Дейл Шнук. Оқыту теориясы indd

5 -Т А Р А У
Содан к е и н оларга сай келетш немесе п ш ш , и ш , дыбысы жэне т.б. уксайтын про- 
тотиптерге непздей отырып, оларды аныктайды (Franks & Bransford, 1971; Posner & 
Keele, 1968; Rosch, 1973).
Yлгiлерден прототиптердщ артыкшылыгы - эр ттркенд1ргш тщ сансыз тYрi 
емес, б1р гана прототип бар. Ягни ттркенд1рпш б1рнеше улпмен салыстырылмай- 
тындыктан, оны аныктау оцай. Прототип жешнде туындайтын б1р мэселе ттркенд1р- 
пш гщ канша тур1 болуы кажет немесе белгш б1р прототиптщ улгш деп тану ушш 
осы ттркенд1ргш прототиппен каншалыкты сай келу1 кажет деген сурактармен бай- 
ланысты.
Прототип улпге 
заттыц цасиет/сипаттарын талдауды
жаткызамыз (Matlin, 
2009). Бул кезкарас бойынша адамдар ттркенд1ргш тщ басты касиеттерш аныктап, 
оларды кесшндер немесе вербалды кодтар репнде ¥М Ж -да сактайды (Markman, 
1999). Акпарат сенсорлык регистрге жеткен кезде оныц сипаттары жадтагы улпмен 
салыстырылады. Сипаттыц кеп ш ш п сай келсе, ттркен д1ргш кабылданады. Мыса- 
лы, орындык ушш басты сипат ретшде оныц аяктарын, отыргышын жэне аркасын 
айтуга болады. 0зге сипаттары (мысалы, т у а немесе келем1) мацызды емес. Басты 
сипаттардан баска ерекшелштерд1 де б1лу керек (мысалы, аягы жок, сатылы жэне 
жастык орындыктар). Прототип талдаулардан ер екш ел т - жадта сакталган акпарат 
орындыктыц абстрактш бейнес емес, кергсшше, ол басты сипаттардын бэрш камти- 
ды. Сипаттарды талдаудыц б1р артьщшылыгы - эр ттркенд1ргш тщ прототип 1-ден 
де кеп болуы мумкш, демек, оныц саны жайлы мэселе жартылай болса да шеш1мш 
табады (Matlin, 2009).
Трисман (1992) затты кабылдау заттыц каз1рп сипаттамасы ж е п н д е п акпарат- 
ты жинаумен, б1рпт1румен жэне талдаумен айналысатын заттык файл туралы уа- 
кытша ту с ш п калыптастырады деп ойлайды. Файлдыц мазмуны заттыц белгш ре­
тшде сакталады. Б1з жацадан керген заттарды аныктау ушш олардыц белпсш жад­
та сакталган заттык сипаттамалармен салыстырамыз. Оныц нэтиж ес турл1 болып 
келу1 мумкш. Б1з затты кел ес жолы кездеспргенде оныц сипаты мен курылымын 
аныктайтын белгшерд1 еске туирем1з. Барлык сипаттар сай келген жагдайда мундай 
белгшер туйсптг жецшдету1 мумкш, ал сипаттардыц кеб1 сай келмесе, акпаратты 
жойып ж1бередг
¥М Ж -да калай салыстырылатынына карамастан, зерттеу нэтижелер1 туйсптщ
теменнен жогары, жогарыдан темен ецдеуге байланысты екеп н куптайды (Anderson, 
1980; Matlin, 2009; Resnick, 1985). Оку кез1нде, мысалы, теменнен жогары ецдеу си­
паттарды талдап, ттркенд1рпшт1 аныктауга кемектесетш ез1ндп мэнге ие бейне 
калыптастырады. Енд1 гана окып Yйренiп жаткан балалар эрштердк жаца сездерд1 
кездеспргенде теменнен жогары ецдеу тэсш н пайдаланып, оларды аныктауга тыры- 
сады. Адамдар ездерше таныс емес ттркенд1ргшт1 керген кезде де теменнен жогары 
ецдеу тэсш н колданады (мысалы, колмен жазу).
Туйсп барлык касиеттерд1 егжей-тегжейл1 талдауды кажет еткен жагдайда, оку 
баяу юке асырылады. Жогарыдан теменге карай ецдеу барысында адамдар контекске 
CYЙене отырып, болжамдар жасайды. Дагдыланган окырман окып отырган кезде-ак 
мэпнде кандай сездер мен ттркестер болуы мумкш екеп н болжап, м этш иц менталды 
бейнесш жасап отырады (Resnick, 1985). Жогарыдан темен карай ецдеудщ т п м д ш п
адамныц алдыцгы бш мш е де байланысты. Енд1 оперативт жад ушш мацызды про­
цесс болып табылатын кодтау такырыбына кешем1з.

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: