-  Ь А Рис. 19.2. Бос абразивті қабатымен үйкеліс сынақ схемасы  —V  Г

Сынақ жəне анықтамалық материалдар, 30 мм жəне ені 30 ... 50 мм, қалыңдығы H >> 1 
мм жəне жұмыс беті Ra <2,5 мкм кедір ұзындығы пластиналар жасалған үлгілері. 
Анықтамалық үлгілері қаттылық 190,200 HV бар өртеуге жағдайда МОСТ 1050-74 сəйкес 
болат 45 жасалды. Резеңке қысымды ролик диаметрі 50 мм. <0,1 мг қате бар тест дейін жəне 
кейін өлшеу арқылы анықталады сынақ жəне анықтамалық үлгілерін киіңіз. Тестілеу 
барысында сынама массасының жоғалуы кемінде 5 мг болуы керек. 
19.3. Ұштасатын бөлшектер құрайтын жұп үйкеліс тозуы 
 
Біріктірілген бөлшектердің тозуы байланыс алаңдарын бірнеше рет бұзатын, оларды 
нығайта жəне жұмсартатын, жылудың босатылуына жəне температураның жоғарлауына 
ықпал ететін үйкеліс күштерінің жұмысынан туындайды, құрылымды өзгертеді, шаршаудың 
дамуына əкеледі. 
Қатты заттардың күшті өзара əрекеттестігі молекулалық-механикалық немесе басқаша 
айтқанда адгезия-деформация теориясын түсіндіреді. Тегістеу беттерінің кедір-бұдыры мен 
салдарынан толқындардың жоғарғы жағында орналасқан 0,1-ден 20,30 мкм диаметрі бар жеке 
датчиктерде байланыс жасалады. 
Бұл нүктелердегі жылжымалы беттердің өзара əрекеттесуі екі жақты сипатқа ие - 
деформация жəне адгезия. Деформацияның өзара əрекеттесуі жер үсті қабатының 
микроволюмдарының қайталанған бұзылыстары арқылы бірнеше деформациядан туындады. 
Бұл деформацияға қарсылық ФФ-ның үйкеліс күштерінің деформациялық бөлігі деп аталады. 
Желімді өзара əрекеттесу байланыс алаңдарында дəнекерлеу адгезиясы көпірлерін 
қалыптастырумен байланысты. Осы көпірлерді ығысу кедергісі жəне жаңа жабысқақ үйкеліс 
күші компоненті (F ^ Осылайша, үйкеліс күші, сондай-ақ үйкеліс жəне басқа да маңызды 
сипаттамалары қалыптастыруды айқындайды - үйкеліс коэффициенті (F), екі компоненттен 
сомасы ретінде анықталады: 
.
;
F
F
F
ад
Д
ад
Д
f
f
f




Үйкелімнің деформациясының құрамдас бөлігі h / R (h - енудің тереңдігі, R - енгізілген 
қаттылық радиусы) салыстырмалы түрде ену шамасына қарай пропорционалды түрде артады. 
H / R жəне тиісінше, F жəне f беткі қабатының кедір-бұдырлығымен артып, материалдың
442 

Сурет. 19.3. Үйкеліс беттерінің өзара əрекеттесу түрлері a - серпімді 
байланыстыру; b - пластикалық деформация; c - микрокарталау; г - беткі 
қабықшаларды түсіру жəне жою; d – ұқыпт 
ы жəне терең жыртылу 
икемділігі мен қаттылығының артуымен жəне жүктемені төмендетеді. Механикалық 
өзара əрекеттесудің үш түрі бар: серпімді байланыстыру (19.3-сурет, а); иілгіштік деформация 
(19.3-сурет, б); микроағзалар (19.3-сурет, с). 
Серпімді байланыс үшін тозу жылдамдығы минималды. 
Иілгіштік деформация кезінде тозу жылдамдығы күрт артады. Иілгіштік деформацияның 
нəтижесінде қатты жерлердің қатаюы орын алады, бұл сынғыш сынықтарға ықпал етеді. 
Микрокарталау қолайсыз тозу процестеріне жатады, себебі ол беткі қабаттың қарқынды 
бұзылуына əкеледі. Микросхема еніп кетудің бұзылуымен ғана емес, сондай-ақ қатты емес 
қатты бөлшектермен де мүмкін болады. 
Қоспа өзара əрекеттесудің екі түрі бар: бетон пленкаларын алып қою жəне жою (19.3, d); 
Металл беттерін ұстау, аз күшті материалды кептіру жəне кесу арқылы жүреді (19.3-сурет, б). 
Алғашқы өзара əрекеттесу түрінде адгезиялық байланыс қиылысы қышқылдану 
беттерінде кездесетін тотықты қабықшалардан тұрады. Оксидтік пленкалардың қалыптасу 
жылдамдығы əдетте жоғары болып табылады, бұл үйкеліс бетінде жоғары температура 
көтеріледі. Тотыққан пленкаларды кесу арқылы беттің бұзылуы тотықтырғыш тозу деп 
аталады. Бұл жабысқақ тозудың ең қолайлы түрі, онда жойылу процестері ең жақсы беткі 
қабаттарда локализацияланған.
Металл беттердің байланысы пленкадан (жасөспірімнен) таза үйкеліс беттерімен, 
мысалы, вакуум жағдайында немесе байланыстыру нүктелерінде иілгіштік деформация 
кезінде тастармен жойылған кезде кездеседі. Байланыстырушы материалдардың атомдары 
соншалықты тығыз түрде жақындайды, бұл ортатикалық бірлік күші əрекет ете бастайды. Бұл 
үдеріс кейде суық дəнекерлеу деп аталады. Тазартылған учаскелер арасында фрикциялық 
жұптың материалдарының бірінің беріктігінен беріктігінен берік болатын адгезиялық 
байланыстар пайда болады. Кесу тереңдікте баптау нүктесінен əлдеқайда берік материалда 
пайда болады 
443 

Үйкеліс бетінің бір бетінде, екінші жағынан - жыртылған бөлшектерде, олардың 
бірнеше рет басып алынып, бөренелерді сүртіп, олардың қарқынды түрде жойылуына 
себепші болады (19.4-сурет). 
Егер адгезияны тозу процесі қарқынды болса жəне металдың едəуір мөлшерін беру 
болса, бұл құбылыс металды кептелу деп аталады. Егер ол өте қарқынды болса, онда 
беткейлер бір-бірімен тығыз байланыста болуы мүмкін жəне бұл жағдайда сыртқы күштер 
бір-біріне салыстырмалы түрде ауыса алмайды; бұл құбылыс ұғым деп аталады. Алайда, егер 
шаралар қабылданса, адгезия тозу жылдамдығы шағын немесе өзін-өзі шектеуі мүмкін, мұнда 
майлау құралдарын тиімді пайдалану үшін тегістеу жəне бетінің сапасын жақсарту үшін жиі 
пайдаланылады. 
Молекулярлық-механикалық үйкеліс теориясы материалдың тозуға төзімділігін 
жақсартудың екі негізгі жолын анықтайды: бетінің қаттылығын арттырады жəне жабысқақ 
байланыстың беріктігін төмендетеді. 
Қаттылықтың ұлғаюы иілгіштік деформацияға кедергі келтіреді жəне байланыс 
аймақтарын серпімді деформациялай отырып мүмкіндігінше қамтамасыз ететін үйкеліс 
беттерінің микрокристалын жоюға бағытталған. 
. 
Сурет. 19.4. Екі қатты бөлшектердің жəне бөлшектердің тасымалдануы адгезиясы тозуы: 
a - жүктелмеген беттердің контактісі; b - қолданбалы жүктеме P иілгіштік ағынға жəне суық 
дəнекерлеуге əкеледі; c - жылжымалы жəне жүктеме əрекеті деформация қатаюына əкеледі; г 
- дəнекерлеу орнында кедір-бұдырлардың үзілуі нəтижесінде бөлшектердің берілуі 
444 

Беріктігінің төмендеуін адгезионной байланыс алдын алу үшін қажет қатуын металл 
беттерін. Ең тиімді бұл мақсат қол жеткізіледі бөле беттерін үйкеліс сұйық, қатты (кейде газ) 
жағар май материал. Пайдалану кезінде сұйық майлау, ол бөліседі бөлшектер бетінің беретін 
гидродинамическим қабатымен, үйкеліс коэффициенті аз (0,005...0,01), ал тозуы, іс жүзінде 
жоқ. 
Сұйық заттың жеткіліксіз мөлшері немесе оның жоқтығы, сондай-ақ адсорбциялық 
пленкалардың бұзылуы жəне т.б. болған кезде желімдік тозуы жиі кездеседі. Іс жүзінде, бұл 
көптеген сырғанау түйіндерінде - сырғанау жəне жылжымалы мойынтіректерде, тісті 
доңғалақтарда, муфталарда, бағыттаушыларда, көлбеу механизмдерде кездеседі. Әсіресе 
адгезиясы тозуы ғарыш технологиясы, вакуумдық жабдық, ядролық реактор тетіктері жəне 
газ жəне сұйық коррозиялық ортада жұмыс істейтін басқа да жоғары жүктелген компоненттер 
үшін қауіпті. 
Дегенмен, майлаушы біртіндеп тұтынылады жəне орнатуды кепілдемейді. Мұндай 
жағдайларда, жұптың үйлесімділігін қамтамасыз ету өте маңызды. Сыйысымдылық - майды 
жағармай немесе май қабатында үзіліс жағдайында жұмыс істегенде орнатуды болдырмау 
үшін материалдардың қасиеті. Сыйысымдылық бірнеше жолмен жүзеге асырылады. 
Мұның бір түрі - оксидтік пленкалардың қорғаныш қасиеттерін пайдалану. Оксидтік 
пленкалардың қорғаныш қасиеттері олардың құрамына, қалыңдығына, сондай-ақ металл 
қалыңдығының қасиеттеріне байланысты, қаттылықтың артуымен арта түседі. Егер тотығы 
қатты жəне ұзаққа созылған болса, ал астындағы метал жұмсақ болса, пленка оңай жойылып, 
параметр төмен жүктеме кезінде дамиды. Кейде қышқыл қабатының қаттылығы металдардың 
қаттылығынан үлкенірек. Mohs масштабындағы ең жоғары қаттылық (9) Al2O3 алюминий 
оксиді болып табылады, алюминийдің өзіндік қаттылығы аз (~ 2). Нəтижесінде, алюминий 
болатқа, оксидтік пленкаларға, сондай-ақ бұл фильмдерді жоюға арналған бұйымдар қатты 
бөренелерді қатты тозуға əкелуі мүмкін. 
Магний өте жұмсақ гидроксидті Mg (OH) 2 құрайды, сондықтан магнийлі қатты 
металдардың тозуы аз. Бұл жағдай магний қорытпаларынан жасалынған поршеньдердің 
алюминий қорытпаларынан жасалынған поршеньге қарағанда цилиндр қабырғаларын 
неғұрлым төмен сызатсыз етуін жəне ішінара өшіруін ішінара түсіндіреді. Алюминий 
оксидтерінің таза абразивтік тозуы құрылымның салмағын төмендетуге ұмтылудың 
арқасында хроммен қапталған болат қышқылдық жұппен, алюминий қорытпасынан тұрады. 
Хром, коррозияға төзімді болат жəне мыс сияқты ауыр жүктеме астындағы металлмен 
бірге деформацияға қабілетті жұқа күшті кинотеатрлар, бұл үшін рұқсат етілген жүктеме 
(N445 

Химиялық-термиялық өңдеуден өткен қатайтылған болаттар мен болаттар қатқылданған 
жəне нормаланған болаттарға қарағанда жоғары қарсылыққа ие. Күшті болат үйкеліс 
жұбының некелік бөліктерінің бірі үшін негізгі материал болып табылады. 
Үйкеліс жұбының материалдарын таңдау маңызды рөл атқарады. 
Екі қатты денелердің контакт үшін аса қауіпті түсінгеніңіз. қорғаныш тотықты 
қабыршақтардың қырып жағдайда, ол екі үйкеліс бетінің елеулі залал əкеледі. қатты жəне 
жұмсақ материалдар комбинациясы бар аз қауіпті түрінде көрінеді ұстаңыз. 
Болат жəне шойын үтік үшін ең қолайлы болып жұмсақ құрылымы бар түсті металдар 
мен қорытпалардың конъюгирленген бөлігін өндіру табылады. Бұл құрылым контакт 
аймақтары бойынша жылжуға мүмкіндік береді жəне орнатуды болдырмайды. Құрт 
тетіктерінде құрт қатты болаттан жасалған, ал құрт дөңгелегі құрамында жұмсақ компонент 
бар қалайы қоладан жасалған. Қалайы мен қорғасын - сырғанау мойынтіректеріндегі жұмсақ 
құрылымдық компонент. 
Тегістеуді үйкеліс беттерін полимерлі пленкалар арқылы бөлу арқылы болдырмауға 
болады (флуорпластика, полиамид).

жүктеу/скачать 8,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: