Дейл Шнук. Оқыту теориясы indd

2 -Т А Р А У
Айтып еткен1м1здей, тшге катысты мига жасалган зерттеулер ми
^1
закымданган 
немесе белгш 6ip децгейде сейлеу кабшетшен айырылган адамдарга жасалып келдг 
Мундай зерттеулер мидыц кай белЫ нщ кандай кызметi закымданганы женiнде ак- 
парат бергешмен, балалардыц ендi дамып келе жаткан миында тш уйрену мен оны 
колдану калай iске асырылатынын карастырган емес.
0 c in келе жаткан балалардыц миын зерттеу аз журпзшсе де, тiлдiц кызметше 
байланысты мацызды акпарат бере алды. Зерттеулер эдетте калыпты есiп келе жаткан 
балалар мен мектепте Yлгеpiмi темен балаларды салыстырады. Ми
^1
закымданган не­
месе кайтыс болган адамдардыц миына ота жасалатын орындарда жYpгiзiлетiн мун- 
дай зерттеулерде жогарыда айтып еткен, аса инвазивт емес тэсiлдеp колданылады. 
Зерттеушшер кеп жагдайда жагдаяттык элеуетке катысты зерттеулер жYpгiзедi. Бул -
тYpлi тапсырма орындауды купп немесе орындап отырган кезде жеке адамдардыц ми 
толкынында пайда болатын езгеpiстеp (Halliday, 1998).
Кiшi, орта жастагы жэне орта жастан жогары балаларда турлше жагдаяттар ушы- 
расады (Molfese et al., 2006). Калыпты жагдайда есш келе жаткан балалардыц еюжакты 
жэне мацдай ми кыртысыныц белсендiлiгi мен тш жэне сейлеуге жауапты ми бетктерь 
нiц сол жагыныц белсендшп жогары болады. Оку пpоцесiмен салыстырганда, окудыц 
дамуы мидыц еш жагыныц да алдыцгы белiгiне байланысты болуы мумкш (Vellutino 
& Denckla, 1996). Тагы бip зерттеулер сол жак ми кызметi бузылган жас балалар окып, 
уйрену кезiнде миыныц оц жак сыцарын пайдаланатынын керсетш отыр. Мидыц оц 
жагы окуды белгш бip децгейде жецiлдеткенiмен, ми сыцарлары кызметтеpiнiц осылай 
орын ауыстыруы тшдщ даму кезецiнде орын алганы аса мацызды. Мидыц оц жак сыца- 
рыныц тiлдiц кызметш аткаруы сол жак ми сыцарыныц эрекет мулдем токтаган ересек 
адамдарга катысты емес.
Тшдщ дамуындагы ец мацызды кезец ретшде туганнан бастап 5 жаска дейiнгi 
аралыкты айтуга болады. Бул кезде баланыц миы тiлдiк кабшеттердщ кепшiлiгiн да- 
мытады. Баланыц сездш коры 19 бен 31 ай аралыгында каркынды дамиды (Jensen, 
2005). Бала тшдак ортамен араласып, ата-анасымен жэне баска балалармен сейлесе 
бастаган кезде тiлдiк кабiлеттеpдiц дамуы арта туседг Бул мацызды кезец туу мен 
2 жас аралыгын камтитын есту кезецдеpiмен сэйкес келедi.
Тшдщ дамуы - адамныц калыптасуындагы табиги кезецнiц бip белiгi. Бiз есту 
жэне керу жуйелерш ц тiлдiц дамуына эсеpi туралы айткан болатынбыз. Сейлеу ды- 
быстарыныц ец кiшi бipлiгi фонемалар (мысалы, bet жэне pet сездервдеп «Ь» жэне 
«р» дыбыстары) калыптасып жаткан кезде де тура сол сиякты процесс катар орын 
алады. Балалар езiн коршаган ортада айтылган дыбыстарды гана Yйpенедi. Егер 
кандай да бip фонема айтылмаса, онда балалар оларды Yйpенбейдi. Сондыктан кор­
шаган орта тарапынан колдау тапкан жагдайда гана синапстык байланыстар дурыс 
дамитынын айта кеткен жен. Кыскасы, балалардыц миыныц даму децгейше карай 
олар эpтYpлi уакытта тшдщ тYpлi аспектiлеpiн кабыл алуга «дайын» болады (National 
Research Council, 2000).
Б ш м тiлдiц дамуына эсер ететтнш айта кеткен жен. Мидыц керу, есту, сейлеу, 
ойлау сиякты тYpлi белiктеpi тiлдi уйрену кезiнде бipдей кызмет аткаруга тиiс (Byrnes, 
2001; National Research Council, 2000). T ^ i уйрену мен оны колдану - баскарыла 
отырып iске асатын эрекеттер. Адамдар баскалардыц сейлегенiн естидi, олардыц 
не айтканы, ездеpiнiц не окыганы туралы ойлайды, жазу Yшiн немесе сейлеу ушш 
сейлем курастырады. Сейлеуге кажетп эрекеттщ осылайша баскарылуы керу, есту,

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: