41
1.2. Зерттеуші және педагогикадағы зерттеу әрекеті
лы сөйлем ретінде айтылады. Ғылыми сөйлеудің жалпылама-дерексіздік си-
паты, материалды баяндаудың уақытпен шектелмеген жоспары сөйлемнің
синтаксистік құрылымының белгілі бір түрлерін қолдануды қамтамасыз
етеді: айқындалмаған-жақты, жалпылаушы-жақты және жақсыз сөйлем.
Ғылыми тілді еркін меңгерудің маңыздылығына Л. Витгенштейн ерек-
ше көңіл аударып: «Менің тілімнің шегарасы – менің жан дүниемнің шега-
расы», – деген болатын.
Ғылымда эмпирикалық және теориялық тілдер, байқау-бақылау және
сипаттау тілдері,
сандық тіл, эксперимент барысында пайдаланылатын
тіл дер қолданылады. Сонымен бірге байқау барысында пайдалану тілінен
осы фактілердің логикалық реттеу мен өмір сүру заңдылықтарының жал-
пы лау тіліне біртіндеп өту кезеңдері айқын байқалады. Теорияның әртүрлі
тілдерінің әрқайсысының өзіндік аты: анықталған теорияны негізгі ма құл-
дауды қалыптастыратын – шынайы пайымдаушылық;
модельдерді құру
үшін қажетті – модельдік; эксперименталдық рәсімдерді бір мағыналы си-
паттауға қажетті – процедуралық; тіл – сұрақтарды, мәселені, міндеттерді
немесе тапсырмаларды тұжырымдауға жауапты және т.б. Теориялық тілдің
неғұрлым көп қорын меңгерген зерттеуші ғылыми ойлау сапасына да қол
жеткізеді.
Ғылым ерекше қызмет ретінде жеке,
топтық және ұжымдық шы ғар-
ма шылықтарды біріктіреді. Ғылыми қауымдастық мемлекеттік, сол сияқты
ерікті ғылыми ұйымдардан тұрады.
Ойлануға уақыты бар ғалым адамның мәртебелік рөлі (Ерте дүние),
одан әрі қарай білімді қызметші (Ортағасырлық) қазіргі күні өте құнды
кәсіпке айналды. Ғалымдар үшін арнайы құрылған ұйымдар (академия-
лар, ғылыми институттар) мемлекеттің техникалық, экономикалық, саяси,
әлеуметтік, әскери қызметін айқындай отырып, қоғам өмірінде өте зор рөл
атқарады.
Ғалымдардың зияткерлік күштерінің қоғамдық біріктірілуінің ма ңы-
зы отандық және халықаралық деңгейде айқын көрінуде. Мұндай қау ым-
дастықтар танымды жетілдіруге және зерттеушілер ұсынған жаңа идея-
ларды бағалауға
қолдау көрсете отырып, олардың арасындағы тұрақты
зият керлік және эмоционалдық байланыстарды қамтамасыз етеді, қарым-
қатынас шегарасын кеңейтеді. Ғылыми қоғамның, ұйымның, мекеменің
міндеттері өткізілген конференция, форум, дөңгелек үстел барысында және
ғылыми басылымдарда жарияланған ғылыми
мақалалар арқылы ғылыми
ақпарат алмасу болып табылады. Зерттеудің қорытындылары жинақталған
және жаңа идеялар ұсынылған ғылыми мақалалар, монографиялар, кон-
ференция материалдарының жинақтары мен баяндамалары ғалымның
біліктілігінің негізгі белгілеріне жатады.