Оқулық «Білім беруді дамыту федералдық институты»
жүктеу/скачать 21,72 Mb. Pdf көрінісі
|
Nemtsov-E-lektr-tehnika-zh-ne-e-lektronika.-O-uly-
- Бұл бет үшін навигация:
- Кулон заңы .
| 1.1.
1 - тарау ЭЛЕКТР ӨРІСІ ЭЛЕКТР ӨРІСІНІҢ НЕГІЗГІ ҚАСИЕТТЕРІ МЕН СИПАТТАМАЛАРЫ Электр өрісі (статикалық ) — қозғалмайтын, зарядтары уақыт бойынша өзгермейтін, электрлік зарядталған өріс . Электр өрісі зарядталған денелердің өзара күштік әрекеттесуі ретінде анықталады. Бұл ретте зарядтар оң және теріс зарядтар болып бөлінеді. Бірдей таңбадағы зарядтар бір - бірінен тебілсе, әртүрлі таңбадағы зарядтар тартылады . Электр өрісінің қасиеттерін сипаттау негізінде тәжірибе жүзінде дәлелденген Кулон заңы жатыр . Кулон заңы . Зарядтардың көбейтіндісіне пропорционалды, олардың арақашықтығының квадратына кері пропорционалды және бір зарядтан екінші зарядқа дейін түзу сызық бойымен бағытталған күш тыныштықтағы нүктелік зарядтар арасында әрекет етеді (1.1- сурет ): 2 0 21 2 2 1 0 1 4 1 F r r q q F − = = πε (1.1) мұндағы F 1 — q 1 зарядына әсер ететін күш ; r — q 1 және q 2 зарядтары арасындағы арақашықтық ; F 2 — q 2 зарядына әсер ететін күш ; 0 21 r — бірінші зарядтан екінші зарядқа қарай бағытталған бірлік векторы ; ε 0 = 8,854 • 10 -12 Ф/м — электр тұрақтысы. Нүктелік зарядтар деп мөлшері олардың арақашықтығымен салыстырғанда өте кішкентай болатын зарядталған денелерді есептейміз. Халықаралық бірліктер жүйесіндегі (ХБЖ) күштің негізгі өлшем бірлігі – Ньютон (Н); заряд — кулон (Кл): 1 Кл = 1 А • с; ұзындықтар — метр (м) деп алынады . 1.1- сурет 6 1.2- сурет 1.3- сурет Кернеулік, электр потенциалы және потенциалдар айырымы немесе кернеу электр өрісін сипаттайтын негізгі шамалар болып табылады . Электр өрісінің кернеулігі деп өрістің қарастырылып отырған нүктесіне енгізілетін q 0 сынама оң нүктелік зарядқа әсер ететін F күшінің заряд мәніне қатынасына тең күш қарқындылығы өлшемін айтамыз : 0 q F = → ξ (1.2) F күш секілді → ξ электр өрісінің кернеулігі – векторлық шама, яғни әсер ету мәні мен бағыты арқылы сипатталады . СИ - дегі электр өрісінің негізгі өлшем бірлігі – вольттың метрге қатынасы (В/м). (1.1)- формуладан, r қашықтықтағы q нүктелік зарядының электр өрісінің кернеулігі дегеніміз 2 0 4 1 r q π ε ξ = (1.3) екендігі және заряд оң болған жағдайда зарядтың кернеулігі анықталатын орналасу нүктесінен ( 1.2- сурет , а ) бастап, ал теріс болған жағдайда қарама - қарсы бағытта (1.2- сурет , б ) бағытталғандығын анықтаймыз . Егер электр өрісін тудыратын зарядтар бірнеше болса, онда өрістің кез - келген нүктесіндегі кернеулік, олардың әрқайсысынан жеке - жеке алынатын кернеуліктерінің қосындысына тең болады . |