Дейл Шнук. Оқыту теориясы indd

2 -Т А Р А У
параболамен жэне квадрат тендеуь 
мен байланыстырып тYсiндiредi.
Кэй ханымнын окушылары сыни 
ойлау тэсiлiн жеке адам жауапкершь 
лiгi мэселесiне катысты колдануды 
Yйренуде. Олар кыска сeйлемдердi 
окып шыгып, талдайды. Оларга жай 
гана энлме кейш керш н тандауымен
келiсетiнiн немесе келюпейпнш айт- 
кызбай, онын орнына суракты одан 
эрi кYPделендiрiп, мынадай сурактар 
кояды: Мундай тандау адамдарга ка- 
лай эсер етп? Кешпкер баска тандау 
жасаган жагдайда онын салдары кан- 
дай болар едi? Онын орнында болсан, 
сен не ютер едiн жэне неге?
Алайда мидын окуга жауап беретiн басты бeлiгi деген бeлiктiн болмайтынын есте 
сактаныздар. Керiсiнше, мидын кептеген арнайы кызмет тYрлерi окудын тYрлi аспек- 
тiлерiне (мысалы, эрiп пен сездi оку, синтаксис, семантика) жауап бередi (Vellutino 
& Denckla, 1996). К елес белiмде осы курылымдардын денi сау адамдар мен оку ка- 
бшетшен айырылган адамдарда калай дамитыны туралы айтатын боламыз. Мундагы 
негiзгi ой - оку бiр-бiрiмен синапстык байланыс куруга жауапты нейрондык топтар 
жинагын немесе нейрондык тораптардын курылуын кажет етедi (Bymes, 2001). Ней­
рондык тораптар, концептуалдык жагынан алганда, Хеббтщ жасушалар байланысы 
мен фазалык тобегше уксас.
Нейрогылымнын зерттеу нэтижелерi мидын белгш б£р белiгi окуга кажетп ор- 
фографиялык, фонологиялык, семантикалык жэне синтаксистш ендеумен байланыс- 
ты (Bymes, 2001) екенш керсетш отыр. Орфографиялык (эрiптер, белгiлер) ендеу, 
негiзiнен, визуалдык аймакпен, фонологиялык ендеу (фонемалар, буындар) ортащы 
мимен, ал семантикалык ендеу (магына) алдыщы мидагы Брока аумагымен жэне ми­
дын сол жак сынарындагы медиалды ортащы мимен байланысты. Синтаксистiк ен­
деу (сейлем курылысы) де Брока аумагында орын алады.
Будан бурын тшге катысы бар еш манызды аумак жайында айтылган болатын. 
Брока аумагы грамматикалык тургыдан сейлемдердi дурыс куруга, ал Вернике ау- 
магы (Сильвий кубырынын астьщгы жагындагы сол жак ортангы мида орналаскан) 
сездi дурыс тандау мен ш е ш е н д ^ е жауапты. Вернике аумагы закымданган адамдар 
сездi кате колданганымен, бул сездер магынасы жагынан негiзгi сезге жакын болады 
(мысалы, «fork» сезшщ орнына «knife» сезiн колдану).
Тш мен окуга мидын тYрлi белiктерi жауап бередi. Мундай Yйлесiмдiлiк тшге 
жауапты аумактарды бiр-бiрiмен жэне мидын ем жагындагы ми кыртыстарымен бай­
ланыстырып жататын кептеген жYЙке талшыктары аркылы iске асады (Geschwind, 
1998). KYdi дене мундай талшыктардын ен Yлкен жиынтыгы болганымен, будан бас- 
калары да бар. Бул талшыктар закымданса, тiлдiн дурыс кызмет етуше кажетп ми­
дагы карым-катынаска керi эсер етумен катар, тiлдiн бузылуына душар етедi. Миды 
зерттеушiлер мидын кызмет! калай бузылады, ми закымданган кезде бас мидын кай 
белЫ эрекет етедi деген мэселелермен айналысады.
Мидын дамуымен тiкелей байланысты болгандыктан, бул мэселенi келесi бе- 
лiмде де жалгастырамыз. МуFалiмдер Yшiн мидын калай дамитынын бiлудiн маны- 
зы зор, ейткенi окушынын бiлiм алуын камтамасыз ету Yшiн дамудагы езгерiстердi 
ескеруi кажет.

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: