Сборник научных статей международной научно-практической конференции «Современные тренды педагогического образования»
жүктеу/скачать 8,65 Mb. Pdf көрінісі
|
pedagogikalyk bilim berudin zamanaui trendteri zhinak
- Бұл бет үшін навигация:
- УДК 32 (073) ОНИМДЕР – ЛИНГВОМӘДЕНИ АҚПАРАТ ТАРАТУДЫҢ ҚАЙНАР КӨЗІ Алипбекова Ф.Б магистр оқытушы Мұсабекова А.Ә магистр оқытушы
- Испандиярова М.М магистр оқытушы
|
Литература 1.Назарбаев Н.А. Казахстан 2030: процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана. Алма-Ата. «Бiлiм»,1997, с. 176. 2. Ахиезер А.С. Культурные основы этнических конфликтов // Общественные науки современность // М.,1994 г. . 3.Канафин А. Народное образование Казахстана (1917 –1985 г.г.).Алма-Ата, 1998, с. 117. 4.Кинелев В. Г. Миронов В.Б. Образование, воспитание, культура в истории цивилизаций. М., 1998 5 . Масанов Н. Абылхожин Б. Ерофеева И. История Казахстана: народы и культуры. А., 2000. 6. Кушербаев К.Е. Динамика этнической структуры населения Казахстана/ Современный Казахстан: экономика, политика, общество. А.,1997г. 7.Каракузова Ж.К. Хасанов М.Ш. Космос казахской культуры. А.,1993 УДК 32 (073) ОНИМДЕР – ЛИНГВОМӘДЕНИ АҚПАРАТ ТАРАТУДЫҢ ҚАЙНАР КӨЗІ Алипбекова Ф.Б магистр оқытушы Мұсабекова А.Ә магистр оқытушы Испандиярова М.М магистр оқытушы ОҚМПИ. Шымкент қаласы Summary Personal names, being a linguistic symbol, define fragments of the national worldview: cultural, historical, religious images. Резюме Личные имена, являясь языковым символом, определяют фрагменты национального мировоззрения: культурные, исторические, религиозные образы. Лингвомәдениеттік ақпарат таратуда онимдердің қызметі ерекше, өйткені тір бірлігі саналатын онимдер атауыштық, сәйкестендіргіштік және жіктемелік қызметтер атқарады. Материалдық идеяға ие бола тұра, онимдер ішкі күшке ие, олар мағыналық жақтан түсіндірме талап етіп тұрады. Зерттеушілер символдықты атай тұра, жалқы есімдердің құпиялылығын атап өтеді, халқымыз есімнің магиялық күшіне сеніп, ол атқа ие тұлғаның іс-әрекеті мен қабілетіне сенеді. Бұл таңда онимдерге деген қызығушылық арта түседі. Жалқы есімдер мәдени, этникалық маркер ретінде қоғамдық ортада болып жатқан өзгерістерге өз септігін тигізеді. Осы және өзге тілдегі жалқы есімдердің әртүрлі кезеңдердегі нақыт бір социумда әркелкі қалыптасуы заңдылық, хронологиялық және территориялық бір бірінен алшақ орналасса да онимдер қайталанады. Қазақ жалқы есімдерін зерттеудегі қазіргі бағыттар этнолингвистикалық, когнитивтік, функционалдық т.б. ғылыми парадигма деңгейімен сипатталады. 261 Жалқы есімдер жалпы есімдерге қарағанда, тарихтың әр кезеңіне байланысты өткен оқиғалар жайлы нақты да қызықты дерек бере алады, өйткені тілдің тірек үш тағанының бірі – «жер бетіндегі ескерткіші ономастика». Белгілі бір уақыт өте келе, көнерген есімдер қайта жаңарып, қайта қолданысқа ие болып отырады. Орыс тілінде XX ғасырдың аяғы мен XXI ғасыр басында Катерина, Мария, Анастасия, Дарья, Федор сынды есімдер қайта жаңарды. Сол секілді қазақ тіліндеде тәуелсіздік алғалы Абылай, Шыңғысхан, Нұрсұлтан, Мағжан сынды тарихи тұлға аттары жаңаруда. Бұдан келіп шығатын қорытынды, ономастикалық кеңістік осы елде тұратын индивидтің тілімен және мәдениетімен тығыз байланысты. Осы тұрғыдан жалқы есімдерді: лингвистикалық, этнолингвистикалық және эстетикалық жағын қамти алатын онимдерге жатқыза аламыз. Бұлардың бәрі тығыз байланыста субъектінің қоршаған ортаның ассоциациясын туғыза алатын тұрақты бір бөлшегі болып саналады. Осы ассоциациялар бала туылып, оған ат қойғандағы таңдауға әсер етеді. Қазақ халқының рухани өмірінде айрықша орын алатын әзіл-сықақ, қүлкінің сипаты танылатын юмор мен сатираның тілдік табиғатын этнолингвистикалық тұрғыдан зерттеу қазақ ономастикасының қазіргі қалпын анықтауға мүмкіндік береді және қазақ тіл білімі үшін маңызы ерекше. Сатира жанрында көрініс табатын кейіпкер аттары арқылы халқымыздың рухани, мәдени өмірінің тарихын, салт-дәстүрі мен ұлттық дүниетанымын жан-жақты ашып көрсетеді. Қазақ тіліндегі кейіпкер аттарының табиғатын, сипатын, қызметін «тіл-ұлт- мәдениет» үштік тұтастықта жан-жақты қарастыру өзекті мәселе болып саналады, себебі қазақ танымының когнитивтік болмысы қазақ ономастикасы материалдары негізінде зерттелу енді басталып келеді. Соңғы жылдары көркем шығармалардағы жалқы есімдер әлемі зерттеушілер көңілін аудара бастады, өйткені олардың тілдегі рөлі, өзіндік құрылымы, лингвистикадан тыс жатқан этнолингвистикалық факторлары халықтың танымдық көзқарасына сәйкес әлем моделімен анықталатын ономастикалық кеңістік құрайды. Қазіргі поэтикалық ономастикалық кеңістік әлеуметтік, психологиялық, тарихи жаңалықтарымен тілдің басқа лексикалық категорияларынан ерекшеленеді. Көркем мәтін кеңістігіне ономастикалық лексиканы сараптау, автор ойына негізделген жалқы есімдердің мағынасының прагматикалық компенентінің өзектілігі келіп шығады. Көркем мәтіндегі жалқы есімдерді түрлі аспектіде қарастыру үлкен қызығушылық тудырғанымен, қазақ тіл білімінде әдеби жалқы есімдер жайлы зерттеу еңбектер аз. Этностың ұлттық таным әлемін өз бойына сіңірген жалқы есімдерді жаңа ғылыми парадигмаға сәйкес зерттеу қазақ ономастикасының алдына соны мақсаттар мен міндеттер қойып, ономастиканың метатілдік теориялық негіздерін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Этностың ұлттық таным әлемін өз бойына сіңірген жалқы есімдерді жаңа ғылыми парадигмаға сәйкес зерттеу қазақ ономастикасының алдына соны мақсаттар мен міндеттер қойып, ономастиканың метатілдік теориялық негіздерін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Қазақ сатиралық- 262 юморлық кейіпкер аттарының жүйесін зерттеуге арналған концептологиялқ бағыт қазақ поэтикалық ономастикасындағы зерттеулердің ауқымын кеңейтіп, жалғасын табуға негіз болатын еңбек. Көркем әдебиеттердегі жалқы есімдердің қызмет ерекшеліктерін зерттеу В.И. Супрунның еңбегінде жан-жақты баяндалып, ол негізгі үш қызметін атап көрсеткен: 1. маңызды мәтін қызметі – басты кейіпкерді атау; 2. ономастикалық ая жасайды; 3. қосымша таным белгісі ретінде қолданылады» [1, 8]. Проф.Т.Жанұзақтың айтуынша, «Жалқы есім бойында денатативтік мағынаның басым екендігі, оның есесіне сигнификат жоқтығы анық байқалады» [ 2, 9]. Жалқы есімдердің мәдени-ұлттық табиғатына қатысты әртүрлі көзқарасты талдай отырып, профессор Е.А. Керімбаев: «Әр халықтың онимиясында мәдени-тарихи ақпарат жинақталған, қоғамның мәдени тарихына байланысты жалқы есімнің ерекшеліктерін және типологиялық ұлттық-мәдени ерекшеліктерін зерттеудің маңыздылығын» [3, 14] ұғындырады. Ертегі- аңыздардағы жүктеу/скачать 8,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|