) Зияткерлік прагмемалар.
Бұл прагмемалардың рационалдық жағы
басым, баға субьектісі психикалық немесе физикалық рецептор ретінде
танылады. Баға көңіл, ерік, интуиция, қиял сияқты сезім қабілеттерінен
езге рационалдық таным қабілеті тұрғысынан беріледі:
жаман ақыл,
оқымысты, қатты залал, ақылды патша қаным, есті адамдар, қатты
қымбат, мүқату, ақымақ адамдар т.б.
2)
Эмоционалды прагмемалар.
Баға бейнеленіп жатқан заттар
мен оқиғалардың мәнін тікелей бастан кешіру, тура сезіну әсерінен
туындайды:
келемеж қылу, бишара халық бишара қатын, айран
(қайран
- автор)
болу, күлкі қылу, нашар халық сүмдықтары шығып жату, кеңілі
қарайып кетті, кеңілі менен қуанып, екініп жылап жүр, қаңғырып жүр,
жарықтықтар, масқара қылып, көңіліне тымақ жақты, сабаз т.б.).
ә) Екінші топқа
этика-эстетикалық прагмемалар
енеді. Эстетикалық
баға әсемдік сезім қажеттерінен туындайды. Этикалық баға белгілі
этикалықнормалардың, адамгершілікзаңдарыныңсақталуынабағытталса,
эстетикалық бағаның моральдық жағы болмағанымен, ол да әсемдіктің
белгілі критерийлерін басшылыққа ала отырып беріледі. Олар:
1) Этикалық прагмемалар (әділдік, достылық разылық, қазақтың
жақсылары, обал, жала, батыр, қу алдамшы, үлгі болсын деп, бұзық іс,
араздық жақсылық жаманшылық кек, жанжал т.б.).
2) Эстетикалық прагмемалар (әдемі қыз, қыз-ақ жылқы-ақ, әйбат
көріну, таң қалу т.6.).
б) Үшінші топты құрайтын прагмемалар адамның күнделікті іс-
тәжірибесімен,
қызығушылығымен
тығыз
байланысты.
Бұлардың
басты критерийлері - белгілі мақсатқа жетуге бағытталған физикалық
немесе психикалық пайда көру, қандай да бір стандартқа сәйкес белгілі
функцияның орындалуы. Олар:
1)
Достарыңызбен бөлісу: |
