Ң о в о л гт л с а ры повестер мен әҢгімелер ьжазушы баспасы

ры бет көріспес араз. Жайдардың жақындарынан ешкім 
жоң. Сөйтіп, Танабайдың үйі бас-көзсіз қалып, қаңырап 
тұрғаны. Енді міне тағы да малда жұмыс істеуге тура 
келеді. Енді шопан болмақ. Рас, Танабай әлі әрі-сәрі, 
біраң Шора көндіретінін іші сезеді, бұ жолы да Шо- 
раның айтңанынан шыға алмас.
Таңертең айылдан машинамен шығып, ауданға тар- 
тып кетті. Үш тонналык, жаңа «ГАЗ» жұртқа ңатты ұна- 
ды. Малшылар: «Патша ңұсап ңалдың ңой!» деп ңал- 
жыңдасты. Танабай да ңуанып келеді, сонау соғыстан 
бері машинаға мініп отырғаны осы. Танекең соғыста 
машинаға мінді-аң. Американың «Студебеккер» деген 
машинасымен Словакия, Австрия жолдарын таптап өт- 
кен Танекең, «Студебеккер» үш білікті күшті машина 
болатын. «Біздің де осындай көлігіміз болар ма еді,— 
деуші еді сонда Танабай. Әсіресе, таулы жерден астық 
тасығанға! Еш жерге батпайды да». Сонда ішінен сене- 
пн : Соғыс бітеді — мұндай машина бізде де болады. 
Соғыстан соң, сөз жоң, бәрі болады! — дейтін.
Ашың машинаның үсті жел гулеп, өңгіме ңожырай 
берді. Бәрі үндемейді. Танабай шыдай алмай жастарға:
— Ән салыңдар, балалар. Біз сияңты шалдарға ка- 
рамаңдар. Айтыңдар, біз тыңдайық,— деді.
Жастар жағы өн салды. Ә, дегенде әрі кірмей, бір- 
те-бірте барып жанып кетті. Жұрттың көңілі көтерілді. 
«Міне енді дұрыс,— деді ішінен Танабай.— Осы жөн. 
Ең бастысы, ауданның жұртты жинап жиналыс өткізбек 
болғаны дұрыс. Айтатын шығар сірә, колхоз қалай бо­
лады, не істеу керек дегенді. Бізден гөрі басшыларға 
белгілі ғой жағдай. Далада, малда жүріп біз не білеміз. 
Айтар ақыл-кеңесін, жаңсы іс болса, біз де жаңадан бір 
ңолға алармыз».
Аудан орталығы қарағұрым. Машина, арба деген си- 
майды. Клубтың айналасындағы алаңның бәрін ат кап- 
тап кеткен. Шашлық піскен, шай қайнаған, шайхана- 
шылар айңайлап жұртты шаңырып жүр. Түтіндетіп, та- 
мақтың исін бұрңыратып, жұмыс қызып жатыр.
Шора күтіп тұр екен.
— Тез түсіп, жүріңдер бері. Клубтан орын алмасаң- 
дар, жиналыс қазір басталады. Ау, Танабай, сен қайда 
барасың?
04

— Ңазір келемін,— деп Танабай айңасып-айңасып 
тұрған аттардың арасына кіріп кетті. Ол машинаның үс- 
тінде тұрып-аң анадайдан өзінің Гүлсарысын көріп ңа- 
лып еді. Енді соған келе жатыр. Көктемнен бері көрген 
жоң еді.
Жорға өзге аттардың арасынан ерекше көз тартып 
кербез тұр екен. Алтын сары түсі, алпамса кеудесі, 
жұп-жұмыр сауыры, бөкен тұмсық етсіз басы, ңап-қара 
көзі бөрі-бәрі келісті-ақ шіркіннің.
— Амансың ба, Гүлсары, амансың ба! — деп күбір- 
леді Танабай өзге аттардың арасынан өтіп барып.—Ңа- 
лың ңалай, жануар?
Жорға өуелі көзін алайтып ңарап еді, бұрыңғы ие- 
сін тани қойды да аяңтарын көтеріп қойып, пысңырып- 
пысңырып жіберді.
— Түрің жаман емес, Гүлсары. Кеудең кеңейіпті. 
Көп шапқылайды екенсің ғой. Басыңнан неше түрлі қи- 
ын күндер өтті-ө? Білемін... Енді жақсы адамның қолы- 
на түсіпсің, оған да шүкір. Тек жүрсең жаман болмай- 
сың,— деді Танабай қоржындағы сұлының қалдығына 
ңолын сұғып көріп. Демек, Шора жорғаны аштан қа- 
қайтып қоймайды екен.— Ал, Гүлсары, аман бол, мен 
барайын...
Клубңа кіре берісте ңызыл мата қағулы тұр: «Ком- 
мунистер алға!», «Комсомол — совет жастарының ал- 
дыңғы сапында!» — деген жазулары бар.
Халың ңаптап, жан-жақтағы есіктің бәрінен ағылып 
кіріп жатыр. Кіре берісте Танабайға Шора мен колхоз 
бастық Алданов ұшырасты.
— Танабай, былайыраң шығайың,— деді Алда­
нов.— Сен келдім деп белгі соңтырып ңой, мынау блок- 
нотың. Сен шығып сөйлеуің керек. Партия мүшесісің, 
озат жылңышысың.
— Не туралы айтпақпын сонда?
— Коммунистпін дө. Артта қалған участокке бар- 
ғым келеді, саулың қой отарына шопан болып барамын 
де.
— Осы-ақ па?
— Осы-ақпаң ңалай? Өз міндеттемеңді айтасың. 
Әр жүз бас саулыңтан жүз он ңозы, өр ңойдан үш кило- 
грамнан жүн аламын деп партия мен халыңтың алдын- 
да міндеттенемін де.
95

— Ay, ол отарыңды өңім тұрмаң түсімде де көрме- 
сем, ңалай айтам?
— Ой, со да сөз боп па? Аласың отарыңды.
Шора сөзді жұмсарта сөйледі:
— Таңдаған ңойыңды аласаң. Уайым жеме. Айт- 
паңшы, екі жас комсомолец шопанды қамқорлығыма 
аламын де.
— Оу, кімді?
Жұрт кимелеп барады, Шора тізімге қарады:
— Болатбеков Эшим мен Зарлықов Бектай.
— Ау, мен олармен сөйлескен емеспін, олар ңалай 
ңарайды екен?
— Өй, өзің де бір,— деп ашуланды бастық.— Олар­
мен сөйлесу міндет пе? Бәрібір емес пе? Олар ңайда қа- 
шады дейсің, біздің саған белгілеген адамдарымыз со- 
лар, болды! Бұл шешілген мәселе.
— Ау, шешілген мәселе болса, менімен сөйлесіп не 
керегі б ар ?— деп Танабай бұрылып жүре беріп еді:
— Тоңта,— деп Шора бөгеді.— ¥мытып ңалмайсың
ба?
— ¥мытпаймын, ұмытпаймын,— дей салды шаты- 
нап бара жатқан Танабай...
1 3
Кеңес кешке қарай аяқталды. Аудан орталығы ңұ- 
лазып қалды: жұрттың бәрі — бірі тауға, бірі малға, 61- 
pi фермаға, енді біреулері айылдарына тарап-тарап 
кетті.
Танабай өз жерлестерімен бірге жүк машинасына мі- 
ніп, Александровна асуы арңылы даламен ызғытып 
келеді. Ңараңғы түсіп, жел ңатайған. Күз ғой. Танабай 
ңораптың бір бұрышына шоңайып ңана отырып, жаға- 
сын көтеріп мойнын иығына тығып алып ойға кеткен. 
Сөйтіп, кеңес те бітті. Өзі жарытып ештеңе айта алма- 
ды, оның есесіне өзгелердің сөзін тыңдады. Е, әлі іс қа- 
лыбына келу үшін талай тер төгу керек екен де. Әлгі 
көзілдірік киген обком хатшысы дұрыс айтады-ау: 
«Ешкім бізге сара жол салып бермейді, өзіміз талпы- 
нуымыз керек». Апырой десеңші, сонау отызыншы 
жылдардың басынан бастап бір жоғары, бір томен, бі- 
ресе өрге, біресе ылдиға... Колхоз дегенің, сірө, оңай 
болмады ғой. Міне, өзінің де шашы бурыл тартты, жас- 
тык шағын сарп етті, не көрмөді мына бас, не істемеді 
Танекең, талай рет өбестік то болды, соның бәрінде де
9Ө

мақсатқа әне жетем, міне жетем деп жүрген ғой, сөйт- 
кен колхоз тауңыметі әлі таусылатын емес...
Мейлі, жұмыс істеу керек екен — істейді. Хатшы 
дұрыс айтты: — Танабай ойлағандай өмір соғыстан кө- 
йін өзінен өзі жаңсарып сала бермейді екен. Көудеңдө 
жаның тұрғанда, ол өмірдің өзін ылғи да иығыңмен 
итермелеп отырмасаң болмайды екен... Біраң сол түс- 
кірдің өзі пышаңтай үшкір жағымен айнала береді, 
иығы бар болғыр әбден жауыр болды. Жә, жауыры 
мейлі ғой, істеген ісіңнің нәтижесі, жемісі болып, қуа- 
нышын көрсең ғой, жаның жадырап, еңбектен рахат 
тапсаң мейлі ғой... Енді мына ңойы ңалай болар екен? 
Жайдар не дейді? Апырай, ңыздарына тәтті-пәтті сатып 
алуға магазинге кіріп те үлгірмеді-ау. Тәтті өкелем деп 
дәмелендіріп кетіп еді. Жүз саулыңтан жүз он ңозы, 
бір ңойдан үш килограмм жүн деді-ау. Оп-оңайын-ай, 
шіркіннің. Әрбір саулық туып, одан тірі ңалсын әуелі. 
Жаңбыр да, жел де, аяз да соның жауы. Жүн ше? Жүн 
дегенің талшықтан жиналатын дүние. Баңбаңтың үл- 
пілдегі сияңты. Килограмм қайдан келмек? Ңұмнан 
алтын шайғаннан бетер. Ау, кейбір басшылар сол жүн- 
нің ңайдан, ңалай пайда болатынын да білмейді-ау 
сірә...
Иә, шатастырды Шора, шатастырды... «Ңысқа сөйле, 
дейді, тек міндеттемеңді ғана айт. Саған айтар ақылым, 
басқа ештеңе деме». Танабай болса соның айтңанын 
істеді. Мінбеге шығып, ңысылып, көкейінде жүрген 
көп сөздің бірін де айта алмады. Міндеттемесін міңгір- 
леді де, мінбеден түсті. Енді ойласа бетінен оты шығады. 
Шора ғой риза. Ау, соның осыншама жалтақ болып 
алғаны несі? Ауру айнытты ма, жоң әлдө колхоздағы 
бірінші бастың болмай ңалғаннан кейін сондай болды 
ма? Танабайды сонша саңтандырып несі бар еді? Жоң, 
бұл тегін емес, Шора өзгерген, бірдеңе болған оған. Сірө, 
өмір бойы колхозды өз мойнымен сүйрелеп, өмір бойы 
басшылардан ұрыс естігендіктен шығар. Бұлаңңұйрық- 
ңа салуды үйренген сияңты...
«Жарайды, досым, тұра тұр. Амандың болса осың- 
ның бәрін бетіңе шыжғырып басармын...» — деп ойлады 
Танабай тұлыпты қымтана түсіп. Ызғырың жел әзірө- 
йілдөй суың, үй өлі алыс. Үйде оны нө жағдай күтіп тұр 
екен?..
Шора жорғамен қайтты. Басқа жора-жолдастарын 
күтпей, жалғыз өзі шықты. Ертерек үйге жеткісі келді,
4-1690
97

ясүрегі түскір талмаурай берді. Аттың басын тартқан 
жоң, күні бойы байлауда тұрған жорға енді өзіне ерік 
тиген соң тайпалма ағысңа салды дейсің. Кешкі жолда 
кілтін бұрап қоя берген ойыншық машинадай вымырап 
келеді. Жорғада бұрыңғы ңызыңтың бәрінен енді жал- 
ғыз осы жүріске деген ңұмарлың қана қалған. Басқа 
құмарлықтың бөріне керенаукерең. Оны керенау ңыл- 
ған адамдар. Адам арңалағанды біл, жол жүргенді біл, 
басңаның бөрінен маңрұм бол деп қойған. Гүлсары үшія 
ендігі қалған ңызың тек шабыс. Адамдар тартып алған 
рахатты ңуып жеткісі келгендей, аянбай, арымай шаба- 
ды. Бірақ ңанша шапса да жетем дегеніне жете алмай 
келеді.
Жолда жел ңағып Шораның көңілі аздап сергіді. 
Жүрегі бүріп ауырғанды қойды. Негізінен кеңестің жұ- 
мысына ол ңанағаттанып еді, әсіресе обком хатшысы- 
ның сөзі ңатты ұнады. Бұрын ол кісі туралы көп естіге- 
німен, көргені осытын. Сөйтсө де парторгтың көңілі 
орнында емес. Жегідей жеп келе жатңан бір бәле бар. 
Иө, ол Танабайға жамандың ойлаған жоң. Осындай 
кеңестерде, мәжіліс, жиналыстарда не сөйлеп, не қою 
керек екенін тіс ңаңқан Шора жаңсы біледі гой. Бүган 
машыңтанған. Танабай болса мұның айтқакына көнуін 
көнгенімен, түсінгісі келмейді. Кеңестен кейін бұған 
бір ауыз сөйлөспестен машинаға мінді де теріс қарап 
отырып алды. Өкпеледі. Ай, Танабай, Танабай! Өмірдвн 
ештеңө үйренбеген аңғал байғұссың ғой. Ештеңө білмей- 
сің, ештеңе аңғармайсың. Жас кезіңдө қандай болсац, 
қазір де сондайсың. Мәселенің бөрін шорт кесіп шешсвм 
дейсің. Ңазір уақыт басқа ғой. Енді қай жерде қалай 
сөйлеу керек, кімнің алдында қалай сөйлеу керек, мұ- 
ны білудің мөні вор. Ңазір айтқан сөзің уақыт тынысы- 
мен үндес болу үшін жұрт қалай сөйлесө солай сөйлеп, 
жазулы тұрган хаттай ғып, мүдірмей жып-жылмағай 
айтып шығуың көрек. Сонда бөрі орнына келеді. Ал, вн- 
ді, Танабай сені ез еркіңе қоя берсең, бөрін астан-кестең 
бүлдіріп сөйлер едің де, содан кейін сен үшін тағы да 
жауап беруге тура келер еді. «Өз ұйымыңыздың мүшесі 
қалай төрбиелейсіз? Бұл неікен тортІп? Бұл не деген 
жүгенсіздік?» Ай, Танабай, Танабай!..

жүктеу/скачать 11,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: