Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
Түрк тілді ислам философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3
| Түрк
тілді ислам философиясы 139 ]ү[ұсылмандық ішінде ұстамдылық пен аскетизмді уағыздап, сопылық ілімін ұстанды. Еңбекші бұқарадан шыққан ойшыл дүние қызығынан түңілуге бет алдьх. Байлықтың азгындығын, бай адамдар жұмаққа жетіп, Құдай рахымын иелене алмайды деп түсінді. Мұндай ойлар тек қана оның емес, басқа да кедей отбасыларынан шыққан адамдарға тэн еді. Сопылық мұсылман дінінің бір түрі ретінде ведтік үнді философиясыньщ, еуропалық гностицизм, гректік жаңа платонизм, зороастризм, христиандық ми стицизм жэне басқалардың кейбір жақгарына ұқсас келеді. Адамның өзіндік өмір тәжірибесінен, мистикалык толғанысьшан эркімде өзіндік әлемі туьшдайтындығы белгілі больш отырды. Сондықтан да мистикалық толғаныстың әдістері игерілетін, практикалық қолданбалы қағида. Әйтсе де, эрине, сопылыққа жекелеген діни мистицизм бұрыннан бар жалпы (дүниенің жаратылуы, Құдай, Оның табиғатқа ықыласы, табиғаттағы адамның орны жайлы ұғымдар сияқгы) ережелері де болды. Сопылықта басты қағида болмыс тұгастығы еді. Ол үш деңгейде (абсолют, аттар (архетиптер) жэне феноментальдық дүние) көрініс берді. Абсолют - бұл Құдай, ақиқат, жалқы шындық, дүние болса Құдайдың көлеңкесі, ал олардьщ арасында атаулар (пайғамбарлар) тұр. Олар - абсолюттік пен көзге көрінетін материалдық болмыс араларьш жалғастырушы. Бұл «құдірстгі атаулар» Қудайдың модусы мен атрибутын білдіретін теологиялық категория болуымен қатар, Құдай идеясының өмір сүруінің арқасында философиялық ұғым больш табьшады. Осы жерде жаңа платонизм ықпалы көрінеді. Ол бойынша идеялардың көрініс беру қалпы, олардың да езі одан гөрі жоғарыны, тағы солай сияқгы жоғары Құдай идеясына дейін кете береді. Сонымен, адамгершілік ешқандай жерде реалды өмір сүрмейді, әйтсе де бір элемент ретінде ол әрбір адамның болмысында белгілі бір көлемде қатысады. Бұдан келіп шығары, күдіретті атаулар кұпия дүниесінде, құпия элемінде, ал феноменалды дүние дегеніміз біздің нақгы өміріміздегі Құдайдың баршыльнъш көрсетеді. Көріп отырғанымыздай, ақиқат, абсолютті болмысты тек Құдай иеленеді. Қалғанының бэрің сол жаратқан. Құдірстті болмысқа қарағанда элемдегі барлығы содан жараты- лып, екінші орында есептелінді. Осы бойьшша «Тұтас болмыс» үпггігінде: 1. Алғашқыда тұтас болмыс өз бойында болған. ■2. Одан соң өз шегінен шығады. • 3. Ақыр соңында өзіне қайтып оралады. Бұл өзіне оралуды Жетілген адам жүзеге асырады. Ол - Құдай жаратуының нәтижесі, оның шығар пшңы жэне аяқталуы. Ол өз бойында Құдай туындысы ретінде оның таңбасын алып жүреді. Сондықтан да адам универсумының әлемнің Нағыз жетілген болмысы болып табьшады. Ал басқа болмыстардың барлығы - Құдайдың көптеген атрибутгары мен аспектілерінің бірі. Адам өз бойында Құдай құдіретінің барлық формаларын сіңірген, оның бойына барлық мэнділіктері, әлем шындығының маңызы жинақталған. Әлем сондықтан макрокосм болса, ал адам - микрокосм. Осы адамға бүкіл болмыстың өлшемі болуға мүмкіндік береді, ол жай микросмнан да үлкен. Адам Құдай мен Әлем арасындағы байланыс, өз бойын да кұдайлық жэне жаратьшыстық бастауларды үйлестіреді. Бұл ғарыштық жэне феноменалдықтың түтастығын қалыптастырады. Болмыстың тұтастығы жайлы идея - Құдай субстанциясы - бүкіл жаратьшыстың имманенттік себебі. Ол мәңгі, сонымен қатар ұдайы қозғалыста, эртүрлі қальштарда көрініс береді. |