ҚАҢҚАНЫҢ ҚҮРЫЛЫСЫ МЕН ДАМУЫНА ƏЛЕУМЕТТІК

ҚАҢҚАНЫҢ ҚҮРЫЛЫСЫ МЕН ДАМУЫНА ƏЛЕУМЕТТІК 
ЖАҒДАЙЛАРДЫҢ ƏСЕРІ
Адам еңбек үрдісінде қол, аяк, саусак, бақай жəне т. б. осы сиякты өзінің 
табиғи қүралдарын іс-кимылға қосады. Еңбек күралдарын жасау арқылы ол 
дененің табиғи мүшелерінщ құрылысын өзгерте отырып, оларды толыктыра, 
ұзартаіын жаңа жасанды қүралдар алады жəне адамнын өзі "... сонымен бір 
мезгілде өз табиғатын өзгертеді” Демек, еңбек үрдістері тұтастай 
адам денесінс, сүйек жүиесін коса, оның козғалыс аппаратына едəуір 
əсерін тигізеді.
Қанкаға бүлшыкеттердің жүмысы күшті əсер етеді. Сіңірлердің бекитін 
жерлерінде бүдырлар (төмпешік, өсінді, бүдыр), ал бүлшықет будаларының 
бекіген жерлерінде тегіс немесе ойыс беттер (шұңкырлар) түзіледі. Бүлшықет 
неғүрлым дамыса, олардың бекіген жерлері сүйекте соғүрлым айкын білінеді. 
Міне, сондыктан бүлшыкеттің бекуімен байланысты сүйек бедері балага 
қарағанда ересек адамда, əйелге қарағанда еркек адамда күштірек байкалады.
Бүлшыкеттің дене жаггығулары мен кəсіби жұмыс кезіндегідей ұзак жəне 
жүйелі жиырылуы біртіидеп нерв жүйесінің рефлекстік механизмі арқылы 
сүйектегі зат алмасуын өзгсртеді, соның еалдарынан сүйек затыньщ 
жұмыстық гипертрофиясы деп аталатын ұлғаюы байкалады. Бұл сүйектердің 

үлкен-кішілігі, пішіні жəне құрылысының өзгеруіне себсп болады, оны тірі 
адамдардан рентген аркылы оңай анықтауға болады.
Дене шыныктырумен айналысагындардың қанкасы онымен шұгыл-
данбайтындарға қараганда едəуір тəуір дамыған. Дене бітімі мықтылау 
балаларда дене бітімі əлсіздеу балаларға қарағаида қаңқа жүйесі 
əлдеқайда жақсы жетіледі. Тиімді дене жаттығулары, қимылдары арқасында 
баланың қаңқасы, кеуде торына қоса барлык болімдері жақсы дамып, мұның 
озі оларлың ішіне жайгасқан омірлік маңызды ағзалардың (жүрек, өкпе) 
дамуына қолайлы əсер етеді. Демек, қаңқаның дамуы туралы деректер 
мектеп гигиенасы үшін өте маңызды. Депе қимылы əсерімен сүйектердің 
өзгеруі функционалдык жағдайлардың нотижесі болып табылады. Бүған 
мынадай дəлел келтіруге болады. Егер симметриялы аяқ-қолдарға бірдей жүк 
түссе онда олардың сүйекгері де екі жағынан бірдей қалыңдайды. Егер оң 
немесе сол колға немесе оң не сол аяққа көбірек жүк түссе, онда ауырлық 
көбірек түскен аяқ не кол көбірек жуандайды. Демек, сүйек затының дамуы 
дəрежесінде туа бігкен факторлар (оңқайлық, солақайлық) ғана емес, 
сонымен бірге туғаннан кейінгі адамның бүкіл өмір бойы дене еңбегінің 
синаты да шешуші рол атқарады
Бүл зацдылық физикалык жаттығулар аркылы сүйектердің өсуіне 
багдарлы əсер ете отырып, адам денесінің үйлесімді дамуыңа көмегін 
тигізеді. Сүйектердің практикалық əсері де, бір жағынан, осында жатыр. 
Сүйектердің зақымдануларының бітіп-жазылуына комектесетін емдік дене 
шынықтыру да осы зандылыққа негізделген.
Сүйектің форма түзілудегі функцияның рөлінің жарқын мысалына 
сынықтан 
кейінгі 
патологиялык 
буынпыңтүзілуі 
жатады. 
Сүйек 
сынықтарының бітіспеуі жағдайында, олардьщ ұшіары үзак уақыт бір-біріне 
үйкелуі нəтижесінде бүлшықеттердің жиырылуы əсерімен тегіс буын 
беттері пішіндеріне ие болып, бүрынғы сынған жерде жалған буын 
(псевдоартроз) күрады. Егер асык жіліктің болігін басқа, тоқпан немесе ортан 
жіліктің орнына қондырсақ, онда ауыстырылып қондырылған сүйек болігі 
(трансплантат) біртіндеп сол қондырған сүйекгің күрылысына ие болады. 
Ауыстырылып қондырылған боліктің архитектоникасы трансплангатқа 
койылатын жаңа функциялық талаптарға сəйкес қайта қүрылады.
Қаңқа жүйесінің дара өзгергіштігі биологиялық та, əлеуметтік те 
факторларға 
байланысты. 
Организм 
сырткы 
орта 
факторларын 
биологиялық жағынан қабылдап, ол қаңқаның қайта қүрылуына əкеледі 
Сүйек тінінің қайта құрылуы арқылы өзгеріп отыратын функциялық 
қажеттіліктерге бейімделу қабілеті сүйектердің биологиялық өзгергіштігінің 
себебі, ал жүктеме сипаты, еңбектің ауыр жеңілдігі, адамның тұрмыс-
тіршілік калпы жəне баска əлеумегтік сəттер осы өзгергіштіктің əлеуметтік 
себептері болып табылады

Сошіп, сүйек дегеніміз өте бір пластикалы мүшелерінің бірі, ол ішкі жəне 
сыртқы 
факторлардың 
əсерімен 
едəуір 
өзгерістерге 
үшырайды. 
Ьұл өзгерістердің көбісі рентген аркылы айкындалады да, сондықтан 
қанқаның рентгендік көрінісі бірсыпыра деңгейғе организм тіршілігін 
бейнелейтін айна тəрізді.
Еңбек жəне түрмыс жағдайларын есепке ала отырып, сүйектердің 
қалыпты 
кұрылымын 
зерттеудің 
нормадан 
тысқары 
күшті 
ауырлықтың салдарынан норманың патологияға ауысуы туралы мəселені 
шешуде үлкен маңызы бар