ын құрайды, екінші орында 
Poaceae 
Barnhart. тұқымдасы 
15 түрден тұрады немесе популяция флорасының 11,7%-ын құрайды. Үшінші 
орында 
Fabaceae 
Lindl. тұқымдасы 10 түрден тұрады немесе флораның 7,8%-
ын құрайды, төртінші орында 
Cruciferae
 
Juss.
 
тұқымдасы 8 түрден тұрады 
немесе флораның 6,2%-ын құрайды, бесінші орында 
Caryophyllaceae
Juss. 
тұқымдасы 7 түрден тұрады немесе флораның 5,4%-ын құрайды. Қалған 
тұқымдастардың әрқайсысында 3-тен, 2-ден, 1-ден түрлер бар. Олардың 
жиынтығы популяция флорасының 55,4%-ын құрайды. 
Кесте 19 - Іле өзенінің төменгі ағысының жайылмасында
 
кездесетін 
өсімдіктердің негізгі тіршілік формаларының спектрі 
 
№ 
Тіршілік формасы 
Түрлер саны 
Абсолюттік саны 
%-дық үлесі 
1 
Гемикриптофиттер 
54 
41,5 
2 
Терофиттер 
53 
40,8 
3 
Хамефиттер 
18 
13,8 
4 
Макрофанерофиттер 
5 
3,8 
5 
Микрофанерофиттер 
2 
1,5 
Барлығы: 
130 
100 
Өсімдіктердің тіршілік формаларынан гемикриптофиттер, яғни 
көпжылдық шөптесін өсімдіктер басым келеді 54 түр (41,5%). Екінші орында 
даму циклы қысқа бір- және екіжылдық өсімдіктерден тұрады 53 түр (40,8%). 
Хамефиттер, яғни бұталар және жартылай бұталар 18 түрмен (13,8%) үшінші 
орынды иемденеді (19 кесте). Нано- және микрофанерофиттер 2 түрді (1,5%) 
құрайды. Макрофанерофиттердің 5 түрі (3,8%) кездеседі: 
Populus pruinosa

105 
Schrenk.,
Populus diversifolia
Schrenk., 
Ulmus pinnato-ramosa 
Dieck.,
Tamarix 
ramosissima
Ledeb.,
 Elaeagnus oxycarpa
Schrenk.
Іле өзені бойындағы ағаштардың қазіргі кездегі жағдайы еш сын 
көтермейді. Жыл өткен сайын олар қурап, шіріп, сиреп барады. Тіптен 
Phragmites australis 
Trin. сияқты биік болып өсетін өсімдіктердің өзі 
аласарып, тырбиып нашар өседі. Көп жерлерде бұларды арамшөптер 
ығыстырып барады. 
Кесте 20
- 
Іле өзенінің төменгі ағысының жайылмасындағы
 
өсімдік 
түрлерінің басқа аймақтар флорасымен байланысы
№ 
Географиялық элементтер 
бір
-, 
екіжылды
қ 
шө
птесін ө
сі
мдіктер
кө
пжыл
дық
шө
птесін
өсімдік
тер
бұта, 
жа
рт
ылай 
бұт
а,
бұташық,
жа
рты
ла
й 
бұташық
ағашт
ар
барлығы
%
-дық кө
рсе
ткіші
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
1 
палеарктикалық 
13 
15 
2 
- 
30 
23,1 
2 
голарктикалық 
6 
5 
1 
1 
13 
10 
3 
тұрандық 
7 
2 
1 
2 
12 
9,2 
4 
тұран-ирандық 
7 
3 
- 
- 
10 
7,7 
5 
монғол-тұран-ирандық 
2 
2 
2 
- 
6 
4,6 
6 
космополиттік 
2 
3 
- 
- 
5 
3,8 
7 
жоңғар-солтүстік-тяньшандық 
- 
1 
2 
- 
3 
2,3 
8 
таулы-орта азиялық-ирандық 
3 
- 
- 
3 
2,3 
9 
тұран-монғолдық 
- 
3 
- 
- 
3 
2,3 
10 
таулы-сібір-ирандық 
- 
2 
1 
- 
3 
2,3 
11 
иран-тұрандық 
2 
- 
- 
1 
3 
2,3 
12 
таулыортаазиялық-орталыққазақстандық 
1 
2 
- 
- 
3 
2,3 
13 
ежелгіжерортатеңіздік 
2 
- 
1 
- 
3 
2,3
14 
понтикалық-ежелгіжерортатеңіздік 
1 
- 
1 
- 
2 
1,5 
15 
жоңғар-ирандық 
1 
- 
1 
- 
2 
1,5 
16 
таулы сібірлік-таулы орта азиялық 
- 
2 
- 
- 
2 
1,5 
17 
шығыс-тұрандық 
- 
2 
- 
- 
2 
1,5 
18 
шығысжерортатеңіздік 
1 
- 
1 
- 
2 
1,5 
19 
таулы-орта азиялық-жерортатеңіздік 
2 
- 
- 
- 
2 
1,5 
20 
тұран-жерортатеңіздік 
1 
1 
- 
- 
2 
1,5 
21 
жоңғар-тяньшандық 
- 
1 
1 
- 
2 
1,5 
22 
тұран-орталық азиялық 
1 
1 
0,8 
23 
еуропалық-ежелгіжерортатеңіздік 
- 
1 
- 
- 
1 
0,8
24 
жоңғар-шығыс тяньшандық 
- 
- 
1 
- 
1 
0,8
25 
алтай-орталық-қазақстандық-
тяньшандық 
- 
1 
- 
- 
1 
0,8
26 
жоңғар-орталық қазақстандық 
- 
1 
- 
- 
1 
0,8
27 
орталық 
қазақстандық-жоңғар-
тяньшандық 
- 
- 
1 
- 
1 
0,8
28 
батыспалеарктикалық 
- 
1 
- 
- 
1 
0,8

106 
20 кестенің жалғасы
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
29 еуропалық-понтикалық 
- 
- 
1 
- 
1 
0,8
30 жоңғар-памир-алайлық 
- 
- 
1 
- 
1 
0,8
31 таулы-орта азиялық 
- 
- 
1 
- 
1 
0,8
32 шығыспалеарктикалық 
- 
- 
1 
- 
1 
0,8
33 таулы-сібір-тяньшандық 
- 
1 
- 
- 
1 
0,8
34 паннондық-қазақстандық 
1 
- 
- 
- 
1 
0,8
35 оңтүстік-балқаштық 
- 
1 
- 
- 
1 
0,8
36 таулы-орта азиялық-гималайлық 
- 
1 
- 
- 
1 
0,8
37 қазақстандық-далалық 
- 
1 
- 
- 
1 
0,8
38 алтайлық-таулыортаазиялық 
- 
1 
- 
- 
1 
0,8 
39 еуропалық-азиялық-кавказдық 
- 
1 
- 
- 
1 
0,8 
20 кестеде көрсетілгендей географиялық элементтері бойынша бірінші 
орында палеарктикалық – 30 түр, жалпы пайыздық үлесі 23,1%, екінші 
орында голарктикалық 13 түр, жалпы пайыздық үлесі 10% құрайды, үшінші 
орында тұрандық 12 түр, жалпы пайыздық үлесі 9,2%, төртінші орында 
тұран-ирандық - 10 түр, жалпы пайыздық үлесі 7,7%, бесінші орында монғол-
тұран-ирандық – 6 түр, жалпы пайыздық үлесі 4,6%, алтыншы орында 
космополиттік – 5 түр, жалпы пайыздық үлесі 3,8% құрайды.
Қалған түрлер
жоңғар-солтүстік-тяньшандық, таулы-орта азиялық-
ирандық, 
тұран-монғолдық, 
таулы-сібір-ирандық, 
иран-тұрандық, 
таулыортаазиялық-орталыққазақстандық, 
ежелгіжерортатеңіздік, 
понтикалық-ежелгіжерортатеңіздік, жоңғар-ирандық, таулы сібірлік-таулы 
орта азиялық, шығыс-тұрандық, шығысжерортатеңіздік, таулы-орта азиялық-
жерортатеңіздік, тұран-жерортатеңіздік, тұран-орталық азиялық, еуропалық-
ежелгіжерортатеңіздік, 
жоңғар-шығыс 
тяньшандық, 
алтай-орталық-
қазақстандық-тяньшандық, 
жоңғар-орталық 
қазақстандық, 
орталық 
қазақстандық-жоңғар-тяньшандық, 
батыспалеарктикалық, 
еуропалық-
понтикалық, 
жоңғар-памир-алайлық, 
таулы-орта 
азиялық, 
шығыспалеарктикалық, таулы-сібір-тяньшандық, паннондық-қазақстандық, 
жоңғар-тяньшандық, оңтүстік-балқаштық, таулы-орта азиялық-гималайлық, 
қазақстандық-далалық, алтайлық-таулыортаазиялық, еуропалық-азиялық-
кавказдық географиялық элементтері 1-2-3 түрден тұрады. Олар жалпы 
флораның 42,5%-ын құрайды. 
Ботаникалық-географиялық тұрғыдан алғанда Іле өзенінің төменгі 
ағысында кездесетін өсімдіктер жабыны флорасының 39 басқа 
флоралық аймақтармен байланысының барлығы анықталды. Олардың 
ішінде палеарктикалық, голарктикалық, тұрандық, тұран-ирандық, 
монғол-тұран-ирандық, космополиттік
 
географиялық элементтер айқын 
басымдыққа ие. Бұл сөз жоқ заңдылық.
Өсімдіктердің экологиялық типтерінен ксерофиттердің үлесіне 
популяция флорасының 63 түрі (48,5%) тиісті. Мезофиттерге 32 түр (24,6%) 
тиісті. 1 ғана түр 
Phragmites australis 
Trin. гидрофит болып табылады. 4 түр 
(3,1%) псаммофит – 
Astragalus paucijugus
C.A.Mey., 
Silene nana
Kar. et Kir., 

107 
Anisantha tectorum
(L.) Nevski., 
Tulipa behmiana
Regel; 4 түр мезоксерофиттер 
– 
Tamarix ramosissima
Ladab., 
Lotus tenuis
Kit., 
Populus pruinosa
Schrenk., 
Calamagrostis epigeios
(L.) Roth. популяция флорасының 3,1%-ын құрайды. 2 
түр (1,5%) петрофит – 
Astragalus saccocalyx 
Schrenk., 
Taeniatherum crinitum
(Schreb.) Nevski; галофиттердің 10 түрі (7,6%): 
Chenopodium glaucum
L., 
Ch.album
L., 
Petrosimonia glaucescens
(Bge.) Iljin. және 
Suaeda altissima
(L.) 
Pall., 
Lepidium perfoliatum
L., 
Malcolmia scorpioides
(Bge.), 
Nitraria schoberi L.
, 
Tribulus terrestris 
L
.
, 
Euphorbia turкestanica 
Rgl., 
Artemisia nitrosa 
Web. 
кездеседі (21 кесте). 
Кесте 21 - Іле өзенінің төменгі ағысының жайылмасындағы 
өсімдіктердің негізгі экологиялық типтері 
 
№ 
Тіршілік формасы 
Түрлер саны 
Абсолюттік саны 
%-дық үлесі 
1 
Ксерофиттер 
63 
48,5 
2 
Мезофиттер 
32 
24,6 
3 
Ксеромезофиттер 
14 
10,8 
4 
Галофиттер 
10 
7,6 
5 
Мезоксерофиттер 
4 
3,1 
6 
Псаммофиттер 
4 
3,1 
7 
Петрофиттер
2 
1,5 
8 
Гидрофиттер
1 
0,8 
Шаруашылықтағы 
маңызына 
қарай 
Н.П.Павловтың 
(1942) 
классификациясы бойынша Іле өзенінің төменгі ағысы жайылмасының 
өсімдіктерін 14 топқа бөлдік [255].
Олардың ішінде эрозияға қарсы тұратын өсімдіктер (60 түр немесе 
46,2%) ерекше басымдық көрсетеді. Жалпы топырақты желден және тасқын 
судан болатын эрозиядан қорғауға өсімдіктердің барлығы қатысады. Дей 
тұрғанмен де ағаштардың, бұталардың және көпжылдық шөптесін 
өсімдіктердің, әсіресе тамырсабақты өсімдіктердің топырақты бекітудегі рөлі 
орасан зор. Олардың тамырлары терең кетеді және бір-бірімен матасып 
қалың тор түзеді, сөйтіп топырақтың жоғарғы горизонттарын эрозиядан 
қорғайды. Екінші орында арамшөптер (57 түр немесе 43,8%), үшінші орында 
малазықтық (46 түр немесе 35,4%), төртінші орында дәрілік өсімдіктер 
тұрады (26 түр немесе 20%). Әрі қарай кему реті бойынша сәндік және улы 
(әрқайсысы 16 түрден немесе 24,6%), бал жинайтын (15 түр немесе 11,5%), 
тағамдық (12 түр немесе 9,2%), эфир майлы (10 түр немесе 7,7%), бояу 
алынатын (7 түр немесе 5,4%), дәрумендік (6 түр немесе 4,6%), целлюлозалы-
қағазды, талшық алынатын, шыны майлы (5 түрден немесе 3,8%), 
техникалық (4 түр немесе 3,1%) өсімдіктер кездеседі. Қалғандары тоқыма, 
құрылыс материалы ретінде, илік заттар алынатын, отынға, көгалдандыруға, 
топырақты құнарландыруға пайдаланылатын, сабын алынатын, инсектицидті 
өсімдіктердің 1, 2, 3 түр сандарымен сипатталады (22 кесте).

108 
Кесте 22 -

жүктеу/скачать 5,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: