С. А. Вологжанина, А. Ф. Иголкин материалтану оқУ ҚҰралы
жүктеу/скачать 8,95 Mb. Pdf көрінісі
|
6 Вологжанина Материалтану. Оқулық
|
А реттелген мәні бар Fe — Ni қоспаларының құрамы мен қасиеттері 303 Қоспа Қоспа белгісі Құрамы, % Жылулық қасиеттері Ni Co Cu Темпера- тура интервалы, °С a, 10-6 К-1 Инвар 36Н 35 ... 37 — — 20…80 1,5 Супер инвар 32НКД 31,5 ... 33 3,3 ... 4,2 0,6 ... 0,8 20…100 1 Ковар 29НК 28,5 ... 29,5 17 ... 18 — 20…400 4,5 . 5,2 Плати нит 47НД 46 ... 48 — 4,5 ... 5,5 20…400 9,2 . 10 Қалып жады бар металлдар. Көп уақыт серпімсіз деформацияны толық қайтымсыз деп санады. 1960 жж. басында, серпімсіз деформацияның қарапайым əрекетіқұрылымдық өзгеріс есебінен жүзеге асатын металл материалдардың үлкен тобы ашылды. Мұндай материалдар серпімсіз деформацияның қайтымдылығына ие. Қалыптың өздігінен қалпына келу құбылысы – қалып жады эффектісі (ҚЖЭ) – изотермиялық шарттарда да, температуралық өзгеріс кезінде де байқалуы мүмкін. Жылу ауысу кезінде мұндай материалдар көпретті қайтымды деформациялана алады. Деформацияның қайта қалпына келу қабілеттілігі жоғары күш əсерінде де басылмайды. ҚЖЭ бар кейбір материалдардың реактивті кернеу дəрежесі 1000...1300 МПа тең болуы мүмкін. ҚЖЭ ие металлдар арнайы қасиеттері бар аса көрнекті материалдар өкілінің қатарына жатады. Бұл металлургиялық феноменге жоғары қызығушылық шаршауға кедергі, коррозияға шыдамдылық сияқты жоғары қарапайым механикалық сипаттамалар мен термомеханикалық жад, термосерпімді мартенситті өзгеріске негізделген реактивті кедергі сияқты ерекше қасиеттердің бірегей үйлесімімен шартталған. ҚЖЭ бар қоспалардың ерекшелігі көптеген қасиеттердің құрылымға айқын тəуелділігі болып табылады. Физика-механикалық сипаттамалардың мəндері, -150...+150 °С температуралар интервалында түрлі қоспалар үшін аустенит – мартенсит қайтымды фазалық ауысу кезінде бірнеше рет өзгереді. ҚЖЭ бар қоспалардың көптеген санынан практикалық қолдану үшін, əдетте титан никелиді немесе нитинол деп аталатын, эквиатомды құрамның (шамамен 50:50% (ат.)) Ti—Ni қоспалары келешегі бар қоспа болып табылады. Cu—Al— Ni жəне Cu—Al—Zn мыс негізді арзанырақ қоспалар сирек қолданылады. Қ АЛЫП ЖАДЫ ЭФФЕКТІСІНІҢ МЕХАНИЗМІ . Жоғары температура кезінде аустенитті күйде арнайы қалыбы бар үлгі мартенситті өзгерістің төменірек температурасында деформацияланатыны қалып жады эффектісі болып саналады. Кері өзгеріс ағынымен қатар жүретін қызып кетуден кейін, бастапқы сипатты қалып қайта орнына келеді. Термосерпімді мартенситті өзгеріс, бастапқы аустенитті жəне мартенситті фазалар торының когеренттілігі, өзгеріс гистерезисінің Сурет 7.29. Fe – Ni жəне Fe – Ni – СО қоспалары мен оңай балқитын жəне баяу балқитын (2) əйнектің ұзындықтарының қатыстық өзгеруінің температуралық тəуелділігі 304 салыстырмалы үлкен емес мəнімен сипатталатын қоспаларда көрінеді. Бұл жағдайларды деформация кезінде бастапқы құрылымы бар когерентті телқосақ мартенситті кристаллдар пайда болады, ал қайта қыздыру мен кері өзгеріс кезінде бұл мартенситті кристаллдар жоғалады жəне ақырын бастапқы фаза торына өтеді. Кері өзгеріс кезінде когерентті фазааралық шекараның қайтымды қозғалысы бастапқы қалыптың қайта орнына келуіне əкеледі. Түрлі қайнардан алынған, түрлі құрамды ҚЖЭ бар Ti—Ni қос қоспасының өзгерісінің сипаттамалық температурасы 7.15 кестеде келтірілген. 7.15 кестеге сəйкес, Ti—Ni қоспаларының стехиометриялық құрамнан аз ғана ауытқуы сипаттамалық температураның мəні жəне белгісі бойынша айтарлықтай өзгеруіне əкеледі. Осылайша, титан мен никельдің ара қатынасын құбылта отырып, фазалық ауысу температурасын айтарлықтай өзгертуге жəне фазалық диаграмманың гистерезис еніне əсер етуге болады. ҚЖЭ бар түрлі қоспаларда фазалық ауысудың температуралар интервалы 4,2... 1 300 К. Титан никелидін 700.900 °С температурада қысу арқылы өңдейді. Аса жоғары температураға дейін қыздыру қатты қышқылдану мен нəзік газға қанық беттік қабаттың пайда болуы үшін қауіпті. Термофиксацияның технологиялық амалы айрықша маңызды рөл атқарады. Бұл амалдың күрделілігі жад эффектісінің, титан никелидінен жасалған дайындамаға қажет қалып берген соң пайда болуымен шартталады. Дайындаманы бөлме температурасында деформациялайды. Қалып пен өлшемді сақтау үшін барлық бостандық дəрежесі бойынша (еріксіздік) одан кейін 650.700 °С температураға дейін, яғни аустенитті күйге дейін вакуумда қыздыру қатаң белгілеу жүргізеді. Бұндай амалдың нəтижесінде объект «есте сақтайтын», құрылым мен қалыптың тұрақты күйіне қол жеткізуге болады. 7.15 кесте. жүктеу/скачать 8,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|