С. В. Кожанова Жалпы иммунология
Табиғи қоректендірудің рөлі
жүктеу/скачать 19,87 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы иммунология оқулық
| Табиғи қоректендірудің рөлі
Жана туған балаларда І§А болмайды және онын тузілуі 2,3-ші айда басталады. Инфекциядан корғануда нәрестелерді табиғи коректендіру өте маңызды болып табылады. Ана сүтімен бірге балаға секреторлы І§А, сонымен бірге І§С түседі, олар жаңа туған баланы асказан-ішек жолдарынын инфекциясынан корғайды. Баланын ішек және мұрын- жұткыншак шырыштарынын жергілікті иммунитетінің жетіспеушілігін І§А толтырады және пневмококк, стрептококкк, тырыскак (холера) вибриондары, полиомиелит вирусы тудыратын инфекциянын дамуына карсы тұрады. Моноклонды антиденелер Ғылыми зерттеулерде және медициналык практикада антидене- лерді қолдану кен спектр алып жатыр. Соның ішінде аз маманданған антиденелер бағалы болады, себебі белгілі бір эпитопқа әсер етеді. Жануарларды карапайым иммунизациялау нәтижесінде бұндай пре- паратты ала алмады, себебі барлык иммунизацияға ұшыраған жа- нуарлар канында кең спектрлі әр түрлі арнайы антиденелер бар, ал иммунизациялағанда берілген антигенге косымша спецификалык антиденелер синтезделеді, ал олар әр түрлі кластағы иммуноглобу- линдерге жатады. Бұл мәселенің шешімі В-лимфоциттердің клондарын бөлу және мәдениеттендіру аркылы шешілді, себебі ол белгілі берілген арнайылығы бар. В-жасушаларының клондарын өндіруі киынға сокпайды, бірак олардын өмір сүру уакыты аз, ол он күнге тең. Өткен ғасырдын жартысында иммунохимиктер иммуноглобулиндердін кұрылысын зерттеу барысында моноклонды антиденелерді колдана бастады. Олар лимфоидты ісіктін жасушасынан, яғни миеломадан бөлінгенін алған. Ол В-жасуша клондарының шексіз бөлінетінін және антидене түзуші екенін білдіреді. Бұл антиденелердін арнайылығын аныктау әрдайым бола бермейді, ал негізгісі оны бағыттай алуға киын. Қорыта келе, бұл жұмыстын максаты — бөлінуі токтамайтын және белгілі бір арнайы жұмыс істейтін моноклонды антиденелерді 14-Тарау. Адаптивті иммунитеттің гуморалды механизмдері 243 алу. Бұл мәселені 1975 ж. Ц. Милынтейн және Г. Келлер деген им- мунологтар шешті. Олар алғаш антидене түзуші және миеломды жасушасыньщ калыпты гибридін алды. Селекция жүргізу нәтижесінде олар бір уакытта кажетті арнайы антиденелердің синтезін өндіре ала- тын және жасанды ортада шексіз өсіре алатын гибридте жасушаларды ала алды. Осыдан гибридті жасушаларға өзіндік мәңгілік тіршілік ету калыптасты. Осы гибрид жасушалардың түрі гибридомдар деген атка ие болған. Жекелендірілген гибридомды жасушаларды бөліп алуға және дакылдандыруға болады. Нәтижесінде ол клонға бастама береді. Бүндай клондар бір антигендік детерминантаға мамандандырылған антиденелерді іп т/Үго-да көп көлемде өндіре алады. Міне, осылар моноклонды антиденелер болып табылады, олар бір изотиптен және бір аллотиптен турады, бірдей вариабелді аймағы, қурылымы және идиотипі бар. 1984 казанда іп у/Үго-да моноклонды антиденелерді алуға болатын гибридомды технологияны ойлап тапкандары үшін Ц. Мильштейн және Г. Келлер Нобель сыйлығына ие болды. Моноклонды антиденелерді өндіріп алатын гибридомды техно- логия бірнеше этаптан түрады. Ең алдымен зерттелетін антиген- мен тышкандарға иммунизациялау жүргізеді. (жасушалык немесе ерітінді түрінде) Иммунизацияланған жәндіктердің көкбауырынан В-лимфоциттерді бөліп алады. Осыдан кейін антидене түзілу В-жасушаларымен тышкан ісігінен, яғни плазмоцитомадан (шексіз бөлінуге кабілеті бар), алынған В-жасушаларының косылуын жүргізеді. Плазмоцитоманың өзі антидене түзуге кабілетті емес. Бір жасушалык мембрананың астында осы жасушалардын геномдык косьшуы гибридті жасушалардың пайда болуына алып келеді. Пайда болған гибридома аз мамандандырылған антиденелерді (иммундык В-лимфоциттерден) өндіру қабілетіне ие болады және ұзак өмір сүретін, шексіз бөлінетін болады (плазмоцитома жасушалар секілді). Жасушалар косындысының карапайым гибридті емес жасушалары өсіп кетпейтін арнайы селективті ортада коректендіреді. Өсірілген гибридомды жасушалар косындысын бірлік көлемде сүйық коректі ортада бір жасушаға дейін ерітеді және көбейтеді, яғни клондайды. Қалдык үсті сұйыктыкта өсіп жаткан клондардың зерттеліп отырған эпитопка антиденелердің бар болуын және концентрациясын аныктайды. Аныкталғаннан кейін сәйкес клонды бөліп алады және жинайды. Жиналған гибридомды жасушалар клонынан зерттеліп 244 III Бөлім. Адаптивті иммунитет отырған антигеннін жалғыз эпитобына спецификалык моноклонды антиденелерді синтездейді. Казіргі кезде көптеген әлемдік фармацевтикалык фирмаларда мо- ноклонды антиденелерді өндіреді және иммунологиялык зерттеулер- де кеңінен колдау тапкан. Олар анык беткі фенотипті маркерлерге ие жасушалардын идентификациясында; әр түрлі жасушалардың мем- бранасында орналасқан молекулардың функциясының орнатылуы- на; күрделі антигендер косылысынын талдауына; бөлінудін әр түрлі сатысында жасушалардын антигендік кұрамын талдауда, сонымен катар эмбриогенезді зерттеуде және баска да көптеген зерттеулерде колданылады. Көптеген ғылыми катардагы мәселерді жалгыз практикалык шешім ретінде моноклонды антиделерді колдану болып табьшады. Мысалы, осы техниканы колдану барысында идиотипті және иммунды жауаптын идиотиптік реттелуі туралы окытулар дами бастады. Клиникада адамның иммундык статусын бағалау жағдайында лимфоциттердің субпопуляциясын идентификациясы үшін антидене- лерді колдану кеңінен колдау тапкан. Моноклонды антиденелерді адамдағы жедел лейкоздын түріне аныктаушы антигендерді бөліп алуға рұксат етіледі. Обыр эмбрионалды антигенге радиоактивті моноклонал- ды антиденелерді метастаздарды аныктау үшін және ішек ісіктерінін ерте сатысында таралу орнын және пайда болуын аныктауда колданылады. Дифтериялық токсин және рицин сиякты удың жасушалык молеку- ларымен коньюгирленген моноклонды антиденелерді иммунотоксин деп атайды. Олар катерлі ісіктін барлык түрінде спецификалык тера- пия ретінде колданылады. Кұрамында Ғс-фрагменті жок мутантты моноклоналды антиденелер токсикалык дәрілік заттардын іп уіуо - да бейтараптануында колданылады (мысалы, дигоксин және баска да препараттардың аса әсер етуінде). Осындай көптеген мысалдар келтіруге болады (14.6-сурет, түрлі түсті жапсырманы караңыз). Казіргі кезде гендік инженериянын дамуына байланысты мо- ноклонды антиденелердің жаңа түрлерін алып жатыр. Олар жана арнайы дәрілік заттарды жасауда колданылатын перспективті гуманизацияланған моноклонды антиденелер. Оларды адамнын әр түрлі патологиялык жагдайында иммунотерапия ретінде колдануға болады. Гуманизацияланған моноклонды антиденелерді генетикалык кұрылымдык негізде дайындайды, оның кұрамында тышканнын моноклонды антиденесінің У-гені мен кажетті изотиптегі адам иммуноглобулинінін С-гені бар. Түзілген гибридті антиденелердін 14-Тарау. Адаптивті иммунитеттің гуморалды механизмдері 245 арнайылығы тышкан генімен, ал антигендік касиеті адам генімен аныкталады. Өте күрделі жағдай болып тышканның У-генінің гипервариабелді бөлігінін адамның С-генінің және У-геннін каркасты кезектілікті кодталуы іске асады. Корыта келе, моноклонды антиденелер казіргі кездегі зерттеулер- де, диагностикада және емдеуде кең спектр алып жатыр және олардын клиникалык және эксперименталды медицинада колданылуы одан әрі дамуда. |