Нейрогылым жене оцыту

Нейрогылым жене оцыту
МИДЬЩ ДАМУЫ
Буган дейiн 6i3 жетшген ОЖЖ кы зм ет туралы айттык. Алайда кептеген мугаимдер 
мектепке дейiнгi балалармен, жасеспiрiмдер жэне жеткiншектермен жумыс iстейдi. 
Мидын дамуы такырыбы жай гана кызык такырып емес, ол сондай-ак окыту мен 
б т м 6ерудiн нэтижесi мидын даму денгешмен байланысты болуымен де назар ау- 
дарады. Тараудын басындагы эщамеде Брайан мидын даму процесiн мугал1мдердщ 
жаксы 6iлуi тиiстiгiн айткан едг Бул 6елiмде дамуга эсер ететш манызды фактор- 
лар, дамудын манызды кезендеру тш Yйрену мен оны колданудагы дамудын релi 
жэне технологиянын эсерi баяндалады.
Эсер етуш1 факторлар
Курылымдык тургыдан алганда, адам миы 6iр-6iрiне уксаганымен, олардын айырма- 
шылыктары да жок емес. Мидын дамуына эсер ететш негiзгi бес фактор реттнде гене- 
тиканы, коршаган ортанын эсерiн, тамактануды, стероидтарды жэне тератогендердi 
атауга болады (Byrnes, 2001; 2.3-кесте). Бул эсерлер эмбриондык кезеннен басталады 
(Paul, 2010).
Генетика.
Адам миынын жануарлардан айырмашылыгы онын келемi мен курамын- 
да. Адам мен адамдарга ен жакын жануар (шимпанзе) геномынын арасындагы айыр- 
машылык - бар болганы 1,23% (Lemonick & Dorfman, 2006). Мундай айырмашы- 
лыктын нэтижеанде дизайн жасап, кепiр салатын, куй шыгаратын, роман жазатын, 
кYPделi тендеулердi шешетiн тiршiлiк иесi пайда болады.
Адам миынын генетикалык курылымы бiрдей болганымен, олардын келемi мен 
курылымы 6iр-6iрiне уксамайды. Монозиготты (6iр жумырткалы) егiздерге жYргiзiл- 
ген зерттеулер олардын ми курылымынын езгеше екенiн аныктаган (Byrnes, 2001). Ге­
нетикалык акпарат мидын келемiн, курылымы мен генетикалык байланысын аныктап 
6ередi. Мундай айырмашылыктарга карамастан, ми кеп жагдайда калыпты жумыс 
iстей 6ергенiмен, ми зерттеулерi ауыткуга алып келетш кей6iр генетикалык айырма- 
шылыктардын бар екенiн де аныктауда.
Цоршаган ортанын, эсери
Мидын калыпты дамуы Yшiн коршаган ортанын да эсерi 
бар. Дамудын пренаталдык сатысы кезiнде тiтiркендiргiштер мен тэжiрибенi кабыл- 
дап, ендеуге жауапты нейрондык жYЙелердi калыптастыра отырып, окытудын негiзi 
жасалады. Тэжiри6елер синапстарды косып жэне кайта кура отырып, аталган жYЙе- 
лердi б£р калыпка енгiзедi. Мысалы, iште жаткан баласымен сейлесiп немесе эн ай- 
тып 6ерiп отыратын ж у кт эйел осы аркылы нэрестелерде нейрондык байланыстар- 
дын пайда болуына кемектеседi (Wolfe, 2010). Тэжiри6е болмаган немесе аз болган 
кезде ми дамымайды. Тiтiркендiргiш катты эсер ететш бiркатар манызды кездердiн 
болатынына карамастан (Jensen, 2005), мидын эрi карай да дами беруi Ymffl т т р к е н - 
дiргiштер емiр бойы Yздiксiз эсер етуi кажет.
Тамацтану.
Дурыс тамактанбау мидын калыпты дамуына эсер етуi мYмкiн, демек, 
мида кей6iр процестердщ жYPуi нашар тамактанганда баскаша болады (Byrnes, 2001). 
Айталык, пренаталдык кезде дурыс тамактанбау нейрондар мен глиалды жасуша- 
лардын пайда болуы мен есуш тежейдi. Ми жасушаларынын кеп ш ш п жYктiлiктiн

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: