С. В. Кожанова Жалпы иммунология
жүктеу/скачать 19,87 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы иммунология оқулық
| дәл осы жасушалары адаптивті иммунды жауаптың эффекторлық
тізбегін қамтамасыз етеді, яғни қабынудың дамуын тудырады немесе гельминттердің дернзсілдеріне (личинкаларына) цитотоксикалық әсер етеді (І§Е мен эозинофилдердің бірігіп әсер етуі). Туа біткен иммунитет пен адаптивті иммунитеттің өзара байла- нысынын тағы бір қызыкты мысалына организмге енген патогендерде бактерияларға қарсы жауаптың дамуы жатады. МФ-дын паттерн-танушы рецепторларымен арнайы микробты компонентерінің байланысуы, бактериялардың фагоцитозына және олардың МНС-нәруыздарымен біріккен кешен түрінде Т-лимфоцит- термен танылуына алып келеді. Сонымен катар, МФ осы бактерия- 38 I Бөлім. Иммундық жүйе. Жалпы сипаттамасы ларға қарсы адаптивті иммунды жауаптың, атап айтсак, антиденелердін түзілуін ынталандыратын цитокиндерді түзеді. Сондай-ак, МФ туа біткен имунды жауаптын дамуын ынталандырады, олар жергілікті және жүйелік кабыну жауабын ынталандыратын цитокиндер мен хе- мокиндер синтездейді, нәтижесінде микробтардын таралуы тежеледі және кабыну ошағына баска фагоциттік жасушалар жинакталады да, жасушаішілік және жасушасыртылык бактерицидттік механизмді камтамасыз етеді. В-лимфоциттермен түзілетін антиделер (мысалы, І§С) кан аркылы жұкпа ошағына түседі және дәл сол микробтык жасушалармен ар- найы байланысады. Антиденелермен байланыскан бактериялар (опсонизациланған) туа біткен иммунды жүйенің фагоциттері (МФ, нейтрофилдер) бетіндегі иммуноглобулиндердіңтұракты фрагментеріне арналған арнайы рецепторлармен (Ғс-рецепторлар) байланысады. Олар аркылы фагоцитоз ынталануы салдарынан бактриялардын жасушаіші- лік ыдырауы жүзеге асады. Сонымен, адаптивті иммунитеттің гумо- ралдьі эффекторлы механизмі (антиденелер) патогендерді ыдырату үшін туа біткен иммунитет механизмдерін қолданады. Қорыта айтсақ, омыртқалылардың иммундық жуйесі организмді экзогенді патогендерден қорғайды және бөгде антигендерді тану мен олардың элиминаңиясы кезінде бірін-бірі толықтыратын туа біткен және адаптивті иммунды механизмдердің көмегімен ішкі ортаның генетикалық турақтылығын қамтамасыз етеді. Көптеген зерттеулер туа біткен және адаптивті иммундык жүйелердін эволюцияға бірге ұшырағандығын дәлелдейді, сондыктан осы екі жүйе арасында көптеген өзара байланыстар мен өзара тәуелділіктер бар. Патогендердің туа біткен иммундық жуйесімен танылуы адаптивті иммунды жауаптың дамуы ушін қажетті кезең екендігін дәлелдейтін айкын кағида болып табылады. Егер патоген туа біткен иммундык жүйесі жүзеге асыра- тын бірінші қатардағы корғаныстан өтіп кетсе, оған карсы дамитын адаптивті иммунды жауап күрт төмендейді. Иммунды жүйенін қызметі организмге ортак реттегіш жүйелер — жүйке және эндокринді жүйелер арқылы реттеледі. Екінші жағынан, имундык жүйе деп аталған жүйелердің кызметін реттейді. Иммундык жүйенің пайда болуы мен эволюцияға ұшырауы (алдымен туа біткен иммундык жүйе пайда болған, сосын — адаптивті иммунды жүйе) көпжасушалы организмдердің эволюцияда пайда болу мүмкіндіктеріне өте катты әсер етті. 2.1-кестеде туа біткен және адаптивті иммунитеттің жоғарыда айтылған салыстырмалы сипаттамалары берілген. 2-Тарау. Туа біткен және адаптивті иммунитеттің негізгі сипаттамалары... 39 2.1-кесте. Туа біткен және адаптивті иммунитет С ипаттам алар Туа біткен иммунитет Адаптивті иммунитет Даму уакыты М и нуттар/сағаттар Күндер Арнайылык Патогендермен не- месе закымдалған/ апоптозға ұшыраған меншікті жасушалармен ассоииацияланған моле- кулалар мен молекулалык кұрылымдарға арнайы Арнайылығы жоғары; молекулалык кұрылымдағы айырмашылык минималды болған жағдайда да ажырата алады; жұкпалы және жұкпалы емес агенттерді жоғары арнайылыкпен ажыратады Көптүрлілігі Ұрык катарындағы ген- дермен бакыланатын рецепторлардын шектелген саны Көптүрлілік денгейі жоғары; ұрык катарындағы рецепторлык гендердін генетикалык рекомбинация- сы және соматикалык му- тация нәтижесінде түзілетін әр түрлі арнайылыктағы рецепторлардын өте көп саны Иммуноло- гиялык есте сактау Жок Антигенмен кайталап жанасканда каркыны жоғары, әрі жылдам жауап- ты камтамасыз ете отырып калыптасады Ажырату өзінікі/бөтен Жаксы — ол калыпты жағдайда адам организмінің жасушала- рында кездеспейтін, бірак патогендердін әр түрлі кла- сына немесе закымдалған апоптозға ұшыраған жасушаларға арнайылығы бар кұрылымдар болғандыктан Өте жаксы — табиғаты бой- ынша жұкпалы патогендер- мен күресуді камтамасыз еткенімен катар, организмге енген генетикалык бөгде нәруыздардың элиминация- сына катысады. Бұл үдерістің закымдануы аутоиммунды аурулардың дамуына алып келеді Қан мен тіндердегі ерігіш компо- ненттер Көптеген антимикробты пептидтер мен нәруыздар (соның ішінде, фермент- тер, ерігіш рецепторлар, комплемент компоненттері және т.б.) Антиденелер Негізгі жасу- ша түрлері Фагоциттер (моноциттер, МФ, нейтрофилдер), эозинофилдер, базофил- дер, мес жасушалары, ДЖ, МК-жасушалары Т-лимфоциттер В-лимфоциттер |