Әож 908 (063) Қ68 Редакциялық кеңес: Техника ғылымдарының докторы, профессор
ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ
жүктеу/скачать 10,09 Mb. Pdf көрінісі
|
SBORNIK-80-leti-Nez-RK-16
- Бұл бет үшін навигация:
- ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ
- СТРАНИЦЫ ИСТОРИИ ТОГУЗАКСКОЙ ЖЕЛЕЗНОЙ ДОРОГИ
- Список литературы
- Цель исследования заключается в
- Наталья Домальчук
ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 397
ных ископаемых, горная электромеханика, промышленное и гражданское строительство, железобе- тонные конструкции и строительные материалы. Из палаточного городка в Казахской степи вырос город Рудный. В период становления и роста предприятия города особенно остро нуждались в квалифицированных кадрах. А молодежь хотела учиться. Директор комбината Н.Ф. Сандригайло, руководство треста "Соколоврудстрой" и обществен- ность обратились в Министерство высшего и среднего специального образования СССР об открытии в Рудном вечернего факультета. Николай Сандригайло предоставил от комбината для вечернего института здание площадью 506 кв. м, в котором провели перепланировку комнат. Кроме того, комбинат совместно с трестом «Со- коловрудстрой» выделили по 2 квартиры для профессорского состава, приняли на себя часть расходов по содержанию здания в 1959-1960 учебном году, оборудовали помещения мебелью и учебным инвентарем. [3] Он был глубоко демократичным руководителем, умел выслушать точку зрения подчиненных, любил живую инженерную мысль, был сам тому примером. «В 1960году была организована выездная сессия академии наук Казахской ССР В Рудный приехали крупные ученые из Москвы, Ленинграда, Свердловска, Алма-Аты. Темой обсуждения было развитие Кустанайского региона. Мнения разделились. Одни говорили о бесперспективности, так как мало водных ресурсов, а К. Сатпаев –наоборот, доказывал обратное. Его поддержал Николай Фадеевич Сандригайло. Сессия сыграла большую роль в развитии нашего региона. (из воспоминаний заслуженного горняка РК, почѐтного гражданина Рудного А. Дарменбаева) Надо было жить в то время, чтобы оценить подвиг рабочих и первого директора ССГОКа Николая Фаддеевича Сандригайло! Человек неуемной энергии и таланта, он навсегда занял свое место в истории Рудного и своей страны. Первый директор! Он прибыл сюда летом 1954 года и проработал в должности директора 18 лет.
О Николае Фаддеевиче сказано немало, но до сих пор поражает, как умел этот талантливый руководитель работать на опережение. Вот и сегодня, когда Послание Президента Казахстана Н.Назарбаева, определяя новую орбиту развития экономики, обязательно потребует особого подъема инженерной мысли, как ни вспомнить Н.Ф.Сандригайло: к инженерным мыслям, находкам, открытиям он относился с таким уважением и вниманием, что все это, помноженное на трудовой энтузиазм первостроителей, и обеспечило введение в эксплуатацию ССГОКа раньше на два года. Последние годы Сандригайло Н. Ф. жил в Свердловске, в результате болезни, он стал инва- лидом. Коллеги по случаю 70-летия отправили телеграмму Николаю Фаддеевичу, в тексте они дают высокую оценку его личности: «При воспоминание о вас теплеют глаза, и радостно бьется сердце. Редко бывает так, чтобы один человек сумел столько взять от жизни и при этом так щедро вернуть накопленные сокровища людям».[4] Такая нелепость, человек, обладающий неуемной энергией был прикован к койке.19 декабря 1982 года жизнь Сандригайло Н. Ф. оборвалась. Но остается память людская. Рассказать о таких людях –наш моральный долг.
1. Дьячков, И. Энтузиаст – основатель ССГОКа / Дьячков И. Наши звездные и беззвездные герои: избр. публикации о соотечественниках самоотверженного подвига / И. Дьячков. – Костанай, 2007.
– С. 306-324. 2.
Попов, А. Первый директор комбината: [О первом директоре ССГОКа] / А. Попов // Рудн. рабочий. - 2002. - 7 июня. - С. 2 3. Николай Фадеевич Сандригайло // Рудный / коллектив авторов под рук. Н. Я. Князевой. – Костанай, 1997. – С. 212. 4. Надежда Буртовая. «Низкий поклон тебе, Николай Фаддеевич!» Жизнь замечательных людей в краю хлеба и металла. Кн. пятая. РГЖИ «Дәуір» г. Алматы 1995, с.154-155
ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 398
ЕГІН АЛҚАБЫНА ДЕГЕН СҤЙІСПЕНШІЛІК Тӛлеуова А.Қ. - гуманитарлық ғылымдарының магистрі, Академик З.Алдамжар атындағы Қостанай әлеуметтік – техникалық университеті Тың игеру тарихында ӛзінің ерен еңбегімен айтарлықтай із қалдырған нәзік жандар. Тың игерушілердің еңбегі туған жерге деген сүйіспеншіліктен туған жеңіс. Негізгі сӛздер: Тың игеру, еңбек ері, тракторды тізгіндеген жан, ауылшаруашылық, кәсіби шеберлік. Ӛткен ғасырдың 50-60 жылдары Қазақстан халқының этникалық қҧрамында орасан зор ӛзге- рістерге әкелген уақыт болды. Әрине, елімізде мҧндай жағдайдың қалыптасуы 1954 жылғы КОКП Ор- талық комитетінің ақпан-наурыз пленумының қысқа уақыттың ішінде тың және тыңайған жерлерді игеру туралы шешіміне тікелей байланысты болды. Қазақстан тауарлары астық ӛндіруде елеулі жетістіктерге жетті. Және де Қазақстанда ӛндірістік бидай ӛзінің қҧрамындағы белоктық және клейко- винаның жоғарылылығы жағынан басқа аймақтармен салыстырғанда ӛте сапалы болып келді [1,б21]. Республиканың егістік жерінің кӛлемі 1953 жылы 9,7 млн. гектардан 1973 жылы 34,2 млн. гектарға ӛсті, соның ішінде дәнді дақылдар, жылдарға сәйкес, 7,02 млн. гектардан 24,7 млн. гектарға ӛсті... Егер де тың игерудегі қазіргі әлеуметтік-экономикалық және саяси нақтылық тҧрғысынан қарасақ, онда оның республика ҥшін маңызды болғанын айтуымыз керек.
Бҧл кезең – осыдан елу жыл бҧрын басталған тың эпопеясы, бҥкіл республиканың сол кездегі ӛмірін шын мәнінде толық ӛзгертіп кеткен оқиға екені кҥмәнсіз. Бҧл оқиғаның да ӛз алғышарты, ӛз тарихы бар және оны ҧмытуға болмайды. Айталық, елу жыл бҧрын Кеңес Одағында дәнді дақылдар- дың орташа ӛнімділігі әр гектардан 9 центнерден аспайтын. 1953 жылы небәрі 31 миллион тонна астық даярланады: ал бҧл мемлекетті азық-тҥлікпен қамтамасыз етуге қажет ең тӛменгі кӛрсеткіштен де әлдеқайда тӛмен еді. Қазақстанда тың иегерілгенге дейін жҥз миллион пҧттан сәл ғана астам (1,5 миллион тонна) астық жиналатын, ал арада екі жыл ӛткенде бҧл кӛрсеткіш он есеге ӛсті. Ал Қостанай облысында 9,5 миллионнан 276 миллион пҧтқа дейін жетті.
Тың игерудің алғашқы кезінде жетекшілік орында қызмет жасаған, ӛзінің ерен еңбегімен кӛзге тҥсіп, еңбек жолын механизаторлықтан бастап, темір тҧлпарды игере білген, аяулы нәзік жандар мен еңбекқор азаматтар да аз болған жоқ.
Мағауия Есмағамбетова орта мектепті Ҧзынкӛл ауданында бітірді. 1954 жылы Мәскеудегі Орталық комсомол мектебіне жолдама алғанға дейін Ҧзынкӛл аудандық комсомол комитетінің бірінші хатшысы болып істеді. Тың жҥздеген мың адамдар тағдырын ӛзгертіп ӛтті, олардың дҥниетанымын, адамгершілігі мен имандылығын қалыптастырды, – дейді Мағауия Сейілқызы. – Тек кӛз қылу ҥшін емес, шың кӛңілден еңбек ету, қаһармандық, бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығара жҧмыла жҧмыс істеу, керек кезде бір-біріне дем беру, интернационализм, қолдау кӛрсету, кәсіби шеберлік, осындай зор іске қатысының бар екендігіне деген мақтаныш сезімі сияқты сарқылмас қҧндылықтар болғаны рас. «Тың игеруші мінезі» деген ҧғым біреудің шығарған жаңа сӛзі немесе сол кездегі ҥгіт-насихат- шылардың ойлап тапқаны емес. Осы жылдар бойы жарық кӛрген газет мақалалары, очерктер мен кітаптар, тҥсірілген фильмдер, суретшілер салған картиналар – осы мінезді жан-жақты, бар сҧлулығын айқара ашып кӛрсетті. Осы мінез қазақстандықтардың бҥгінгі кҥні бҥкіл ел білетін, сырт елдер қҧрметпен тҧтатын ҧлттық бейнесін ашық бояумен толықтырды. Бҧл қасиеттің басты ерекшілігі- азаматтық ашықтық, бостандық сҥйгіштік, қонақжайлылық, ҧлттық және діни тӛзімділік, ӛзара сыйласа білу, беріктік, ынтымақтастық... Қазақ ҧлтының осындай тамаша қаситеттері біздің қанымызға тың арқылы да сіңді [1б, б.98].
27 жасында Мағауия Есмағамбетова Қостанай облыстық комсомол комитетінің бірінші хатшысы болып сайланды. Бҧл Қазақстанда бҧрын-соңды болмаған жайт еді, бҧған дейін мҧндай биік қызметтерге әйел заты, оның ішінде осындай жас қыз ие болып кӛрген емес. Және бҧл қызметті бҧрын-соңды болмаған қызу істер арасында жҥріп атқаруға тура келді. Елгезек, ӛз ісіне шынайы берілген, жігерлі, табиғаттан адамдармен еркін тіл табыса білетін олтәулік бойы ҥзіліссіз жҧмыс істей алатын және оған дәл солай жҧмыс істеуге тура келді де. Ол бәрімен ортақ тіл таба білді, мәскеулік комсомолдармен достасып алды. Атақты жоғары оқу орындары - Бауман атындағы жоғары техни- калық училище мен Тимирязев атындағы ауыл шаруашылық академиясының студенттері мен ҧстаз- дары Ҧзынкӛл ауданын қамқорлыққа алып, астық жинауға кӛмектесетін. Мәскеуліктер алғашқы студенттік қҧрылыс жасақтарын қҧра бастағанда Мағауия оларға жан-жақты қолдау кӛрсетті. Бауман аудандық комсомол комитетінің сол кездегі бірінші хатшысы Борис Пастуховпен әлі кҥнге дейін дос.
Мәскеуде комсомол Орталық комитеті пленумдарының бірінде БЛК ЖО Орталық комитетінің бірінші хатшысы Сергей Павлов Қостанай комсомолдарының жҧмысын ҥлгі ете отырып, бҧл ҥлкен ҧйымды қҧртақандай, талдырмаш қана, бірақ аса қайратты қыз басқаратынын айтты. Мағауия, орның- нан тҧршы, сені кӛрсін, - деді. Мағауия, орнынан имене кӛтерілді, зал ду қол шапалақтап, қошемет
ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 399
кӛрсетті. Шамасы сол жолы оған кадр мәселесін шешетін ірі қызметкерлер де назар аударса керек. 1960 жылдың аяғында Қазақстанда Тың ӛлкесі қҧрылып, оның қҧрамына Қостанай, Кӛкшетау, Сол- тҥстік Қазақстан, Павлодар және Ақмола (Целиноград) облыстары кірді. Басшылар «командасын» жи- нақтау кезінде ӛлкелік атқару комитетінің тӛрағасы Владимир Владимирович Мацкевич «Қостанайда мен бір ӛжет қызды, комсомол жетекшісін кӛргенмін. Міне, соны аламыз», - деді. В.В. Мацкевичтің ҧсынысын Д.А. Қонаев қолдады. 1961 жылдың наурызында Мағауия Сейілқызы Тың ӛлкелік атқару комитеті тӛрағасының орынбасары болып сайланды. Сӛйтіп, 1965 жылы ӛлке тарағанға дейін ол білім, денсаулық сақтау және мәдениет салаларына жетекшілік етті.
Тың игеру тарихында Вера Васильевна Сидорова ӛзінің ерен еңбегімен айтарлықтай із қалдырды. Ӛз замандастары тәрізді оның да дәл сол кезең «романтикасының» дәмін тоя татуына тура келді. Тыңайған жерлерді игеруге комсомолдық жолдамамен келген жиырма жасар агроном қыз ӛз «иелігіндегі» алқаптарды аралағанда талай рет батпаққа белшесінен батып, сазға жабысып, айырылмай қойған етігін қонышынан тартып суырып алып жҥрген кездері де болды. «Жамбыл» кеншарының бӛлімшелері ауылшаруашылық орталығынан 90 шақырым жерде орналасқан еді. Оқуды кеше ғана бітірген қыздың қол астында 10 мың гектар жер және Украина мен Белоруссиядан келген жігіттерден тҧратын екі бригада болды. Осы уақытпен санаспай еңбек етті және қай істе болмасын замандастарынан оқ бойы алда жҥрді. Оның осы ерекшелігі партияның жас хатшысын қыс-жаз демей, аптап ыстық пен дҥлей боранға да қарамай, кҥндіз-тҥні кӛз ілмей егіс алқабын аралататын. Ҥш айлық қызының бесік-арбасын мәшинеге салып алып, алыс сапарларға аттанған кездері де болды. Оның тҧсында 26 шаруашылықтан тҧратын алпауыт Қостанай ауданы 40 миллион пҧтқа жақын астық тапсырды. Ҥкімет адал еңбегін бағалап, Вера Сидорованы Еңбек Ері атағына ҧсынды.
Ол туралы «Хатшы жолдас» атты деректі фильм тҥсірілді, «Тың-менің тағдырым» атты толықметражды кино лентада дербес сюжет арналды. Ол ақын Галина Черноголовинаның «Жаңбыр- сыз маусым» атты романы кейіпкерінің прототипі болды. Вераның ӛзі ӛміріндегі ең басты ісі туралы «Мол астық» атты кітап жазып шықты.
Оның мерейтойында кӛптеген тамаша сӛздер айтылды, қҧттықтау хаттар мен жеделхаттар жан-жақтан ағылып келіп жатты. Ӛздері жазған ӛлеңдерін тарту еткендері де болды, бҧл ӛлең жолда- рында адал жҥректен шыққан ақ тілектер тҧнып тҧратын.
Жансҧлтан Демеев «алыс аймақтарға» жол тартқан жоқ. Ол осында, Федоров ауданында, шаруа отбасында дҥниеге келді. Соғыстан соңғы жылы Қостанай аудандық МЧС-да механизаторлар курсын бітірді. «Надеждинский» кеңшарында тың игерді. 1956 жылы шанақтан аудан бойынша ең арзан 22 мың центнер астық берді. Ҥздік кӛрсеткіштері ҥшін Еңбек Ері атанды. Егін алқабына деген сҥйіспеншілігін туған жерінде ӛткен бҥкіл ғҧмырында сақтап қалды. Ҧзақ жылдар бойы дихандардың еңбектегі зор табыстары Демеев атымен аталып кетті [2б, б.102].
К 700 тракторын тізгіндеп, Қазақстан тарихында ӛшпес із қалдырған қазақ қызы Кәмшат Дӛнен- баеваның атағы алысқа жетіп, даңқы жер шарын аралап кетті. Ӛткен ғасырдың 70-ші жылдары Қос- танай облысы Боровской ауданының «Харьков» кең шарының механизаторы болған оның атын есті- меген адам елімізде болмаған да шығар. Оған журналистер мен фототілшілер ағылып келіп жататын. Газет беттерінде алып тарктордың жанында тҥсірілген, сҥйкімді жҥзі нҧр шашып, жылы жымиып тҧрған әдемі келіншектің суреттері жиі басылатын. Газеттер оның мемлекеттік жҧмысын абыройлы атқарумен қатар ҥй шаруасын дӛңгелетіп әкетуге де, Жоғарғы Кеңес мәжілістеріне қатысып, маңызды мәселелер шешуге де уақыт табатынын жарыса жазып жатты. Тынымсыз еңбегінің арқасында ол Социалистік Еңбек Ері, Ленин орденінің екі мәрте иегері, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты атанды. Нәзік жанды әйел затының осыншама қажырлылығы мен қайраттылығына, кез-келген ер азамат кӛтеріп кете алмас ауыр жҥктен тайсалмай, қай іске де қҧлшына кірісіп, ҥйіріп әкететіне әркім таң қалатын. Ер азаматтар тҥрлі сылтаулар ойлап тауып, негізгі уақыттан тыс жҧмыстан бастарын ала қашқанда, ол тҥңгі кезекке бір ӛзі шығып жҥрді. Трактор кабинасы толы тетіктер жанына қою шәй қҧй ылған термосын қойып алатын да, К-700-мен кҥздің тылсым тҥнінде таң қылаң бергенше еңбек ететін. Егіс алқабының ылғалдығын сақтап қалу ҥшін қақаған қыста қар ҥйінділерін де тілді [3, б.104]. Оның ҥйінде ҥбірлі-шҥбірлі кішкентай сәбилері мен сырқат жҧбайы бар екенін біреу білсе, біреу білмеді. Ал оған бәріне де ҥлгеру керек болды. Оның ҥстіне Жоғарғы кеңестің Ҧлттар Кеңесі тӛрағасының орынбасары ретінде Кәмшат Байғазықызына жан-жақтан ӛтінішке толы қапшық-қапшық хаттар ағылып келіп жататын. Хат авторларына міндетті тҥрде жауап бермесе, қолынан келгенше кӛмектеспесе ішкен асы бойына тарамайтын. Осының бәріне уақытты қайдан тапқанын бір Қҧдайдың ӛзі ғана біледі. Ел біле бермейтін тағы бір жайт: кезінде ол Еңбек Ерінің алтын жҧлдызына екінші мәрте ҧсынылып, қҧжаттары тек таза техникалық, бюрократиялық себептерге байланысты ӛтпей қалды. Бҥгінгі кҥні ол ҧлын ҧяға, қызын қияға қондырды, бәріне жақсы білім берді. Тәжірибесінің молдығы арқасында ешқашан ӛнімнен таршылық кӛрген емес. ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 400
Отан қоймасына миллиардтаған пҧт алтын дән боп қҧйылуы осы еңбек адамдарының арқасы. Ҧшы-қиырына кӛз жеткісіз кең дала тӛсінде теңіздей тербелген, қазірдің ӛзінде де алтын егін алқабы ел игілігіне жҧмсалуда.
1.
Г. Дильдяев - Алматы: «Алтын Дала», 2005 – 352 бет. ISBN 9965-9397-3-Х 2.
Ужгин С.К. «К заселению степи», Петропавловск, 1971г. 3.
Абылхожин Ж.Б. «Освоение целинных земель в Казахстане», Аргументы и факты, 1989г 4.
Ахметов А.К. «Тың игеру жылдарындағы Қостанай» мақала Егемен Қазақстан, 1995 ж.
Усенко Г.В. - учитель истории и права ГУ «Тогузакская средняя школа отдела образования акимата Карабалыкского район» Данная работа раскрывает процесс строительства железной дороги, а также железнодо- рожного моста над речкой Тогузак. Знакомит с рабочим процессом производства и его руково- дителем. Ключевые слова: железная дорога, железнодорожный мост, станция, поезд.
Около века назад в этих краях все было наверно таким же как и теперь: земля, воздух, вода в речке Уй. Трава такая зеленая, сочна от обильных летних дождей. Все было таким же и совсем другим одновременно потому, что в природе как и в обществе не бывать повторений. Станция Тогузак знакома каждому жителю района, и всегда самая первая ассоциация с ней – свистки тепловозов, стук колес и бесконечные пассажирские и товарные составы. Крупнейший пристанционный посѐлок района Тогузак, долгое время входил в состав Кустанайского сельского Совета. Его население в лучшие годы доходило до полутора тысяч человек. Сейчас уже трудно сказать кому именно из деловых людей, более ста лет назад, пришла идея обратиться к российскому государю с прошением о строительстве железной дороги от станции Злато- сопка, что вблизи Троицка, до уездного города Костаная - центра степной глубинки представлявшей несомненно коммерческий интерес купцов в качестве источника сырья и рынка сбыта. Гораздо важнее факт, что прошение это было удовлетворено и стройка положившая начало развитию новых, для сдешних краев производственных отношений, произвела потрясающее впечатление. Поэтому начавшаяся 1 мая 1912 года укладка рельсов шла так споро, что вся работа по сооружению дороги была закончена уже в октябре 1915 года, а 1 января 1916 состоялось официальное открытие дви- жения поездов. Именно таким образом еѐ величество железная дорога стала достояние истории Костанай- щины, неся с собой новые ритмы жизни, новые измерения, дыхание мирового прогресса. В процессе строительства дороги, над речкой Тогузак был возведен железнодорожный мост, который сегодня по полному праву считается уникальным творением. Главная достопримечатель- ность Тогузакского участка «железки». Он был построен более ста лет тому назад, причем, по утверж- дению старожилов, с тысячекратным запасом прочности. Рассказывают также, что перед тем как пустить по мосту первый паровоз, под ним привязали зыбку (корзину) с тремя инженерами, руково- дившими строительством, которым в случае неудачи пришлось бы расплатиться за неѐ буквально головами. Скрепленная заклепками, исключительно без применения какой либо сварки, это мощное сооружение до сих пор продолжает изумлять эксплуатационников вне временной прочности. И вот, уже более ста лет Тогузакская железная дорога которая была проложена в привольных просторных степях Казахстана прекрасных по своему в любое временах года стала сердцем Караба- лыкского района. Это по ее рельсам поезда домчат нас в любой уголок страны, перевезут тонны хлеба и угля. Станция Тогузак все советские годы была по сути главными железнодорожными воротами района, основной перевалочной базой поступавших для него народно-хозяйственных грузов. Именно здесь, холодной зимой 1941 года разгружались эшелоны эвакуированного из Подмосковья завода под шифрованным на манер воинских частей цифровым кодом «завод № 222». Именно отсюда уходила по назначению продукция как названного оборонного завода, так и его преемника – Тогузакского механического, других предприятий района. Этому обстоятельству, наконец, собственно и обязан ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 401
наш завод своим названием. Ведь грузы ему порой направлялись вот по такому любопытному адресу: «Механический завод при станции Тогузак». «Работала» дорога столь усердно, что к началу 50-х «пришла в полную и совершенную вет- хость, шпалы сгнили и путевое хозяйство было запущено. В результате этого на отдельных участках скорость доходила до 5-10 километров в час, - докладывал в ноябре 1952 года секретарь обкома С. Жанбаев. – «Выделяемые Министерством путей сообщения материалы для капитального ремонта ветки используются дорогой на другие участки» В конце концов, пути подлатали, и они исправно с полной нагрузкой служили народному хозяйству и в целинные годы, и, конечно, в пору строительства «развитого социализма». Так в 1964 году погрузочным пунктом станции, по словам его начальника Александра Сергеевича Кухарского, при плане 96 тысяч тонн было переработано 122928 тонн. Однако вся эта «переработка» заключа- лась в основном в разгрузке вагонов с поступившими грузами. Погрузка на автомашины, вывозка почти целиком лежала на плечах самих хозяйств. Например, только совхозу «Карабалыкский» в течение января 1964 года необходимо было вывезти со станции около 600 кубометров леса и свыше 500 тонн других грузов. Сделать это было непросто. Из- за отсутствия специальных механизмов погрузку приходилось вести вручную силами сорванных с других участков рабочих или втридорога платить наемным грузчикам. Отдельные грузы месяцами лежали около путей, за что дорога не уставала предъявлять солидные штрафы. Из-за хронического бездорожья, многочасовых простоев под погрузкой-разгрузкой Комсомольское автохозяйство потеряло в 1964 году около 17000 машино-дней. Не пустовал и пассажирский перрон. До 70-х годов многие жители района совершали не то, что дальние поездки, но и поездки в областной центр, и даже в Пешковку и Федоровку, в основном, на поездах, отправлявшихся со станции Тогузак. Несмотря на то, что скорость движения составов порой не превышала 25 километров, и добираться до Кустаная приходилось 3-4 часа, у билетных касс всегда выстраивались длинные очереди. Иногородние, не имевшие знакомых в Тогузаке, нередко, приехав заблаговременно, в ожидании поездов ночевали прямо в зале ожидания. На вокзале работал буфет и одно время – даже ресторан. Первый районный пассажирский автобусный маршрут «Комсомолец-Тогузак» был открыт ещѐ в 1956 году. Не потеряла своей привлекательности у населения железная дорога и в 80-е годы. Из Комсомольца в Тогузак по несколько раз в сутки ходили маршрутные автобусы, в том числе специально к поездам. Особенно популярны был поезда «Джетыгора - Челябинск» и «Челябинск - Джетыгора», состоявшие из десяти и более вагонов. А вот попасть на поезда дальнего следования было непросто. Так в 1987 году станции не выделили ни одного места на ленинградский поезд, а на карагандинский - при потребности в 12-15 мест - выделялось всего 5-7. Очень мало мест выделялось и на московский поезд. 16 километров железнодорожных путей обслуживает станция Тогузак. Между прочим, участок повышенной опасности и особой сложности. Жизнь путейцев измеряется в тонно-километрах – чем больше грузов, тем лучше живут железнодорожники Кризис после распада СССР, затронувший экономику всей страны, докатился и до этой, некогда мощной и процветающей сферы. Железная дорога в свое время тоже пережила и разрыв производственных связей, и дефицит финансирования, и проблемы с заработной платой. Однако сегодня, как отмечают сами работники, жизнь налажи- вается, и даже после всех испытанных потрясений сфера железнодорожного транспорта продолжает оставаться сильной и перспективной. Но любое производство требует хорошего руководителя, в 1984 году в село Тогузак приехала молодая семья Аманжулова Таспулата Алтаевича, именно его и назначили начальником железно- дорожной станции села Тогузак. Родился Таспулат Алтаевич в 1955 году в поселке Курганное, Челябинской области. Свою трудовую деятельность начал в 1976 году учеником старшего кондуктора на станции Челгаши, Костанайского отделения дороги. Затем был переведен главным кондуктором, после дежурным по станции. По сегодняшний день он возглавляет Тогузакскую станцию. Железная дорога – это огромный организм, который живет по четко установленным правилам. Его жизнедеятельность обеспечивается девятью службами: связисты, путейцы, вагонники, электрики, мостовые обходчики, механики, машинисты, кочегары, кассиры, служба лесозащитных насаждений. Каждый выполняет свою работу, и от того, как он это делает, зависит жизнеспособность всей станции, безопасность движения поездов. Стоит один болтик недосмотреть, в одном миллиметре в расчетах ошибиться или схалтурить в одном звене – может нарушиться вся цепочка в движении поездов, пострадают люди, понесут большие убытки клиенты и организации. Поэтому производст- венная дисциплина здесь железная, как в армии, - слишком велика ответственность. Круглосуточные дежурства, ежедневные медицинские осмотры и обязательно два раза в год – спецкомиссия, как у летчиков, на предмет безупречного здоровья.
Еще одна отличительная черта жителей станции –необыкновенная солидарность, сплочен- ность, искренняя взаимопомощь другу другу. Секрет железнодорожного братства прост: на железной
ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 402
дороге тогузакцы трудятся целыми семьями и даже династиями, их дети, вырастая, снова приходят работать сюда и создают новые семьи. Здесь практически все друг другу родственники, близкие друзья или соседи – железнодорожный мир тесен, но в нем всем хватает места под солнцем. В Тогузаке все знают такие фамилии, как Каленовы, Мазанко, Колесник, Жученко, Ефимовы, Павленко, Падалко, Малько, Волощенко, Аманжуловы, Иксановы. В этих семьях профессия железнодорожника переходит юным поколениям по наследству.
1. Архивный материал Костанайского Государственного архива
ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНЫҢ ТАРИХЫ
А.Құнанбаев aтындaғы №2 Қaрaбaлық oртa мeктeбі» ММ Қocтaнaй oблыcы, Қaрaбaлық aудaны. Қостанай – ежелден қалыптасқан жер атауы. Тобыл жағасын қыпшақ рулары қоңыс қылған. Олай болса қаланың атауы да қыпшақтың ару қыздарының аттарымен аталған деуге негіз бар. Негізгі сӛздер: Қостанай, туған жер, аңыз, Тана. «Қостанай Тобыл ӛзен жағасында, Аты еді бір моланың о басында. Бір мыңда осы жерге қала тҥсті, Сегіз жҥз сексен жылдың шамасында»
Халық ақыны Омар Шипин
Қостанай (1878 жылдан 1905 жылға дейін Николаевск, 1997 жылғы 17 маусымға дейін Куста- — Қазақстандағы қала, Қостанай облысының әкімшілік орталығы. 1997 жылғы 17 маусымда Қазақстан Президентінің Жарлығымен орыс тіліндегі «Кустанай» атауының транскрипциясы «Коста- най», ал «Кустанайская область» - «Костанайская» деп ӛзгертілді. Батыс Сібір ойпатының дала белдемі алып жатқан оңтҥстік-батыс шетін қҧрайтын Қостанай жазығының орталық бӛлігінде орналасқан. Т обыл ӛзенінің, оған Әбілсай мен Қостанай деген салала- ры қҧятын биік жарқабақты террасалы жағада орналасқан. Қостанай осы атыраптағы байырғы елді мекендердің бірі. Қостанай – ежелден қалыптасқан жер атауы. Қостанай Орынбор және Торғай облыстары гу- бернаторының жоспарында Ордабай қаласы деп кӛрсетілсе, 1879 жылдан бастап Қостанай деп аталады. 1893 жылы қаланың аты Ново-Николаевск болып ӛзгертілген. 1895 жылы Қостанай атауы қайтарылған. Бірақ, орыс тіліндегі нҧсқасы Кустанай тек 1997 жылдан бастап Қостанай деген қазақша атаумен дҧрыс жазылатын болды. Қостанай – ғасырлар бойы қалыптасқан, ана тіліміздегі мән-мағынасы сақталған тӛл атау. Сондықтан да оны ең алдымен туған жер тарихымен байланыстыра қарау керек екенін естен шығаруға болмайды. Жазушы Ақселеу Сейдімбек «Кҥмбір-кҥмбір кҥмбездер» атты кітабында («Жалын» баспасы, 1985 жыл) Асан-қайғы есімін осы ӛңірмен байланыстыра қарайды. Торғайдың шығыс бӛлігінде орна- ласқан Ҧлытаудың басында Асан-атаның бәйбішесі Тана-әже жерленген. Оның басындағы ескерткішті халық Ақ мешіт деп атайды. Автор Қостанай қаласының аталуын да осы Тана-әженің қҧрметіне койылған Тана және Танай деген есімге ие болған егіз қыздың есімінен іздейді. Ӛнер зерттеушісі, сазгер Қайыржан Мақанов «Бізге беймәлім баян немесе Қайғы атауы қайдан шыққан?» деген мақаласында («Қостанай таңы»,17.11.2009 жыл): «Ауылдың жанында Қайғы деген шағын кӛл бар. Одан әрі Кҥйік деген сулы қопа бар. Асан қайғының бір баласы ӛліп, Асанның кӛз жа- сынан Қайғы кӛлі, ал екінші баласы ӛлгенде Кҥйік қопасы пайда болыпты дейді ел ішінде» – деп жа- зады. Данабике Байқадамова («Аңыздың айғағы бар»,«Лениншіл жас», 16.08.1984 жыл) мақаласында әкесі Байқадам Қаралдыҧлының «Қайғы Қарасуы бҧрын Асан қайғы Қарасуы делінетін. Қазір Қайғысы ғана қалды. Қоңыс іздеген ел данасы Асан желмаямен жҥріп осы Қарасудың басына тҥнеді деген әңгіме бар. Асан саналы, кӛреген адам болған. Одан ел билеген хандар да ақыл сҧраған. Қайғыдағы ауылдың «Асан келді, Абат жерленді» деген сӛздері қҧлаққа әбден сіңген» деген сӛздерін келтіреді. Филология ғылымдарының кандидаты Бақыткҥл Мамиева «Асан қайғы туралы аңыздар» деп аталатын әдістемелік қҧралында (Қостанай, «Шапақ» баспасы, 2009 жыл,75 бет) «Мҧндай аңыздың бірі Қостанай қаласының аталуына байланысты да айтылады. Аңыз мазмҧны бойынша, Қостанай ма-
ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 403
ңын жайлайтын қыпшақ руына жау шапқанда, егіз қыз батырлық кӛрсетіп, ерлікпен қаза табады. Асан ата қыздарды жоқтап: «қос танам-ай!» – деп жылайды. Содан қаланың аты Қостанай аталып кетеді» деп жазады. Асанның Тана-әжеден туған батыр ҧлы Абат туралы аңызда айтылатын Жыланды, Қызбел таулары осы кҥні Қостанай облысына қарасты Науырзым ауданының аумағында орналасқан. Осы уақытқа дейін Қайғы атын сақтап отырған ауыл тҧрғындары кҥні кешеге дейін қара суға зар болғаны рас. Ауыз судың тапшылығынан әбден таршылық кӛріп қалған ел ауыл ҥстімен ӛткен кӛлденең кӛк атты жолаушыға сусын да бермеген кездері болса керек, «Қайғыға қайырылма, кара жолдан айырылма» – деген әзіл де болса шын айтылған сӛз сол жылдардан қалған. Ал осы маңайдағы тағы бір тарихи жер атауы Бестамақ. Жазып алушы Бестарау деп қате жазып алған болуы мҥмкін. Аңызға сенер болсақ, желдей ескен желмаясымен жер тҥбіне келген Асан ата тҥгін тартсаң майы шығатын қҧйқалы жерді кӛріп: «Шіркін, шӛбі мол екен, әттең, суы жоқ екен!» – деп аса таяғымен қара жерді бір соғып қалғанда, жер астынан су атып шыкқан екен дейді. Қызбел тауының бауырында осы кҥні де Қарасу аталатын кӛл бар. Бҧл кӛлдің пайда болу тарихы Асан атаның батыр ҧлы- ның есімімен байланысты. Ел аузындағы тағы бір аңызда ертеде ӛмір сҥрген хан ел-жҧртына: «кім қорықпайды, кім қызғанбайды, кім ӛкпелемейді???» – деген ҥш сауал тастағаны айтылады. Оған жиналғандар: «Абат ешкімнен қорықпайды, Абат ешкімді қызғанбайды, Абат ешкімге ӛкпелемейді» – деген жауап қайтарады. Мҧны естіген хан Абатты ҥш сыннан ӛткізеді. Алғашқыда ӛзінің қырық жігітін жҧмсап, Абатты оңашада қоршап алып, шайқасуды бҧйырады. Бҧл сыннан батыр мҥдірмей ӛтеді. Тосыннан тиген жауға қаймықпай қарсы шауып, бетін қайтарады. Оның қайсарлығын кӛрген қолбасшы жігіттеріне тоқтау салып, кері қайтады. Кӛргендерін ханға келіп жыр қылып айтады. Екінші жолы хан ӛзінің жырынды қуын қиянат қылмаса да Абаттың әйелінің қойнына барып жатуға жҧмсап, ол болса батырды сынағысы келген ханның ҧйғарымы бар екенін айтып, Абаттың келіншегін кӛндіреді. Жорықтан оралған батыр ҥйіне кіріп келсе, әйелінің қасында бейтаныс жігіт жатқанын кӛреді. Жігіттің бір қолы әйелінің мойнының астында қалса керек. Сонда Абат: «Шіркін-ай, ер жігіт әйелдің астына қолын сала ма екен», – деп ҧйқыларын бҧзбай, ақырын әйелінің басын кӛтеріп, жігіттің қолын ҥстіне салып қойып, алаңсыз ҧйықтай береді. Ертеңіне аман-есен ханға оралған жігіт болған жайды айтады. Ҥшінші рет хан Абатты асқа шақырып, қонақасы кезінде оны кӛзге де ілмейді, қараша ҥйлердің біріне кіргізіп, кәделі табақ тартқызбай, алдына ішек-қарын салынған табақ қойғызады. Абат алдына қойған тамақты жеп алып, рахметін айтып, жҥріп кетеді. Мҧның бәріне қатты қайран қалған хан ба- тырды шақыртып алып, жӛнін айтып, аталған ҥш қасиетке ие болуының себебін сҧрайды. Сонда
Абат былай деп жауап қайтарады: Қорықпайтын себебім, бірде жортуылда жҥргенде бір қоян кездесті. Қоянды бір атпен қусақ та ҧстайтын едік, 300 адам қамалап ҧстаймыз деп тҧрғанда, сол қоян бізден есебін тауып, қҧтылып кетті. Япыр-ай, тағдыр қырын қарамаса, ажал жоқ екен ғой, – деп қорықпайтын болдым, – дейді. – Асқа ӛкпелемейтінім, бірде бір жеті жол жҥріп, оралып келсем, шешем кҥнде ішетін ҥш мезгіл тамағымды дайындай берген екен, сол сақтап қойғанынан бір мезгілге есепетелген асты зорға тауыстым, бҧл тамақ деген де жай кӛңіл екен ғой, бҧған ӛкпелеу-пенделік екен, – деп тоқтадым, – дейді. – Әйелді қызғанбайтыным, бір жылы сапарға шықтық, жиырма бес жігіт едік, ортамызда екі әйел бар еді, бір кҥні екеуі ҧрысып жатыр екен, не деп жатыр, – деп қҧлақ қойсам, біреуі екіншісіне: «мен он екі еркекке ас қамдаймын, сен он ҥш еркекке ас дайындайсың, маған бір байыңның артықтығын сес қыласың ба?» – депті. Сонда қанағатсыз жандарды бір еркек болып қорғап ҥлгірудің ӛзі мҥмкін емес екен, – деп ойладым,» – дейді. Қалай болған кҥнде де Абат басы деп аталатын жер де, аңыздарда айтылатын басқа геог- рафиялық атаулар да бар. Қостанай атауы Тана-әженің қҧрметіне қойылған қыздардың есімдерімен аталуы әбден мҥмкін. Қостанай қаласының бҧрынғы орнын, Тобыл жағасын қыпшақ рулары қоңыс қылған. Олай болса қаланың атауы да қыпшақтың ару қыздарының аттарымен аталған деуге негіз бар. Халық ақыны Омар Шипиннің: «Қостанай Тобыл ӛзен жағасында, Аты еді бір моланың о басында. Бір мыңда осы жерге қала тҥсті, Сегіз жҥз сексен жылдың шамасында» – деген ӛлеңі бар. Бҧл жерде қазақтың ӛз балаларын ботам, қозым, қҧлыным, танам деп атайтынын та есте ҧстаған абзал. Тана – кӛз тимес ҥшін кӛбінесе қыз балалардың қамзолына тағып қоятын әшекей. Әжелері балаларын танам деп сҥйгенде, осы тана ойында болуы мҥмкін екенін де жоққа шығаруға болмайды. Бірақ, ел аузында жиі айтылатын егіз қыз туралы аңыз шындыққа бір табан жақын секілді.
ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 404
О ПРОЦЕССАХ ЭТНОКУЛЬТУРНОГО ФОРМИРОВАНИЯ ПОЛИЯЗЫЧНОГО НАСЕЛЕНИЯ СЕВЕРНОГО КАЗАХСТАНА (НА ПРИМЕРЕ КОСТАНАЙСКОЙ ОБЛАСТИ) Шалгимбекова К.С. - кандидат педагогических наук, заведующая кафедрой филологии Коста- найского филиала ФГБОУ ВО «ЧелГУ» В статье рассматривается процесс этнокультурного формирования полиязычного насе- ления Северного Казахстана, поликультурного развития Казахстана. Казахский и русский народы, являющиеся основой полиязычного населения Северного Казахстана, имеют общую историю засе- ления края. Научное знание современных и перспективных поликультурных проблем невозможно без исторического обоснования. В этой связи возрастает значение исторического подхода к изучению формирования языковой среды полиэтничного общества. Ключевые слова: демография Северного Казахстана в историческом освещении, Костанайс- кая область, полиэтническое общество, полиязычное население, языковая политика.
Становление правового, демократического общества поднимает важнейшие проблемы, среди которых вопросы поликультурного развития занимают не последнее место. Всесторонний анализ в исторической ретроспективе позволяет более детально раскрыть малоизученные проблемы лингвис- тики. В Республике Казахстан в условиях государственной независимости стало возможным изучение и научное переосмысление многих аспектов социального, демографического, политического, культур- ного развития страны в прошлом и настоящем. Научное знание современных и перспективных поликультурных проблем невозможно без исто- рического обоснования. В этой связи возрастает интерес к историческому подходу изучения форми- рования языковой среды. В осуществлении этой задачи представляется актуальным изучение общего и специфичного в развитии отдельных регионов для последующего полноценного обобщения ситуации в целом по Казахстану. Выбор Северного Казахстана для исследования в поликультурном плане не случаен. Сегодня Северный Казахстан – это сельскохозяйственная «житница» с развитой промышленной базой и огромными запасами полезных ископаемых, которому отводится важное место в Государственной программе форсированного индустриально-инновационного развития страны. Этот регион имеет стратегическое значение для социально-экономического развития Республики. Изучение этнокуль- турных процессов Северо-Казахстанского региона представляет не только большой научный и практический интерес, но и важную государственную значимость. Регион Северного Казахстана – это регион с наиболее динамично происходящими процессами взаимодействия казахского населения с другими этническими группами в рамках этнокультурных процессов. В результате регион приобрел полиэтничность общества. В своѐм выступлении на ХVI сессии Ассамблеи народа Казахстана Президент страны Н. А. Назарбаев подчеркнул: «Толерант- ность стала важным фактором успешного и уверенного развития Казахстана… Необходимо продол- жить работу по написанию истории формирования полиэтничного общества в Казахстане» [1]. Основу современной полиязычной среды региона сформировали казахский и русский народы, истоки формирования которой
можно проследить при анализе истории заселения края. Территория Северного Казахстана была заселена издавна. Об этом свидетельствуют археоло- гические памятники Южного Урала и Северного Казахстана. Археологи выделяют ботайскую куль- туру, которую исследователи относят к финно-угорскому этническому ареалу [3]. В эпоху бронзы происходит смешение с проникшими сюда носителями индоиранских языков – синташтинско- петровская культура [4]. В эпоху великого переселения народов под влиянием гуннских племен население региона пережило тюркизацию.
Примерно с VIII в. складывается кыпчакское объединение, которому суждено было сыграть особую роль в формировании казахского народа. Монгольское нашествие не привело к смене насе- ления, и степное Притоболье продолжало оставаться частью этнической территории протоказахского этноса, соответственно, образовалась определенная языковая среда, которая стала основой формирующегося казахского языка. Так, при впадении реки Уй в Тобол по челобитной игумена Исаака, по памяти из Тобольской приказной палаты и по отводу приказчика Царева Городища (Кургана) Г. Шарыгина в 1686 году было основано Усть-Уйское поселение Долматова монастыря [5]. То есть, уже в конце XVII в. начинают появляться первые русские поселения на территории, непосредственно примыкающей к современной Костанайской области.
Центром колонизации региона становится Оренбург (статус), Уйско-Тобольская оборони- тельная и Ново-Ишимская линии, это процесс уже XVIII века. ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 405
Для обеспечения обороны заселение происходило в основном вдоль границы военными, казаками и крестьянами [6]. Началом массового заселения края стало крестьянское переселение второй половины XIX - начала XX вв. Говоря о формировании полиэтнического состава населения, следует отметить политику империи по колонизации региона. Статистические данные дают возможность выявить языковое соотношение этнических групп. Если на территории современной Костанайской области в 70-х гг. XIX века значительного европейского населения не было [7], то к 1897 году ситуация резко изменилась. Население Кустанайского уезда увеличивается до 152 335 человек, в том числе 25,8 тыс. русских и 3,5 тыс. украинцев. Безусловно, это повлияло на процесс формирования полиэтнического населения Северного региона. В 1897-1917 гг. в Кустанайском и Тургайском уездах значительно выросла численность евро- пейского населения. Численность русских в Кустанайском уезде значительно увеличилась и достигла 80,1 тыс. человек (21,2%). Численность казахов в уезде в 1915 году составила 154,8 тыс. человек (40,9%) В данный период растет миграция в регион представителей мордвы (1917г. – 2,3 тыс. чел.), татар (1917г. – 7,6 тыс. чел.) [8]. Удельный вес грамотных в составе населения уездов Северного Казахстана по данным Первой всеобщей переписи населения Российской империи 1897 года находился в пределах 4-12%, в городах – 22-30%. При анализе проблем межнационального взаимодействия конца XIX – начала ХХ века важное место занимают образовательные вопросы. Наибольшее число грамотных приходилось на возраст от 10 до 39 лет, в среднем в 1,5 раза выше, чем у других возрастных категорий. Система образования с началом столыпинской аграрной реформы рассматривается официальной властью как один из источников давления на традиционный уклад жизни местного населения и формирования русскоязычной среды в регионе. В начале XX в. видный казахский просветитель Ахмет Байтурсынов писал, что «само существование казахской нации стало острой проблемой». Он ратовал за сохранение чистоты казахского языка, вместе с тем оставаясь подлинным гуманистом – интернационалистом [9]. Процесс усиления многонациональности и сокращения удельного веса казахов в этнической структуре края получил более интенсивное продолжение в советский период. В апреле 1929 г. на VII съезде Советов КАССР шла речь о возможности открытия границы республики для переселения из других районов страны. В Казахстан должно было прибыть 6 тыс. переселенцев в 1930 г. и 43 тыс. в 1931 г., в основном из Украины и России. Казахское население на территории Костанайской области продолжало сокра- щаться в связи с событиями гражданской войны, голода 1921 года и тяжелых послевоенных лет [10]. На последующее изменение демографической ситуации значительное воздействие оказали трагические события, связанные с массовым голодом 30-х гг. и политикой депортации народов, объектом которой стал Казахстан. Более половины представителей этноса было потеряно в Северном Казахстане, включающем Костанайскую область, - 410,1 тыс. человек или 52,3%. В 1931-1940 гг. численность европейского населения Казахстана росла за счет оргнабора в промышленность, а с 1930-х гг. начинаются переселения, связанные с ликвидацией кулачества как класса. В этот период проводится политика насильственного переселения людей по национальному признаку. В 1937 г. в Казахстан и Среднюю Азию были переселены 20141 семья корейцев (95421 человек, из них в северные области 7878). В 1937-1939 гг. в Казахстан переселялись также турки, иранцы, курды, поляки, армяне, китайцы - население, проживавшее в основном в приграничных районах. Так, например, в 1940 г. в область прибыло 8700 поляков. Осенью 1941 г. в Казахстан было депортировано 361 тыс. немцев Поволжья. В 1943-44 гг. было проведено насильственное переселение в Казахстан 507 тыс. балкарцев, карачаевцев, ингушей и чеченцев, 110 тыс. турков-месхитинцев, 180 тыс. крымских татар. Следующий этап формирования многонационального населения Казахстана был связан с освоением целинных земель. Население Костанайской области с 1953 по 1955 год увеличилось на 26 %. Всего в 1954-62 годы на целину прибыло около 2 млн. человек [11]. В результате историко-демографического процесса 18-19 вв. Северный Казахстан стал полиэт- ничным регионом, здесь сложилась определенная культурно-языковая среда. После 1991 г. в Казахстане началось снижение численности населения, связанное с высокими темпами эмиграции. Экономический спад и безработица привели к падению рождаемости и росту смертности населения. В настоящее время общая доля казахов в населении страны растет ежегодно и составляет в 1994 году 44,3 %, в 1996 году - 50,6 %, в 1999 году - 53,4 %, в 2009 году - 67 %. Действующая сегодня Концепция языковой политики в Казахстане. направлена на расширение сфер функционирования государственного языка и определяет русский язык в качестве основного
ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 406
источника информации и средства коммуникации. Соответственно, новое звучание приобретает проблема языкового образования, которое, в сложившейся ситуации, ставит важной задачей поли- культурное образование и повышение уровня лингвокультурной грамотности населения Казахстана в целом. Процесс этнокультурного формирования полиязычного населения Северного Казахстана (на примере Костанайской области) доказывает действенность языковой политики в Казахстане.
1. Выступление Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева на XVI сессии Ассамблеи народа Казахстана // Страна и мир. – 2010. – № 42. 2. История Казахстана. – Алматы.- 2010. - Т.1 3.Логвин В.Н. Каменный век Казахстанского Притоболья (мезолит - энеолит). –Алма-Ата, 1991 4. Зданович С.Я., Любчанский И.Э. Исторический очерк караганской долины: древность, средне- вековье// Аркаим: Исследования. Поиски. Открытия. – Челябинск, 1995 5. Костанайской область. Энциклопедия, Алматы, 2006г.– с.33 6. Шалгимбеков А.Б.. Автореф. на соиск. канд. ист. наук. Семей.-2010 г. – С. 27 7. Бекмаханова Н.Е. Многонациональное население Казахстана и Киргизии в эпоху капитализ- ма. – М., 1986. – С.131 8. Костанайской область. Энциклопедия, Алматы, 2006с. – С. 45. 9. Козыбаев М.К., Нурпеисов К. История Казахстана.- Алматы. – 2008.– с. 7. 10. Татимов М.Б. Социальная обусловленность демографических процессов. Алма-Ата, 1989. - С. 124 11. История Казахстана. – Алматы.–2010 г. – Т.4 с. 672
ИСТОРИЯ СЕЛА ЕЛИЗАВЕТИНКИ ТАРАНОВСКОГО РАЙОНА В ФОРМИРОВАНИИ КАЗАХСТАНСКОГО ПАТРИОТИЗМА Якубовская Н.В. - учитель истории, руководитель школьного историко-краеведческого музея, высшая категория, КГУ «Набережная средняя школа отдела образования акимата Тара- новского района». Научный проект направлен на изучение истории села, воспитывается любовь к родному краю. В частности, отражены роль, сущность и развитие истории села Елизаветинка. В анали- тико-конструктивной части выявлены особенности трудового героизма елизаветенцев, иссле- дован уровень использования элементов анализа и обобщения в воспитании Казахстанского пат- риотизма и гражданственности, подчеркивается уважение к трудовому и воинскому подвигу от- цов и дедов, любви к своему отечеству, и нравственному становлению личности учащихся. Ключевые слова: Отечество, героизм, Казахстанский патриотизм, нравственность, лич- ность
Родине и родному краю молодому поколению.
развитие Набережного сельского округа. В качестве гипотезы выступает предположение о том, что исследуя историю поселка, учащийся соприкасаются с историческими событиями прошлого, героизмом земляков, и их вклад в развитие села, воспитывается чувство ответственности за будущее своей страны и родного края у молодого поколения.
Работа показывает отношение автора к своему родному дому, селу, это память о подвиге отцов и дедов. Для того, чтобы по – настоящему любить свой край, нужно его хорошо знать и изучать. Необходимо помнить о значении краеведения в деле воспитания казахстанского патриотизма гражданственности.
ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 407
Все родимо, мило для меня. Край ты мой любимый, Родина моя! Наталья Домальчук, выпускница Набережной средней школы Краеведение, как народное знание о своих родных местах, зародилось в далѐком прошлом. У всех народов мира, во все времена были, хорошо знавшие окружающую их местность, еѐ природу, еѐ памятники, прошлое и современную жизнь. Свои знания устно и в различных документах они передавали последующим поколениям. Краеведение вошло в систему патриотического воспитания в школе. Оно способствует формированию чувства уважения к прошлому Родины, к подвигу людей старшего поколения, любви к отчему краю, чей светлый образ навсегда останется в сердце каждого человека.
Населѐнный пункт, в котором мы живѐм, - важнейший объект исследования. Это большая воспитательная работа, которая приучает учащихся смотреть вокруг себя и видеть, черпать знания из самой жизни.
В 1995 году в нашей Набережной средней школе создан историко-краеведческий музей, ко- торый является своеобразным хранилищем различных материалов по истории села и края. Инициа- тором создания этого музея явилась Таскумбаева Б.С. отличник просвещения РК, бывший директор Набережной средней школы. Возглавляет работу музея Совет, под руководством учителя истории Якубовской Н.В. Поисковая работа осуществляется членами НОУ и кружка «Юный краевед». Регу- лярный сбор краеведческих сведений приводит к накоплению обширного и интересного материала. Основная направленность деятельности научного общества учащихся и кружковцев: развитие познавательных интересов в результате поисково- исследовательской деятельности, потребности к познанию культурно-исторических ценностей родного края.
Исследование представляет ценность, так как материал может быть использован на уроках истории Казахстана и внеклассной работе. жүктеу/скачать 10,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|