36
мерекесі парсы елдерінің ортағасырлық мемлекеттерінде патша
сарайларына лайық сән
-
салтанатпен өткен.
Қазақ халқының
Наурыз мерекесін атап өтуінің басқа шығыс халықтарына
қарағанда
өзіндік ерекшеліктері мен айырмашылықтары бар.
Дәстүрлі қазақ қоғамында Наурыз айындажасалатын
«Наурызнама» атты Жаңа жылды қарсы алу тойы бірнеше күнге
жалғасқан. Байырғы қазақтар Наурыз кезінде көрісу (құшақтасып
амандасу), селт еткізер (жігіттердің қыздарға сыйлық жасауы),
ұйқы
ашар (қыздардың жігіттерге дастархан жасауы), бел
көтерер (үлкендерге арнап ас әзірлеу), оттан секіру, аластау
(отпен тазалану), әулие басына бару, тәтті су ішу сияқты т.б.
дәстүрлі рәсімдер мен ритуалдар орындаған. Олардың бірқатары
20
ғасырдың бас кезінен бастап,көшпеліліктен отырықшылыққа
толық ауысуына және Кеңес үкіметінің орнауымен байланысты
қолданыстан
шығып қалған, кейбірі өзгеріске енген.Кеңес
үкіметінің
атеистік саясаты кезінде Наурыз мерекесін атап өтуге
ресми тиым салынған. Қазақстанның Тәуелсіздігінен кейін бұл
мейрам қайта жанданған.
Наурыз
мерекесінің қалыптасуы, маңызы туралыжазба
деректердің маңызы зор.Шығыс ғұламасы Омар ибн Ибрагим әл
-
Хайямның (1048 ж. Нишапур
–
1112 ж. Мерв) «Nevruz name»
атты бірін
-
бірі толықтыратын қолжазбасының бірі Германияның
Берлин мемлекеттік кітапханасында (№2450),бірі Лондондағы
Британ Ұлттық музейінде (№23568) сақталған. Селджук сұлтаны
Мәлік шахтың ұлы Санжардың өлімінен кейін Мәлік шахтың
мұрагерлері обсерваторияға материалдық көмек
беруді
тоқтатқан.Зерттеушілердің пайымдауынша Омар Хайям бұл
қолжазбаны
1157 жылдары
Сельджук сұлтандығының жаңа
билеушілеріне обсерваторияның ғылыми маңызын түсіндіру
мақсатында жазған. «Nevruz name»
-
де күн күнтізбесінің тарихы
мен күнтізбелік реформалардың жүзеге асуы, исламға дейінгі
Иран жеріндегі Наурыз мерекесінің қалыптасуы, тойлануы,
мерекеге қатысты аңыздар мен әңгімелер, мереке атрибуттары
жайында жазылған бірегей туынды.
«Nevruz name»-
ны алғаш
иран зерттеушісі Мужтаба
Минави ағылшын және парсы
тілдеріне аударып, 1933жылы ғылыми айналымға ендірген.
Қазіргі
таңда осы нұсқа орыс және Орта Азия халықтарының
тіліне аударылған [39; 40, 163 б.].Қазақ
халқының ғұламалары
Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы (1858
-
1931), Абай Құнанбаев (1845
-
37
1904), Мұхтар Әуезов (1897
-
1961), алаш зиялылары Әлихан
Бөкейханов (1866
-
1937), Міржақып Дулатов (1885
-1935),
Ілияс
Жансүгіров (1894
-
1938), Сәкен Сейфуллин (1894
-
1838) өз
еңбектерінде байырғы қазақтардың Наурыз мерекесін атап
өтудегі
ерекшеліктерін айғақтайтын құнды деректер қалдырған.
Аңыз бойынша, парсы елінің ерте дәуірлердегі тәңірі Изид
күнді жаратарда оған ерекше ықылас
-
мейір төккен, күнге үнемі
қозғалыста
болуды бұйырған. Күн өзінің жылдық айналымында
әрбір
жұлдызды бір айда басып өтеді... Он екі жұлдыздың бірі
амалға
күннің бірінші кірген күні, күн мен түннің теңелуі,
көктемнің басталған күні болып есептеледі. Парсы патшалары
дәл осы күнді айырықша атап өту үшін баршаға мәлімдеп
мейрам
деп жариялаған. Осы аңыз желісі
бойынша парсы әлемінің
бірінші патшасы Каюмарс таққа
отырғаннан кейін жылдың әр
айы мен күніне ат қоюға, адамдар біліп отырсын деп жылнама
жасауға жарлық берген. Жылдың басы парсыша фарвардин
(наурыз) айы аталды. Каюмарс жыл есебін жасаған соң қырық
жыл өмір кешкен, одан соң таққа Хұшаң (970 жыл патша болған),
одан кейін Тахмұрас (30 жыл патша болған), одан кейін Жәмшид
отырған (бұл аралықта тарихтан 1040 жыл уақыт өткен екен).
Жылдың басы
–
мейрам күніне
Достарыңызбен бөлісу: