С. А. Вологжанина, А. Ф. Иголкин материалтану оқУ ҚҰралы

2 0 Т А Р А У
МАЙЛАУ МАТЕРИАЛДАЫ 
Майлаушы - үйкеліс күші мен тозу жылдамдығын азайту үшін үйкеліс бетіне енгізілген 
материал. Фрикциялық гайкалар мен құрылғыларда майлаушы үйкеліс күштерін бір мезгілде 
арттырып, тозу жылдамдығын азайтуға арналған. Майлау - бұл абразивті денелердің 
контактісіндегі майды жағу, бұл тозу мен үйкелістің қарқындылығын (жылдамдығын) 
төмендетеді. Майлау - майлауды үйкеліс бетіне əкелу 
Трибология - құбылыстардың ғылымы, заңдар мен үйкеліс процестері, тозу жəне майлау. 
Триботехника - трибологияның қолданылатын бөлігін, үйкеліс бірліктерінің жұмыс істеуін 
қамтамасыз ететін əдістер мен құралдарды қамтиды. 
Майлау түрлері майлаудың (газ, сұйық, қатты) физикалық жай-күйіне жəне үйкеліс беттерін 
майлайтын 
қабатта: 
гидродинамикалық 
(гидродинамикалық), 
гидростатикалық 
(газостатикалық), байланыс (эластикалық)-гидродинамикалық, шекара, жартылай сұйықтық 
(аралас) арқылы ерекшеленеді. Гидродинамикалық (газды-динамикалық) майлау сұйықтық 
(газ) қабатында корпустың салыстырмалы қозғалысымен өзін-өзі жасайтын қысымның 
əсерінен беттердің толық бөлінуіне əкеледі. Гидростатикалық (газстатикалық) майлау 
жағдайында үйкеліс беттерінің толық бөлінуі сұйықтықтың (газдың) сыртқы қысым кезінде 
оны 
үйкеліс 
беттерінің 
арасындағы 
айырмашылықта 
жүзеге 
асырылады. 
Эластогидродинамикалық майлау кезінде үйкеліс денелерінің жанасу процестеріне тек 
майлау материалының реологиялық қасиеттері əсер етпейді, сонымен қатар қатты заттардың 
серпімді қасиеттері əсер етеді. Жанар-жағармайдың шекаралық формасы үйкеліс пен тозу 
қатты заттардың қасиеттері мен майлаушы заттың физикалық-химиялық қасиеттерімен 
анықталатын жағдайға нұсқайды. Аралас майлау режимі жанар жағармайдың бұрын 
көрсетілген бірнеше түрлерінің байланыстарының болуын сипаттайды. Майлаудың əртүрлі 
əдістері пайдаланылады: үздіксіз, мерзімді, айналмалы, ресурс, қысым астында, батыру, май 
тұмауы, тамшылау. 
Майлаудың магнитті ұнтақ əдісі магнитті өрістер майлауды үйкеліс бетіне үздіксіз беру 
үшін пайдаланылады жəне оны механизмге айналдырады. Майлаушы пленка негізгі 
материалмен тығыз байланыста ғана емес, сонымен қатар үйкеліс бірлігін пайдалану кезінде 
үнемі қалпына келтіріледі. Ұнтақталған магнитоактивтік майлау материалдары 
ферромагнитті компоненттерді қатты жағармай негізіне енгізу арқылы алынады, мысалы, 
молибдендік дисульфидке негізделген материалдар, никель, кобальт, темір жəне т.б. қосу 
арқылы молибден диселениде тиімді. Майлаудың магнитті ұнтақ əдісінің қолданылуы 
өздігінен жағатын материалдармен жəне жабындармен салыстырғанда тісті берілудің қызмет 
мерзімін 10 есе арттыруға мүмкіндік берді. 
447 

Сұйық, пластик, газ тəрізді, қатты материал бар. Олар шыққан кезде майлар минералға, 
майға, өсімдікке, жануарларға, синтетикаға бөлінеді. Қоспалармен (қоспаланған) жəне қоспа 
қоспалармен (жалған емес) қолданылады. Қоспалар сұйық немесе қатты заттар болып 
табылады, оның сапасын жақсарту үшін жағармай. Әр түрлі қоспалар пайдаланылады: 
антиквариат, төтенше қысым, антикоррозия, антиоксидант, депрессия, майлаудың құйылу 
нүктесін төмендетеді, антифаммдар жəне т.б. 
Майлаудың тұтқырлығы қабаттың салыстырмалы қозғалысына қарсы тұру үшін массалық 
қасиетті анықтайды. Мұнайдың стандартты ауқымдағы температураға сезімталдықты 
сипаттайтын өлшемсіз саны тұтқырлық индексі деп аталады. Жоғары индекс 
температурадағы тұтқырлықтың аз өзгеруіне сəйкес келеді. Майлау қозғалтқыштарын, газ 
турбинасын (реактивті), трансмиссия, өнеркəсіптік жəне т.б. қолдану. Майлау майлары 
үйкеліс, тозуы, бетінің соққылауын болдырмайды, үйкеліс қондырғыларынан жылуды 
кетіреді, коррозиялық қоршаған ортаға əсер ететін бөлшектерден қорғайды, тозу өнімдерін 
алып тастайды. 
Ең кең таралған мұнай майы. Төмен жəне жоғары температура үшін силикон сұйықтықтары 
(полисилоксандар), күрделі эфирлер, полигликолдар, фтор жəне хлорорганикалық сұйықтар 
сияқты синтетикалық майлар жиі қолданылады. 
Жанар майларына төтепсіз, тозуға қарсы, төтенше қысым қосындылары түрлі белсенді 
элементтерден тұрады: күкірт, фосфор, хлор жəне т.б. Қоспалардың тиімділігі физикалық-
химиялық қасиеттерге жəне негізгі майдың құрамына байланысты. 
Пластикалық майлау дисперсиялық орта (70 ... 90%, сұйық негіз), дисперсті фаза (10.15%, 
қалыңдатқыш), құрылымды модификаторлар, қоспалар, қоспалар, толтырғыштар (1 ... 15%) 
бар үш компонентті коллоидтық жүйелер . 
Дисперсиялық ортада мұнай май, синтетикалық майлар қолданылады. Шаяқтар - жоғары 
молекулалық май қышқылдарының тұздары - сабындар, қатты көмірсутектер жəне т.б. 
Объектілер мен əртүрлі үйкеліс қондырғыларына сəйкес, пластикалық жағармай 
материалдар сұйық жағармайлардан жоғары. Пластикалық майлар үйкелісті азайтады, 
тозады, жағылуды болдырмайды, коррозиядан қорғайды, ықшам кеңістіктерді, дірілді, шуды, 
соққыларды азайтады 
448 

Үйкеліс тетіктері мен жоғары жылдамдықты жылжымалы подшипниктер үшін жылжымалы 
үйкеліс коэффициентінің жоғарылау мəнін алуға жəне тозуды азайтуға мүмкіндік беретін 
арнайы сұйықтықтар (майлар) жасалады. Турбокомпрессорларда, турбо кеңейтілімде, 
гироскоптарда, металл кесетін машиналарда, желдеткіштерде, аспаптарда жəне арнайы 
жабдықта жоғары жылдамдықтағы шпиндель тораптарында газды майлаумен, минималды 
үйкеліс шығындарымен жəне тозуға төзімділікпен кеңінен қолдану. Іс жүзінде əр түрлі 
газдық орталар: ауа, аргон, гелий, көмірқышқыл газы жəне т.б. қолданылады. Көптеген 
жылдамдықтағы өзгерістерге (0 ... 100 м / с), əртүрлі газ орталарында температураны, 
тəжірибелік пайдаланбауды қолдану арқылы газды майлаумен мойынтіректерді қолдану 
мүмкіндігі олардың өнеркəсіптік пайдаланудың кең перспективасын қамтамасыз етеді. 
Әртүрлі машиналар компоненттері үшін магниттік суспензияны қолдану тиімді болып 
табылады, бұл өзара механикалық байланыссыз, тыныссыз, ең аз үйкеліс шығындарымен 
жұмыс істейтін механизмдерді құру мүмкіндігін ашады, іс жүзінде уақытында шектеусіз. 
Мойынтқыш ретінде металл антифрикционды материалдар (қалайы, қорғасын, мыс, 
алюминий жəне мырыш қорытпалары, антифрикционды құйма үтік жəне т.б.) жиі кездеседі. 
Төтенше жұмыс жағдайында үйкеліс жұптары антифрикционды тозуға төзімді жабындар мен 
өзін-өзі жағуға арналған композиттік материалдармен кеңінен қолданылады. Мұндай 
жағдайларда, мысалы, вакуумдағы, сұйылтқыш сұйықтықсыз, төмен температураларда (-60 ° 
C-тан төмен) жəне жоғары (+300 ° C-тан жоғары) температура кезінде, сұйылтылған ортада, 
коррозиялық ортада, ортада сұйық металдан жасалған салқындатқыштар, сумен майлау 
кезінде жəне əртүрлі шешімдер. 
Күшті жағармайлар негізді жəне төмен жылжу кедергісімен, сəулелену кернеулерімен, 
терең вакуумда əлсіз түрде буланып жатқан адгезия беріктігіне ие. Олар тек үйкеліс беттеріне 
қолданылатын механизмдердің басқа бөліктерін ластауға болмайды, əсіресе стационарлық 
байланыстар үшін жоғары жүктеме қабілетіне ие. Дегенмен, тозу процесінде қатты майлау 
материалдары қалпына келтірілмейді, сондықтан олар майлау қабатының қалыңдығына жəне 
жұмыс жағдайына байланысты шектеулі ресурстарға ие. Төменгі, криогенді жəне жоғары 
температурада (1000 ° С-тан жоғары), жылдамдығы жоғары жылдамдықтағы үйкеліс 
қондырғыларында, сұйық жəне пластикалық жағармайлар қажетті жүктеме қабілетіне ие 
болмаған кезде, үйкеліс беттерін орнатудан қорғау кезінде механизмдерді іске қосу жəне 
тоқтату режимдерінде қолданылады. Қатты майларға графит, молибдендік дисульфид, бор 
нитраты,
449 

сульфидтер, селенидтер, хлоридтер, фторидтер, йодидтер, металл оксидтері, жұмсақ металдар 
(Au, Ag, Pb, In, Cd, Cu, Co жəне т.б.), органикалық заттар пластмасса, полиамидтер, 
полимидтер жəне т.б.). Олар өздігінен композициялық майлайтын материалдардың бөлігі 
ретінде роторлық фрикциондық қондырғыларда майлайтын қарындаштар ретінде 
пайдалануға арналған қатты сүргілейтін жабындарды, қатты майлайтын жабындарды, 
қысылған таблеткаларды жəне брикеттерді қолдану арқылы қолданылатын пленкалар түрінде 
қолданылады. 
Антифрикциондық 
өзін-өзі 
жағуға 
арналған 
материалдар 
əртүрлі 
үйкеліс 
қондырғыларында: мойынтіректерді, ілмектерді, тісті берілістерді, бағыттағыштарды жəне 
т.б. Өзін-өзі жағуға арналған пластмассадан жасалған антифрикционды, құрамында 
антифрикциялық, күшейтетін жəне басқа толтырғыштарды қамтитын полимерлерді 
қолданады. Кеңінен қолданылатын металл-флюоропластикалық ленталық материалдар, мата 
антифрикциялық материалдар, жабынды сүргіленген беттер. Металл-флюоропластикалық 
таспа жоғары мойынтіректерді жəне антифрикционды сипаттамаларға ие. Таспалардан 
жасалған (шағын көлемде жəне массасы бар) еріткіштердің əсерінен коррозияға төзімді, кең 
температура диапазонында жұмыс істейді (-200 +280 ° C). Химиялық талшықтардан 
(фторопластикалық, полиамидті жіптер жəне т.б.) жасалған антифрикционды маталарға 
негізделген таспалар оларды толтырғыштармен жабысқақ байланыстырғыш заттармен 
сіңдіру арқылы алынады. Матаның қалыңдығы 0,08 ... 1,5 мм. Үйкеліс бетіне тікелей 
бекітілгеннен кейін құрылғы 500,600 МПа қысымды ұстайды жəне -200-ден +250 ° C-ге дейін 
кең температура диапазонында жұмыс істейді. 
Композициялық ұнтақты антифрикционды материалдар тозуға төзімді, төзімді, қаттылық 
жəне коррозияға төзімді. Темір графит, қола графиттық материалдар, темір-никель 
қорытпалары, сульфидті, сульфобирленген, коррозияға төзімді болаттар қолданылады. 
Майлы жағармайдың оңтайлы түрін таңдау күрделі тапсырма болып табылады, машина 
бөлшектері үшін құрылымдық материалдарды таңдаудан кем емес. Майдың дұрыс таңдалуы 
төтенше жағдайлар мен апаттарға əкелуі мүмкін. 

жүктеу/скачать 8,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: