Дейл Шнук. Оқыту теориясы indd

7 -Т А Р А У
Дагдылардын ерекшелiгiн шексiз деп есептеу керек. Ол жeнiнде Перкинс пен 
Саломон былай дейдi (1989):
«Жалпы бш м - проблеманы шешу, шыгармашылык ойлау, шеш1м шыгару, бш м алу, 
кейде ез1нд1к бакылау деп аталатын акыл-ойды дурыс баскару, метатаным сиякты 
кещнен колданылатын тэблдерге тэн. Шахматта, мысалы, ерекше дагдылар мен 
бшмдер (кебше шектеул1 (local) б1л1мдер деп те аталады) кажет болып, ойын ере- 
желер1мен катар сансыз накты жагдяттарды ендеу м1ндеттер1 де койылады. Аралык 
жалпылау сиякты стратегиялык концепцияны немесе орталыкты (карсыластарыныц 
шабуылын) бакылауды шахматка гана тэн деп карастырмай, баска жагдайларда да 
колдануга болады» (р. 17).
Мынадай сурак туындауы мYмкiн. Окытуды арттыру Yшiн н е т ескеру керек? Алды- 
мен бiркатар шектеулi бiлiм кажет, ейткенi белшек жайлы жалпы бiлiмi (мысалы, 
косу, азайту) болмаган адам белшекке катысты есептi шыгара алмайды. Перкинс пен 
Саломоннын (1989) пiкiрiнше, будан да манызды сурактар бар. Айталык: Шеберлiктi 
шындаудын киындыгы кандай? Адам салалык дагдыны игеру аркылы гана бш м ш
шындай ала ма? Шындай алмаса, жалпы дагдыларды каншалыкты денгейде игерген 
жен?
Олссон (1993) тапсырмага катысты мшез-кулык калыптастыру, кателердi анык- 
тау, кателердi тузету деп аталатын уш субфункциядан туратын тэжiрибе аркылы даг­
дыларды игеру улпсш жасады. Олссоннын улгш жалпы жэне накты дагдыларды 
камтиды. Окушылар тапсырманы орындау барысында казiргi жагдайларын ездерiнiн 
алдынгы бiлiмiмен салыстыру аркылы ез жетiстiктерiн багалай алады. Бул - жалпы 
дагды, бiрак окыту орын алган кезде накты дагдыга ауысады. Жалпы дагдылар ду- 
рыс колданылмаганда кателер орын алады (Ohlsson, 1996). Бiрак оган дешн игерiлген 
салалык накты дагдылар окушылардын кателердi байкап, катенiн орын алуына эсер 
еткен жагдайларды аныктауына кемектеседг Демек, бiлiм алып, машыктанган сайын, 
жалпы эдiстер накты эдiске айнала бастайды.
Дагдыларды игеруде проблеманы шешудщ де пайдасы бар, алайда тапсырманын 
шарты жогары нэтиже керсету ушш накты дагдыларды игерудi талап етедг Кеп жаг- 
дайда дагдынын аталган ек1 тYрiн бiрiктiру кажеттiгi де туындайды. Проблеманы жо­
гары денгейде шешуге дагдыланган адамдар ездерiне таныс емес жагдайга жолыккан 
кезде жэне жалпы метатанымдык суракка жауап беру (мысалы, «Мен казiр не ютеп 
отырмын?», «Будан б1р нэтиже шыга ма?») кажет болган жагдайда жалпытанымдык 
тэсiлдерге сYЙенетiнiн зерттеулер керсетш отыр (Perkins & Salomon, 1989). Он нэти- 
женiн болганына карамастан, жалпы тэсшдер бiлiм трансферiнiн орын алуына эсер 
ете алмайды (Pressley et al., 1990; Schunk & Rice, 1993). Трансфер орын алуы Ymrn 
жалпы тэсiлдердi накты жагдайда езш бакылау жэне машыктану сиякты факторлар- 
мен Yйлестiрiп, бiрiктiру кажет. Мотивация да аса манызды (Nandagopal & Ericsson, 
2012). Тараудын басында окушылар жалпы дагдыларды игергеннен кейiн оларды нак­
ты жагдайга бейiмдеп колдану женiнде айткан болатынбыз.
Жогары денгейде эрекет ету Yшiн накты б ш м кажет (Lajoie, 2003; Nandagopal & 
Ericsson, 2012). Ол ушш адамда тYрлi салаларга катысты колданылатын жалпы бш м
беру дагдыларымен коса, фактшердг концептiлердi жэне осы салага катысты кагида- 
ларды камтитын терен бiлiмi болуы тиiс. Кемек куту жэне нэтижеш бакылау сиякты 
стратегиялар тYрлi салада бiрдей сипатка ие (мысалы, есеп шыгару жэне сырыкпен 
сешру) деп ойлауга болмайды. Перкинс пен Саломон (1989) адамнын белгiлi б1р

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: