Сайбекова назира усенқызы грамматологиялық парадигма: А. Байтұрсынұлы және қазақ жазу

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР: 
1.
Байтұрсынов А. Тіл тағылымы (қазақ тілі мен оқу-ағартуға қатысты 
еңбектері) – Алматы, «Ана тілі», 1992, 448 бет. 
2.
Ақымбек С. П.М. Мелиоранский және қазақ тілі фонетикасы: автореферат 
/ Ақымбек Сьезд Шардарбекұлы. - Алматы : [б. и.], 2003. - 30 с. 
3.
Иманқұлова С.М. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы орыс 
түркітанушыларының 
морфологиялық 
зерттеулерінің 
бағыттары. 
Кандидаттық диссертация- Алматы: 2009.-146 б. 
4.
Ахмет Байтурсуновдын казакча алифбеси. Оқу құралы. - Оренбург, 1914 
5.
С.Аққұлы. Әлихан Бөкейхан. Аманат. ІІ том.-Шымкент: «Азиат» баспасы. 
2016.-640 б. 
6.
«Алаш» қозғалысы. Құраст: Е.Тілешов, Д.Қамзабекұлы, И.Нұрахмет. 
Алматы: А 39 «Сардар» баспа үйі, 2008,- 324 бет + 16 жапсырма бет. 
7.
Тер-Минасова С.Г.Язык и межкультурная коммуникация. -М., 2000. 
8.
Гумбольдт В. О различии строения человеческих языков и его влиянии 
на духовное развитие человеческого рода. Цит. по книге.: Звегинцев В.А. 
История языкознания XІX и XX вв. в очерках и извлечениях.Ч.І. М., 1964. 
9.
Щерба Л.В. Языковая система и речевая деятельность. Издательство 
«Наука». Ленинградское отделение. – Ленинград. –1974. 
10.
Уорф Б.Л. Отношение норм поведения и мышления к языку//Новое 
в зарубежной лингвистике. 1960. 
11.
Истрин В.А. Развитие письма. -Москва. 1961.-395с. 
12.
Павленко Н.А. История письма. –Мн.: Выш. шк., 1987.-239с. 
13.
Фридрих И. История письма. Пер. с нем. М., Главная редакция восточной 
литературы издательства «Наука», 1979 
14.
Аманжолов А. Түркі филологиясы және жазу тарихы. Оқу құралы.– 
Алматы, «Санат», 1996. –128бет 
15.
Сыздықова Р. Қазақ әдеби тілінің тарихы (XV-XIX ғасырлар) –Алматы. 
«Ана тілі». 1993. 320 бет. 
16.
Салқынбай А.Б., Көккөзова М.Б. Әдіскер тағылымы: Оқу құралы.- 
Алматы: Қазақ университеті, 2002.-142 бет. 
17.
Фердинанд де Соссюр. Труды по языкознанию. Переводы с французского 
языка под редакцией А.А.Холодовича. –Москва. «Прогресс», 1977 
18.
Гельб И.Е. Опыт изучения письма //Введение в языковедения. 
Хрестоматия. – М.: Аспект Пресс, 2000. –с.250-269. 
19.
Абақан Е.М. Тілдің мәдени философиясы: монография. –Алматы: 
«Айкос». -184 б. 
20.
Садуақас Н.А. Ахмет Байтұрсынұлы және қазақ жазуы туралы. Ахмет 
Байтұрсынов және ұлттық таным мәселелері. Аймақтық ғылыми- 
практикалық конференциясының материалдары. 16 наурыз, 2007. – Қостанай: 
(Қостанай МПИ, 2007. - 36-39 б). 
21.
Мамырбекова Г. XVIII-XIX ғғ. араб жазулы қазақ жазбаларының 
графикалық-орфографиялық ерекшеліктері: фил. ғыл. канд. автореф. - 
Алматы, 2006.–130 б. 

156 
22.
Балақаев М., Серғалиев М. Қазақ тілінің мәдениеті. Оқулық –Алматы: 
«Дәуір –кітап», 2013 ж.- 240 б. 
23.
Мамырбекова Г. «Байтұрсынұлы жазуы» атанған Ахмет Байтұрсынұлы 
әліпбиінің жарық көргеніне жүз жыл. http://anatili.kazgazeta.kz/news/10394. 
12.09.2012 ж. 
24.
Аңыз адам журналы №20(32), қазан, 2011жыл. –30б. 
25.
Тасымов Б.С.Араб тілі. - Алматы, «Мектеп», 1988 -294б. 
26.
Алтынсарин И. Начальное руководство к обучению киргизов к русскому 
языку. Оренбург, 1979. 32 бет 
27.
Дирингер Д. Алфавит. –М.: Едиториал УРСС, 2009. -656 с. 
28.
Алпатов В. М. Языкознание: От Аристотеля до компьютерной 
лингвистики / В. М. Алпатов — «Альпина Диджитал», 2017 — 
(Библиотека ПостНауки) 
29.
Nergis Biray. Ahmet Baytursınulı şiirleri üzerinde dil ve uslup incelemesi. 
2012. 
30.
Nergis Biray. Alaş'ın Aydınlatıcı Önderi: Ahmet Baytursınulı. Türk Edebiyatı - 
Kazak Edebiyatı Özel Sayısı, 2019. 
31.
Ferhat Tamir. Ahmet Baytursınoğlu ve Arap alfabesının ıslahı. Dil 
Araştırmaları Dergisi. Sayı: 3 Güz, 2008, 27-33 ss. Ankara 
32.
Ferhat Tamir. Gaspıralı İsmail bey ve Kazak aydınlarına tesirleri, Türk 
Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi Sayı, 12/1, Güz 2001,Ankara (Türk Dil Kurumu 
yayını). 
33.
Ferhat Tamir. Usul-i Cedit ve Ahmet Baytursınoğlu, Kardeş Kalemler, Yıl: 2, 
Sayı: 24 (Aralık, 2008), Ankara. 
34.
Ferhat Tamir. Ahmet Baytursınoğlu ve 1926 Baku Türkoloji kongresi, Atatürk 
Kültür, Dil ve Tarih yüksek kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 726 1926 Baku 
Türkoloji kongresinin 70.yıl dönümü toplantısı (29-30 kasım 1996). 
35.
Байтұрсынұлы Ахмет. Алты томдық шығармалар жинағы.-Алматы: «Ел- 
шежіре», -2013.Т. І: -384 б. 
36.
Байтұрсынұлы Ахмет. Алты томдық шығармалар жинағы. Оқу құралы.- 
Алматы: «Ел-шежіре», -2013.Т. ІІ: -384 б. 
37.
Байтұрсынұлы Ахмет. Алты томдық шығармалар жинағы. Тіл- құрал 
(қазақ тілі мен оқу-ағартуға қатысты еңбектері).-Алматы: «Ел-шежіре», - 
2013.Т. ІІІ: -384 б. 
38.
Байтұрсынұлы Ахмет. Алты томдық шығармалар жинағы. Әліппелер мен 
мақалалар жинағы (Төте жазудағы тұңғыш әліппелер және ұлттық баспасөзде 
жарияланған көсемсөздер).-Алматы: «Ел-шежіре», -2013.Т. ІV: -384 б. 
39.
Байтұрсынұлы Ахмет. Алты томдық шығармалар жинағы. «Ер Сайын», 
«23 жоқтау» ауыз әдеби мұрасы, көсемсөздері, табылған туындылары.- 
Алматы: «Ел-шежіре», -2013.Т.V: -384 б. 
40.
Байтұрсынұлы Ахмет. Алты томдық шығармалар жинағы. Мақалалар, 
хаттар, А.Байтұрсынұлы туралы құжаттар мен материалдар.-Алматы: «Ел- 
шежіре», -2013.Т.VI: -384 б. 

157 
41.
Байтұрсынов А. Шығармалары: Өлеңдер, аудармалар, зерттеулер. (Құраст. 
Шәріпов Ә., Дәуітов С.) –Алматы: Жазушы, 1989.-320 бет., портр., суретті. 
42.
Байтұрсынұлы Ахмет. Қырық мысал: Өлеңдер.-Алматы: Жазушы, 2001.- 
120 бет. 
43.
Байтұрсынұлы А. Шығармалары/Ахмет Байтұрсынұлы-Алматы: «Өлке» 
баспасы, 2013.-240б. (Жасөспірімдер кітапханасы) 
44.
Әбдиманұлы Ө. Ахметтану: Оқу құралы/Ө.Әбдиманұлы. –Алматы: Қазақ 
университеті, 2015.-273б. 
45.
Әбдиманұлы Ө. Ахмет Байтұрсынұлы. Зерттеу-эссе. –Алматы: «Арда», 
2007.-296 бет., Жапсырмалы. 
46.
Күдеринова Қ.Б. «Қазақ жазуының тарихы мен теориясы» оқу құралы 
(қазақ тілі мен әдебиеті, филолог мамандығы студенттеріне арналған) 
«Елтаным баспасы». - Алматы, 2013. 
47.
Жұбаева О. Қ.Кемеңгерұлының тілтанымдық мұрасы мен лингвистикалық 
тұжырымдамалары. Филология ғылымдарының кандидаты дәрежесін алу 
үшін дайындалған диссертация. Алматы, 2002. 
48.
Салқынбай А.Б. Елдес Омарұлы зерттеулерінің қазіргі кездегі өзектілігі. 
Е.Омарұлының 125 жылдығына арналған халықаралық ғылыми конференция 
материалдары. ТБИ. –Алматы, 2019. 
49.
Елдес Омарұлы. Үш томдық шығармалар жинағы. Астана, «Алашорда» 
қоғамдық қоры, 2018 ж. 
50.
Салқынбай А.Б. Телжан Шонанұлы шапағаты: үндестік заңының 
анықтығы мен ұлттық танымға жақындығы. Т. Шонанұлының 125 
жылдығына арналған халықаралық ғылыми конференция материалдары. 
ТБИ. –Алматы, 2019. 
51.
Шонанұлы Т. 5 томдық шығармалар жинағы, - Алматы: – Мемлекеттік 
тілді дамыту институты. – 2015. 
52.
Т.Шонанұлы «Орыстар үшін қазақша әліппе» Қазағыстан баспасы, 
(Одобрено УМС НКПроса КАССР для русских школ в качестве учебника для 
І года обучания казакскому языку) 1931 ж. 
53.
Т.Шонанұлы, Қ. Төлебайұлы «Үлкендер үшін қазақ тілінің оқұулығы» 
1934 ж. 
54.
Сухотин А.М., Юдахин К.К. О сокращении некоторых букв в ряде 
тюркских алфавитов//Реформатский А.А. Из истории отечественной 
фонологии.-М., 1970.-С.157-162. 
55.
Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. –Алматы: Ғылым, 1999.– 
581б. 
56.
Қазіргі қазақ тілі (лексика, фонетика, грамматика). Қазақ ССР Ғылым 
Академиясының баспасы. Жауапты редакторы: профессор М.Балақаев, 
доцент А.Исқақов. – Алматы,1954. 
57.
Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі. 49000 сөз. Қазақ ССР Ғылым акад. 
Тіл білімі институты.-Өңд., толықт.3-бас. –Алматы: Қазақстан, 1988.-400 бет. 

158 
58.
«А.Байтұрсынұлы-қазақ тіл білімінің көшбасшысы» атты халықаралық 
ғылыми-әдістемелік конференция материалдары/ғыл.ред. А.Б.Салқынбай. - 
2012. 318 бет. 
59.
Р.Сыздық «Ахмет Байтұрсынұлы мен Телжан Шонанұлының «Оқу 
құралы» атты көлемді еңбегі жайында». Ахмет Байтұрсынұлы және қазақ 
филологиясы мәселелері (конференция материалдары мен тезистері). – 
Алматы: «Арыс» баспасы, 2004.-208бет. 
60.
Сыздықова Р. Ахмет Байтұрсынов-Алматы: Қазақ ССР «Білім» қоғамы, 
1990, 52 бет 
61.
«Жаңа ұлттық әліпби негізінде қазақ жазуын реформалау: теориясы мен 
практикасы»: ұжымдық монография. Жалпы ред. басқарған А.Фазылжанова. 
–
Алматы: «Қазақ тілі» баспасы, 2016. – 560 б. 
62.
Жүсіпұлы М. Ахмет Байтұрсынов және қазіргі қазақ тілі фонологиясы. – 
Алматы: Ғылым, 1998. 216 б. 
63.
Архив КазПИ им.Абая. Опись Л–1, связка № 6 «Б», д.209. 
64.
Райхан Сахыбекқызы. Қазақ әліпбиі немесе Байтұрсынұлы емлесі. «Абай- 
ақпарат». Abai.kz. 17 қаңтар, 2012. 
65.
А. Байтұрсынұлы. Оқу құралы. Қазақша алифба. Оренбург. 1912. 
66.
Байтұрсынов А. Тіл құрал: (Қазақ тілінің сарфы). Бірінші жылдық.- 
Орынбор: ТД «Ғ.Ғ.Хұсаинов уә ширкәсі»-нің паровой матбәғасы,1914.-53 б. 
67.
Байтұрсынұлы А. Тіл–құрал: Дыбыс жүйесі мен түрлері.1-ші тіл 
танытқыш кітап. Фонетика:/Қазақ-қырғыз білімпаздарының I-ші тобының 
қаулысы бойынша өзгертіліп 5-бас.-Қызылорда: Қазмембас, 1925.-40 б. 
68.
А. Байтұрсынұлы. Тіл-құрал, қазақ тілінің сарфы, 2-інші жылдық 
Орынбор. 1915 ж. 
69.
А. Байтұрсынұлы. Тіл-құрал, қазақ тілінің сарфы, ІІІ-інші тіл танытқыш 
кітап Қызылорда. 1925 ж. 
70.
А. Байтұрсынұлы. Баяншы. Қазақ мұғалімдеріне арналған оқу құралы 
Қазан, 1920 ж. 
71.
Байтұрсынұлы А. Әдебиет танытқыш.-1-бас.-Қызылорда: Ташкент: 
Қазмембас, 1926.-286 б. 
72.
А.Байтұрсынұлы. Ақ жол: Өлеңдер мен тәржімелер, публицистикалық 
мақалалар және әдеби зерттеу/Құраст. Р.Нұрғалиев. –Алматы: Жалын, 1991.- 
464 бет. 
73.
А.Байтұрсынұлы. Қай әдіс жақсы? «Жаңа мектеп», 1928. № 4, 3-11 б. 
74.
А.Байтұрсынұлы. Жалқылау (айырыңқы) әдіс. «Жаңа мектеп», 1928. 
№ 11-12, 45-49 б. 
75.
А.Байтұрсынұлы. Жалқылаулы-жалпылау әдіс. «Жаңа мектеп», 1928. 
№ 1, 31-37 б. 
76.
А.Байтұрсынұлы. Жазу тәртібі. «Айқап», 1912, № 4-5. 
77.
А.Байтұрсынұлы. Жазу мәселесі. «Қазақ», № 35, 1913. 
78.
А.Байтұрсынұлы. Шаһзаман мырзаға. «Айқап» журналы, 1912 жыл, № 9, 
№ 10, № 11. 

159 
79.
А.Байтұрсынұлы. Қазақша сөз жазушыларға. «Шора» журналы, 1913, № 
4, 110-113 б. 
80.
А.Байтұрсынұлы. Байтұрсынов Ахметтің араб әліп-би жақтаған 
баяндамасы. 
81.
А.Байтұрсынұлы. Оқу жайы. 1913, 21 апрель, № 11 (Бас мақала). 
82.
А.Байтұрсынұлы. Орысша оқушылар. «Қазақ» газеті, 1913, 15 август, 
№ 26 (Бас мақала). 
83.
А.Байтұрсынұлы. Қазақша оқу жайынан. «Қазақ», 1913, 16 май, № 14 
(Бас мақала). 
84.
А.Байтұрсынұлы.Бастауыш мектеп. «Қазақ» газетасы, 1914 жыл, 9 май, 
№ 61. 
85.
А.Байтұрсынұлы. Мектеп керектері. «Қазақ» газетасы, 1914 жыл, 17 май, 
№ 62. 
86.
А.Байтұрсынұлы. Қазақ арасында оқу жұмыстарын қалай жүргізу керек?. 
«Қызыл Қазақстан» журналы. 1923, февраль, № 14, 12-13 беттер. 
87.
Байтұрсынұлы А. Әліппе: Жаңа құрал. Түрлі суреттермен басылған. -3- 
бас./Қазақстан білім ордасы мектепте қолдануға ұйғарған.-Қызылорда: 
Қазбас, 1928.-116 б. 
88.
Байтұрсынұлы А. Тіл–жұмсар:Сөйлеу, оқу, жазу тілін жұмыс тәжірібесі 
арқылы танытатын 1-ші кітап;.-Қызылорда: Қазбас, 1928.-46 б. 
89.Байтұрсынұлы А. Сауат ашқыш: Дыбыс әдіс жолымен тәртіптелген 
қазақша әліппе. Сауатсыз үлкендер үшін 1-ші кітап.-Семей, Семгуббас, 
1926.-83б. 
90.
Деррида Ж. О Грамматологии. –М., 1967. 
91.
Сайбекова Н.У. Жазу әлемдік өркениет бесігі. әл-Фараби атындағы ҚазҰУ 
«Хабаршы» журналы. № 6 (164) 2016 ж. 72-78 бб. 
92.
Шонанов Т. Ахмет Байтұрсынов халық ағарту және әдебиет саласында// 
«Жұлдыз», №2. –Алматы, 1992 
93.
Дала мен қала. Қазақстандық қоғамдық-саяси апталық. №32 (109), 12 
тамыз, 2005ж. 
94.
Ескі қазақ жазуы. Араб әріптерінің негізіндегі түркі әліпбиінің қазақша 
жазу емлесі. Құрастырған Абдулла Жүнісов.- Алматы, 2002. 
95.
Салқынбай А.Б. Қазақ тілі: Сөздік құрам. Сөзжасам: оқу құралы/ – 
Алматы: Қазақ университеті, 2016. –390 б. 
96.
М.Томанов. Қазақ тілінің тарихи грамматикасы. -Алматы, «Мектеп», 1988. 
97.
Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігі. -Алматы, «Ғылым», 1966, 
240 бет. 
98.
Зиндер Л.Р. Очерк общей теории письма. -М.: Наука, 1987 
99.
Щерба Л.В. Теория русского письма.- М., 1982. 
100.
Уәлиев Н. Қазақ графикасы мен орфографиясының фонологиялық 
негіздері атты диссертациялық жұмыс. А., 1993,162 бет. 
101.
Базарбаева З. Қазақ тілі: интонология, фонология –Алматы: «Жібек 
жолы» баспа үйі, 2008. -326 бет. 

160 
102.
Яковлев Н.Ф. Математическая формула построения алфавита 
//Реформатский А.А. Из истории отечественной фонологии. – М., 1970. – 
С.123-148. 
103.
adebiportal.kz. https://adebiportal.kz/kz/news/view/3264. 14.04.2017ж. 
104.
Джусупов Маханбет, Ибраимов Қапар. Ахмет Байтұрсынұлы: ғылыми 
таным, терминжасам, стилистика. Алматы, «Әлем» баспасы, 2015.-215 б. 
105.
Жаңабекова А. Функционалды грамматиканың метатілі. –Алматы: 
Елтаным баспасы, 2012.-156 бет. 
106.
Н.Б.Оспанғазиева. Қазақ тіліндегі дыбыстардың фонологиялық сипаты. 
Абай атындағы ҚазҰПУ. Хабаршы. «Филология ғылымдары» сериясы. № 
3(61), 2017. 
107.
Сыздықова Р. Сөз сазы (Сөзді дұрыс айту нормалары). Көмекші оқу 
құралы. – Алматы, «Санат», 1995. -120 бет. 
108.
Тіл және қоғам. Альманах. №1, 2004, -Астана 
109.
Салқынбай А.Б., Сайбекова Н.У. А.Байтұрсынұлы еңбегіндегі дауысты 
дыбыстар жіктелімі. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ. Хабаршы журналы. 
Филология сериясы. №2 (170). 2018ж. 137-142 бб. 
110.
Исаев С.М. Қазақ тілі. Оқу құралы. –Алматы: «Өнер» баспасы, 2007. - 
208б. 
111.
Кеңесбаев С., Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі: лексика, фонетика. - 
Алматы, 1962. 
112.
Мырзабеков С. Қазақ тілінің фонетикасы: Оқу құралы. – Алматы: «Қазақ 
университеті», 1993-136 бет. 
113.
Ә.Жүнісбек. Қазақ фонетикасы/Әлімхан Жүнісбек –Алматы: «Арыс», 
2009-312 бет. 
114.
Сычева С.Г. Проблема символа в философии. –Томск. Изд-во Том-го 
унив-та. 2000.-197с. 
115.
Жаңа әліпби негізіндегі қазақ тілі емлесінің ережелері.-Астана, 2018.- 
29б. 
116.
Жаңа әліпби негізіндегі қазақ тілі емлесінің ережелері. 18 қаңтар, 2019ж. 
Егемен Қазақстан. egemen.kz. 
117.
Abai.kz. Абай ақпарат. 04.01.2013 
118.
Байтұрсынұлы А. Емле туралы //«Еңбекші қазақ» газеті. – 27.03.1929. 
119.
Дулатұлы М. Тіл –құрал. Оқшау сөз// «Қазақ», 1915. № 93. 
120.
Қазақ тілі жөніндегі революциядан бұрынғы зерттеулер. –Алматы: 
Ғылым, 1993.-232б. 
121.
Шалқар. Еларалық апталық газет. 1993ж. 30 қазан. №40 (462). 4 бет.