Нейрогылым жене оцыту

Нейрогылым жене оцыту
жойылатын синапстар саны кеп болады. Жасeспiрiмдер 18 жаска жеткен кезде нэ- 
ресте кездеп синапстардын тен жартысы, сондай-ак колданылмаган немесе кажет 
емес синапстар да е з д т н е н жойылып кетедi. «Колдан немесе жогалт» кагидасынын 
манызы аса жогары, ейткенi колданылган синапстар кYшейiп, ныгайып отырады, ал 
колданылмагандары мYлдем жойылады.
Бес жаста бала тiлдi менгерш, сенсорлык кимыл-козгалыс дагдылары мен баска 
да бiлiктiлiктердi калыптастырады. Алгашкы жылдардагы жылдам даму баяулайды, 
дегенмен мида синапстардын пайда болуы жалгаса бередг Нейрондык тораптардын 
байланысы кYPделене тYседi. Бул процесс дамудын барлык кезещне тэн.
Тараудын басында Брайан айтып еткендей, мидагы негiзгi езгерiстер мидагы ку- 
рылымдык езгерiстерге катысты орын алады (Jensen, 2005). Абстрактiлi ойлау мен 
мэселе шешуге жауапты мандай ми жетiледi, ал тебе мидын келемi улгаяды. Шешiм 
шыгару мен импульске жауапты префронталды кыртыс баяу дамиды (Shute, 2009). 
Есiрткiлер мен iшiмдiкке деген мидын сезiмталдыFын арттыратын нейротасымалда- 
гыштар, эсiресе дофаминдер езгередг Ми жасушаларынын ныгаюы жэне кептеген 
синапстардын кайта курылуы - окыту Yшiн манызды кезен. «Колдан немесе жогалт» 
кагидасы ми белiктерiн тэжiрибе аркылы ныгайтады (пианино ойнаганда мидагы сау- 
сактарга жауапты белiктердiн нейрондары ныгаяды; (Уоллис, 2004).
Мидагы езгерютердщ осылайша кенiнен орын алуын ескерсек, жасеспiрiмдердiн 
дурыс шешiм кабылдамауы немесе еиртш колдану, iшiмдiк iшу, жыныстык катынас 
сиякты кауiптi мшез-кульщ эрекеттерше баруы тан^аларльщ жагдай емес. Б ш м беру 
эдiстерiнде осындай езгерiстер есепке алынуы тиiс. Бул идеяларды колдану тэсiлдерi
2.4- косымшада берiлген.
Мацызды кезецдер
Баланын есiп-жетiлуiне арналган кейбiр кггаптарда олардын емiрiндегi манызды ке- 
зендерге (туганнан кейiнгi 2-3 жыл аралыгы) ерекше кенiл аудару кажеттiгi айтыла- 
ды. Оларга CYЙенсек, осы кезенде кейбiр дагдылардьщ болмауы балалардын дамуын- 
да акау бар екенiн керсетедг Бул - пiкiрдiн шындыкка жанасатын тустары болганы- 
мен, сэл артыктау айтылган пiкiр. Ен дурысы - бул кезендi манызды кезен деп атаган 
жен, себебi бастапкы даму процеа калыпты болганымен, жYре келе эрi карай даму 
баяу юке асады. Мидын дамуындагы манызды кезендерге тiлдiн, кенiл кYЙдiн, сен- 
сомоторлык процестердiн, есту мен керудiн дамуын жаткызуга болады (Jensen, 2005;
2.4- кесте). Тiл мен кенiл кYЙ туралы осы тарауда, ал баска мэселелер жайында к е т - 
нiрек энгiме болады.
2.4-кесте
Мидыц дамуындагы мацызды
■
Сенсомоторльщ
кезецдер
■
Есту
■
Керу
■
Кeцiл кYЙ
■
Тiл

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: