Сборник научных статей научно-практической конференции «Байтанаевские чтения-Х»

166 
Заманауи Қазақстандық білім берудің стратегиясы әр адамға жан-жақты 
дамуға, табиғатынан әр адамға тән шығармашылық әлеуетті жүзеге асыруға 
мүмкіндік беру болып табылады. Мектеп жүйесіндегі ең маңызды бағыт – 
тұлғалық бағытты жүзеге асыру білім берудегі жаңа, құзыреттілікке негізделген 
тәсілдер, кейіннен тұлғалық және кәсіби дамудың биік шыңдарына жетуде 
студент өмірінде маңызды рөл атқара алады. Мұндай тұлғаны тәрбиелеу үшін 
баланың әуел бастан қоршаған орта туралы танымын кеңейту, таныс еместің 
барлығын білуге дағдыландыра отырып, оқуға деген ынтасын арттыру қажет
[1, 56б]. 
Қазіргі білім берудің мақсаты – Қазақстан Республикасының әлеуметтік, 
экономикалық және саяси өміріне тиімді қатысуға дайын, бәсекеге қабілетті 
тұлғаны дайындау. Қазіргі білім берудің міндеттері – қазақстандық 
патриотизмге, адам құқықтары мен бостандықтарына құрметпен қарауға 
тәрбиелеу, табысты және нәтижелі еңбекке дайын, өмір бойы білім алуға 
ұмтылатын құзыретті, белсенді, шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру, 
сондай-ақ әлеуметтік өз іс-әрекетінде және отбасында, қоғамда және ұжымда 
әлеуметтік рөлді орындауда әлеуметтік бекітілген құндылық бағдарлары бар 
бейімделген адам.
Қазіргі қоғам мен білім беру жүйесі жан-жақты болуы керек, көптеген 
мәселелерді өз бетінше шеше алатын, идеяны көтеретін, жобалар ұсынатын 
мектеп түлегін дайындауда жаңа көзқарастарды талап етеді. Осыған 
байланысты «жаңа мектептің» өзекті және келешегі зор проблемасы – 
құзіреттілікке негізделген әдіс аясында оқушыларды өз бетінше зерттеу 
тәжірибесі арқылы ақпаратты алу және өңдеу тәсілдерін үйрету. Бұл мәселені 
шешу мектеп оқушыларының зерттеушілік құзыреттілігі мақсатты түрде 
дамыған жағдайда ғана мүмкін болады. 
Зерттеу құзыреттілігі – зерттеу жүргізу, белгілі бір жаңа білім, жаңа 
зияткерлік өнім алу, жаңа жобаны құру, мәселенің жаңа шешімін табудағы 
білімнің, дағдының, дағды мен тәжірибенің жиынтығы; кез келген мәселе 
бойынша тиімді зерттеу жүргізуде адам көрсетуге тиісті қасиеттер мен 
дағдылар [1]. 
Зерттеу құзіреттілігі белгілі бір уақыт аралығында кезең-кезеңімен, жан-
жақты қалыптасады. Оқушының зерттеушілік құзыреттілігі – оқушының 
проблеманы бөліп көрсету, әртүрлі білім көздерімен жұмыс істеу, тақырыпты 
зерттеу, бақылау (эксперимент) жүргізу нәтижесінде жаңа білімді өз бетінше 
меңгеру және алу, идеяларды, гипотезаларды ұсыну қабілеті мен дайындығы. , 
эксперимент және т.б.), мәселелерді шешу жолдарын ұсыну және мәселелерді, 
жобаларды шешудің ең ұтымды нұсқаларын іздеу. 
Зерттеу құзыреттілігін қазақ тілі сабағында қалыптастыру әдістемесінде 
ақпарат көздері болып табылатын келесі құралдар пайдаланылды: 
- оқу және ғылыми әдебиеттер (оқулықтар, анықтамалықтар, оқу-
әдістемелік құралдар, рефераттар)және басқа да ғылыми журналдар) 
- әртүрлі көрнекі құралдар (кестелер, графиктер, сызбалар, диаграммалар, 
макеттер, табиғи объектілержәне құбылыстар, т.б. б.); 

167 
- әдістемелік құралдар (слайдтар, презентациялар, бейнероликтер). 
Қазақ тілі сабағында зерттеушілік құзіреттілікті қалыптастыру үшін 
бірнеше әдіс-тәсілдерді пайдалануға болады: 
- сұрақ-жауап әдісі; 
- оқушының логикалық қабілеттерін арттыру; 
- баяндама (дәріс); 
- ойын элементтері; 
- топ, ұжым; 
- көп деңгейлі оқыту; 
- мені ойландырады; 
- жалпылау; 
- іскерлік ойындар; 
- танымдық ойындар арқылы оқушылардың белсенділігін арттыру т.б [2, 465 б]. 
Зерттеу құзыреттілігін қалыптастыру жұмысында дәлелдеудің алатын 
орны ерекше. Оқушыларды оқытуға арналған зерттеушілік құзыреттілік – 
оларды зерттеу жұмыстарына үйрету үшін әртүрлі психологиялық 
сауалнамалар арқылы зерттеу қажет. Оқушылардың танымдық және тұлғалық 
даму қабілеттерін анықтай отырып, болашақ жұмыстарын ұйымдастыруға 
бағыттайды.
Зерттеу құзыреттілік ойлау процесі мен зерттеу әрекетінің даму деңгейін 
көрсетеді: мәселені табу және оны бөліктерге бөлу, оларды шешу жолдары 
туралы болжам жасау, мәселені шешуге міндеттер қою, гипотезаны алға тарту, 
олардың шешімін негіздеу. Зерттеу құзыреттілігінің когнитивтік құрамдас 
бөлігі оқу материалының мазмұнын білу, зерттеуді ұйымдастыру мен жүргізуді 
білу, ғылыми зерттеу әдістерін білу сияқты қажетті білімдер тобын қамтиды. 
Әрекетсіз зерттеу мүмкін емес. Зерттеу құзыретінің әрекеттік құрамдас бөлігі 
зерттеуді жүргізу, яғни зерттеу жүргізу, мазмұнын, логикасын, зерттеу 
бағдарламасын жасау, ғылыми әдістерді таңдау және қолдану, эксперименттер 
жүргізу және олардың нәтижелерін өңдеу, ғылыми талдау жүргізу, қорытынды 
жасау қабілетін қамтиды.
Зерттеу тапсырмалары үй тапсырмасымен қатар сабақтың кез келген 
кезеңінде берілуі мүмкін. Мысалы, базалық білімді белсендіру кезеңінде 
ұқсастыққа ықпал ететін, ұқсастық пен ұқсастықты табатын тапсырмаларды 
қолдануға болады. Ал жаңа ақпаратты оқу кезінде оқушы өз бетімен шешуге 
тиісті проблемалық жағдаяттар ұсынылады, оларға алгоритмдік блоктар мен 
диаграммалар қоса беріледі. Бекіту кезеңінде логикалық тапсырмалар беріледі, 
оның ішінде нұсқаларды белсенді қарастыру, таңдау тапсырмалары, уақытқа, 
кеңістікке және функционалдық қатынастарға байланысты тапсырмалар, 
сиқырлы сөздерді, мәселеден шығу жолдарын шешу, қорытындылардың 
сенімділігі мен ашықтығын анықтау, толтыру болып танылады. Оқушы мен 
мұғалім арасындағы ынтымақтастықты орнатуда зерттеудің де маңызы зор. Ол 
үшін мұғалім оқу материалдарын мұқият таңдап, мазмұнына талдау жасауы 
керек. Осының негізінде оқушының өз бетінше жұмыс істеуіне мүмкіндік бере 

168 
отырып, танымдық қызығушылығын арттыру мақсатында шешуді қажет ететін 
мәселелерді анықтай алады [3, 77б]. 
Қазақ тілі сабағында оқушылардың зерттеушілік құзыреттіліктерін 
дамытуға болады. Оқушыларды өздігінен ғылыми ізденіске тарту мақсатында 
«Мен зерттеушімін», «Мен жоба әзірлеушімін» деген дәптер арнату керек. 
Оқушылар дәптерлеріне ғылым әлеміне енудің түрлі жолдарын жазады, ұлы 
ғалымдардың шығармашылығы мен өмірі туралы мәліметтер береді. Оның 
маңыздылығы оқушыларға практикалық және теориялық тұрғыдан көмектесе 
алатынында. Ол әр баланың алдында тұрады. «Мен зерттеушімін» 
тақырыбында оқушылармен дөңгелек үстел өткізуге болады. «Ғылыми жұмыс 
түрлері» туралы алғашқы әңгімелер баяндауға болады. Бұл жұмыстың нәтижелі 
болуы оқушылардың ғылым туралы түсініктерінің кеңеюіне ықпал етіп, зерттеу 
жұмыстарының түрлерімен таныстырады. 
Қазақ тілі сабағында жаңа тақырыпқа тілдік бағдар жүргізу мен 
зерттеушілік құзіреттілікті қалыптастыру мақсатында “Мақсатқа жет” әдісі 
тиімді болады. Бұл әдіс арқылы жаңа сабаққа әр оқушы өзіндік зерттеу жүргізе 
алады. Оқушы сабақ барысында мақсатқа жету қажеттілігін өз алдына мақсат 
етіп қояды [4, 99б]. 
Қорыта келе айтарым, құзіреттілік – оқушының алған білімдері мен 
дағдыларын практикада, күнделікті өмірде кез келген практикалық және 
теориялық мәселелерді шешуде қолдана білуі. Қазақ тілі сабағында 
оқушылардың зерттеушілік құзіреттілігін қалыптастырып дамытудың маңызы 
зор. 

жүктеу/скачать 8,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: