3 -Т А Р А У
Шейна:
Иэ, бул - кенесш ш н мiндетi. Алайда бiздiн де оган катысымыз болуы ке-
рек. Мешндае, сен Kepin отырган дуниене катты мэн бересщ де, кершбей-
тшдерш назардан тыс калдыратын сияктысын.
Лео:
Мумкш. К^алай дегенмен де мадактау мен жазалау жYЙесiнiн кeмегiмен
оларды Yнемi бакылап отырамын. Сондай-ак оку процесш уйымдастыруга
да уакытымды шыгындамаймын.
Эмили:
Олардын ойлары мен кещл кYЙi
кезде назардан тыс калады.
ХХ гасырдын бipiншi жартысында бихе
виоризм структурализм мен функциона
лизм багыттарыньщ аясында (1-тарау) бой
кетерген ен басты психологиялык багыт
рецнде тарих сахнасына шыкты. Джон
Б. Уотсон (1878-1958) бихевиоризмнщ
ipгетасын калаумен катар, оган дейiн са-
нага катысты жYpгiзiлiп келген зерттеу
эдiстеpi мен теориялардын гылыми негiзi
жок деп есептедi (Heidbreder, 1933; Hunt,
1993). Психологияны гылым рецнде та-
ныту Yшiн оны бакылауга жэне елшеуге
болатын кубылыстарды зерттейпн физи-
калык гылымдар сиякты, кайта куру ка
жет еда. Осыган байланысты, психологтар
Yшiн мiнез-кулык таптырмас зерттеу ны-
санына айналды (Watson, 1924). Интро-
спекцияга (eзiн-eзi бакылауга) (1-тарау)
аса сенуге болмайды, себебi санада орын
алатын iс-эpекеттеpдi бакылай алмаймыз,
белгiлi бip жагдайды басынан еткерген
адамдар да кандай кYЙде болганын еш
бYкпесiз айтып беpмейдi (Murray, Kilgour,
& Wasylkiw, 2000).
Уотсон (1916) Павловтын рефлекс
жайлы ш м ш (осы тарауда кейiнipек сез
болады) адамнын мiнез-кулкын зерттей-
тш гылым ушш таптырмас негiз деп есеп-
тедi. Ол Павловтын бакыланатын мшез-
кулыкты дэлме-дэл аныктаганына тэнп
болганы соншалык - онын Yлгiсi окыту
мен тулгалык мiнездемелеpдiн кейбip
турлерш тYсiндipе алатынына сендi.
Мысалы, жана туган балаларда эмоция-
нын уш тYpi: CYЙiспеншiлiк, коркыныш
жэне ашу болады (Watson, 1926a). Онын
сиякты жеке бастын мэселесi де мундай
ойынша, Павловтын шартты pефлексiнiн
кемепмен осы эмоция тYpлеpiн ересек-
тердщ кYPделi eмipiне кажетп т т р к е н -
дipгiштеpмен байланыстыруга болады.
Тeмендегi сейлемдер аркылы Уотсон
шартты рефлекстщ кудipетiне канша-
лыкты сенетiнiн керсетш отыр:
«Маган deni сау, дурыс тэрбиелен-
ген он шацты нэресте экелт берщдер,
олар метц ерекше элeмiмдe тэрбиеле-
нетт болады. Мен олардыц кез келгент
тацдап альт, вз цалауымша кез келген
мамандыц иеа етт шыгарамын. Ол да-
рынына, бешмдтгте, багытына, цаби
летте, ата-бабасыныц кэci6i мен улты-
на царамастан, дэрiгeр, зацгер, сурeтшi,
саудагер, бастыц, тiптi цайыршы неме-
се уры да болып шыгуы эбден мумкт»
(Watson, 1926b, р. 10).
Уотсон зерттеулершн академиялык
окытумен аса кеп байланысы болмаса да,
онын ез айткандары мен жазгандарына
аса сенген сонша - онын мызгымас кез-
карастары 1920-1960 жылдар аралыгын-
да психология саласына катты эсер етп
(Hunt, 1993). Онын коршаган ортанын
эсеpi жайлы пiкipi Скиннеpдiн енбекте-
piнде кepiнiс тапты (осы тарауда кеиш -
рек сез болады; Horowitz, 1992).
Бул тарауда окытудын рефлекстш
теориясында сипатталган бихевиоризм
жeнiнде энпме етемiз. Рефлекс теория-
сынын е р е к ш ел т онын мiнез-кулыкты
зеpттеуiмен байланысты емес (мунымен
барлык теория айналысады), кеpiсiнше,
онын окытуды коршаган ортада болып
Достарыңызбен бөлісу: