С. В. Кожанова Жалпы иммунология

34
I Бөлім. Иммундықжүйе. Жалпы сипаттамасы
иммунитет кызметтерімен салыстырғанда күрделі болып келеді. Атап 
айтсак, 
белгілі бір антигенге арнайы жасуиіалардық пролиферақиялық
жауабынын күшін жоғарылату жатады, ол 
лимфоидты популяқиянық
клоналды қурылымдығына
байланысты; «өзінің» молекулалары мен 
жасушаларынын корғанысын камтамасыз ететін 
иммунологиялық
төзімділікті
калыптастырады; 
адаптивті иммундық жүйенің қызметін
бірнеше денгейде 
реттеу,
сондай-ак 
туа біткен иммунитеттің
механизмдерімен өзара байланысын реттейтін оң және теріс кері байла-
ныстар жүйесінің жүмысы.
Адаптивті иммунитеттің маңызды және ерек- 
ше кызметі — антигендермен кайталап кездескен жағдайда адаптивті 
иммунитет жұмысының тиімділігінін жоғарылуын камтамасыз ететін 
иммунологиялық төзімділікті
калыптастыру.
Адаптивті иммундық жүйе
— ол организмнің ішкі ортасының 
генетикалык тұрактылығын камтамасыз ететін организмнің біртұтас 
көпфункнионалды жүйесі. Адаптивті иммундык жүйенің туа біткен 
иммундық жүйеден айырмашылығы — ол 
орталық
(сүйек кемігі мен 
тимус) және 
шеткеріден
(организмдегі барлык лимфоидты түзілістер) 
тұратын 
меншікті мүшелері
бар.
Адаптивті иммундық жүйесінің негізгі жасушаларына Т- және
В-лимфоциттер
жатады. Олар орталық мүшелерде (біріншілік) 
түзіледі, сол жерлерде катаң түрде белгілі бір химиялык топтарға 
арнайы лимфоциттердің клондары түзіледі, оларды 
антигенді де-
терминанта
немесе 
эпитоп
деп атайды. Бұл үдерістің негізінде 
Т- 
және 
В-лимфоциттердін 
және 
антиденелердін 
антигента- 
нушы 
рецепторларының 
молекулаларын 
бакьшайтын, 
ұрык 
катарындағы 
гендердің 
генетикалык 
рекомбинациясы 
жатыр. 
Аталған рецепторлардың көмегімен Т- және В-лимфоциттер бөгде 
антигендердін көптеген ерекше молекулалык құрылымдарын тани- 
ды, тіпті олардың арасындағы генетикалык айырмашылык минимал- 
ды болса да. 
Лимфоциттердің антигентанушы рецепторларының бүл
қабілеті туа біткен иммунитет жасушаларындағы паттерн-танушы ре-
цепторлардан мүлдем ажыратылады.
Соңғы рецепторлардын көмегімен 
жеткілікті түрде кеңінен таралған микроорганизмдер тобы танылады, 
себебі оларда осы топка ғана тән молекулалык кұрылымдар бар.
Т-лимфоциттердің антигендерді тану ерекшелігі Т-жасушалык 
антигентанушы рецепторлардын (ТЖР) кұрылысымен байланысты, 
себебі ТЖР антигенді детерминантамен катар ядросы бар барлык 
жасушалардын бетінде кездесетін негізгі гистосәйкестік кешенінің 
нәруыздарымен (МНС-кешені) байланысуы керек, оны 
«қос тану»

2-Тарау. Туа біткен және адаптивті иммунитеттің негізгі сипаттамапары...
35
деп атайды. Аталған жағдай кәсіби антиген таныстырушы жасушаларға 
(АТЖ) жататын, туа біткен иммунитет жасушалары — ДЖ және МФ- 
мен камтамасыз етіледі. Олар организмге бөгде молекулалар мен жасу- 
шаларды фагоцитозға ұшыратады, сосын ыдырату нәтижесінде түзілген 
кыска пептидті фрагменттер (эпитоптар) МНС молекулаларымен 
бірігеді, оны антигеннін иммуногенді түрі деп атайды. Иммуногенді 
кешендер — «МНС нәруызы — антигенді пептид» АТЖ бетіне шығары- 
лады және Т-лимфоциттермен танылады. ДЖ мен МФ цитокиндерінін 
көмегімен және Т-жасушаларымен әрекеттесу нәтижесінде олардын 
белсенуіне, пролиферациясына және эффекторлы Т-лимфоциттерге 
дифференцировкасына ықпал етеді. Сонымен, антигенді тану үдерісіне 
жасушалардың екі үлкен тобы катысады: лимфоциттер мен антигента- 
ныстырушы жасушалар.
Адаптивті имунитеттің іффекторлық механизмдері
жасушалык 
(Т-лимфоциттермен жүзеге асады) және гуморалдык (В-лимфо- 
циттермен жүзеге асады) деп екіге бөлінеді. Антигенмен бірінші рет 
кездескенде онын танылуы, сосын сол антигенге арнайы Т- және 
В-лимфоциттердің клонының пролиферациясы басталады және ол 
үдеріс дәл сол антигенге қарсы тікелей жұмыс атқаратын жетілген 
эффекторлы лимфоциттердін түзілуімен аякталады. Туа біткен имму- 
нитет пен бейімделген иммуниттеттін басты айырмашьшығы осын- 
да. 
Туа біткен иммунитет жасушалары популяңиясының Т- және
В-лимфоциттерден айырмашылығы — олардың клоналды қурылымы
жоқ және бөгде антигендермен бірінші рет кездескенде, антигендерді
танығаннан кейін пролиферациялану жэне дифференциациялану сатыла-
рынан өтпей-ақ, оларға бірден жауап береді.
Эффекторлы Т-лимфоциттер
адаптивті иммунитеттің жасушалык 
механизмдеріне катысады. Бұл жасушалардың популяциясы функ- 
ционалды біркелкі емес, оларға біркатар субпопуляциялар кіреді: 
Т-хелперлер, реттегіш және цитотоксикалық Т-лимфоциттер және 
басқалары. Олар көптеген реттегіш және эффекторлық кызмет 
атқарады, сонын аркасында генетикалык бөгде жасушалар жойыла- 
ды, иммунды жауаптын реттелуі жүзеге асады, антиденелердің түзілуі 
бақыланады, сонымен катар, төзімділік пен иммунологиялык есте 
сақтау калыптасады. Жасушалык адаптивті иммунитеттін негізгі 
эффекторлық молекулаларына Т-лимфоциттермен түзілетін цитокин- 
дер жатады.
В-лимфоциттер антигендермен арнайы байланысатын антидене
(иммуноглобулиндер) синтезін жузеге асырады.
Адамда иммуноглобу-

36
I Бөлім. Иммундық жүйе. Жалпы сипаттамасы
линдердің 9 изотипі (кластары мен топшалары) белгілі, олар гуморал- 
ды адаптивті иммунды жауаптын әр түрлі кезендерінде түзіледі және 
әр түрлі кызметтер аткарады. Иммуноглобулин молекулалары арнайы 
мембраналык фрагмент көмегімен В-лимфоциттердін плазмалык мем- 
бранасына орналасқан және В-жасушалык антигентанушы рецептор 
(ВЖР) кызметін аткарады.

жүктеу/скачать 19,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: