Әож 908 (063) Қ68 Редакциялық кеңес: Техника ғылымдарының докторы, профессор
ТОБЫЛ-ТОРҒАЙ АЙМАҒЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ МӘДЕНИЕТІ: ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ САҚТАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
жүктеу/скачать 10,09 Mb. Pdf көрінісі
|
SBORNIK-80-leti-Nez-RK-16
- Бұл бет үшін навигация:
- ТОБЫЛ-ТОРҒАЙ АЙМАҒЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ МӘДЕНИЕТІ: ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ САҚТАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ТРАДИЦИОННАЯ КУЛЬТУРА ТОБОЛО-ТОРГАЙСКОГО РЕГИОНА:ПРОБЛЕМЫ ИССЛЕДОВАНИЯ И СОХРАНЕНИЯ
- Пайдаланған әдебиеттер тізімі
ТОБЫЛ-ТОРҒАЙ АЙМАҒЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ МӘДЕНИЕТІ: ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ САҚТАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ТРАДИЦИОННАЯ КУЛЬТУРА ТОБОЛО-ТОРГАЙСКОГО РЕГИОНА:ПРОБЛЕМЫ ИССЛЕДОВАНИЯ И СОХРАНЕНИЯ 421
құрастыру бағытталды. Никифоровке мұражай директоры қабылданған шешім бойынша безендіру, құрастыру тапсырылды. 1938 ж. мұражай жұмысын аяқтау ұсынысы қойылды. 1938 жылы «Облыстық таудың ӛнеркәсібі» және «Облыстық табиғат» бӛлімдері ашылды. Мұражайдың тірі бұрышы 1938 жылы ұйымдастырылды, ол екі бӛліктен немесе секциядан тұрды: облыстық флора мен фауна бӛлім- дері. Мұражайдың алаңы барлық қоқыстардан тазартылып, тазалап жинастырылған. Осы мекенде, биіктігі 4,25 метрден құрастырылған бұрынғы ескерткіш болған, 1919 жылы сол ескерткіш маңында ақ- тар қызыл партизандар мен большевиктерді қару астына алған [3, 221-б.]. Сол уақытта жаңағы ескерткішті «тарихтан қалған революция ескерткіші» -деп есте қалдырып, бекітіп және сақтауды ұйымдастырды. Ғылыммен айналысатын уақыт әр қашанда табылған. Сол кезеңдерде Қазақстан қоғамын бақылау Қостанай облыстық бюросы ғылыми зерттеу жұмыстары Қостанай облыстық мұражай базасында ұйымдастырылды. Жылдық есеп беру базасында әрқашан «№8 Мұражайдың ғылыми зерттеу жұмысы» пунктері қарастырылған. 1937 жылы күз айыларында мұражайдың ғылыми зерттеу қызметкерлері дұрыс ұйымдастырылған жұмыстар жүргізілді. 1938 жылы облыстық мұражайда үлкен кӛлемде қалалар түпкірінде «Геологиялық секция» ашылды. Бұл секцияның ашылуына П.Е Черняв- ский, Толстой, Сунцова және Поняева мұражайдың қызметкерлері ұйымстырып үлкен үлесін қосқан. Секция жұмыстары директор П.Е Чернявскийдің айтуы бойынша «зерттеу жұмыстар, мәліметтерді жинақтау, жеке жұмыстарды ұйымдастыру немесе дәрістерді жүргізу» түрлерінде білдірілді. Есеп беру жолдарын талдайтын болсақ, 1938 жылы қаланың 12 метр шақырымында тұрған Каменное кӛлі- не саяхат жүргізілді [3,224-б.]. Саяхаттың негізгі мақсаты: ғылыми тұрғыда кӛлді жан-жақты зерттеп білу және жасанды балықтарды ажырата алу. Геологиялық қадамдар Қостанай облысында «Қазақс- тан қоғамын бақылау» негізінде Тобыл мен Шортанды жерлерінде жүргізілді. Жол бағдарымен 100 шақырым ӛтіліп, мәдени материалды 43 ескерткіштер ескерілді. 1938 жылы маңызды есеп жасау кезінде әлемге әйгілі, ғылыми жұмыстарын жазу мамандары кӛп кӛмек кӛрсетті: атап ӛтсек олар, «Аймақтық Қазақстан қоғамын бақылау білім хатшысы – А.Жиренчин, геологиялық қадам жетекшісі- П.Флеров [3,225-б]. Мұражай мұрағатында «1938-1939 жж. Торғайлық экспедиция» қомақты еңбегі сақталды. 1938 жылы экспедиция құрамына практикант, нұсқаушы А.Еременко, мұражай суретшісі А.Перекельский кірді. Сол кезеңде жауапкершілігі мол екі кісінін тегін атап кетуге болады, олар: геолог-ӛлкетанушы П.Е Чернявский, инженер-химик М.А Бюменталь. Бұл жұмыстарды Қостанай облыс негізінде «Қазақстан қоғамын бақылау» кезінде іске асырылды. 1939 жылы шілде айында құжат актісініде екі кісінін қолы қойылған: облыстық директор – П.Е.Чернявский, Қостанай облыстық білім хатшысы мырза З.П.Толстой. Сол аталған кісілер жұмысты дұрыс жүргізу, нәтижелерін қадағалау үшін жауапты болды. Экспедиция құрамында адам саны аз болды. «Партияның жұмыс құрамы менен тұрды, себебі мен партия басшысымын» - П.Е Чернявскийдің есеп беру кезінде жазылды, жетекші ауыл шаруашылық администрациясы З.П Толстой, екі ұйымдастырушы - М.Целешева және М.Харченко, жүргізуші жұмысшы И.Карцова [4,74-б.]. Мұражайдың құрастыру барысында кеңестік, партиялық ұйымдар кӛп кӛмек кӛрсетті. 1937 жылы қазан айында мұражайдың жиналысы ӛтті, кеңес құрамына облыстық жергілікті ұйымдарды ұсынды. Толық жиналысты жүргізу кезінде, қызметшілердің мынандай сұрақтары қарастырылды: мұражайдың дұрыс жоспарын қарастыру, құрастырған есеп беру жолдарын дұрыс қадағалау, ғылыми зерттеу жұмыстары реттеу. Сонымен 1941 жылы 1 қаңтарда мұражайдың негізін қалаушылар: қалалық комитетінан мырза – А.Омельченко, Қазақстанды бақылау – мырза З.П.Толстой, план жоспарын құру-мырза И.Сьянов, сонымен қоса Н.Штурбанин, А.Карчагин және об- лыстық мұражай П.Е.Чернявский, А.Реутов, Е.Чернявская болды. Облыстық мұражай директоры П.Е Чернявский «15 секция мұражайы» пункт бӛліміне енгізді. 1941 жылы екі жыл ұйымдастырылған геологиялық секция құрамында П.Е.Чернявский, З.П.Толстой, И.Сунцова және А.Поняева, сонымен қоса екі секция ұйымдастырылды 1-ші ботаника құрамына: атқарушылар, Л.Беляковский секция хатшысы, Н.Ошева, А.Васильева, А.Залетаева, Н.Галяхтенко, 2. Географиялық атқарушы құрамына секция атқарушы – Е.Канонова, Н. Овечкина, А. Кан, А.Судаков, А. Латышева. 1941 жылы келесі тӛ- менгі зерттеу жұмыстары ӛткізілді: 1941 жылы 17 -25 мамыр аралығында Ұлы Отан соғысының баста- луының 1 ай алдында, Тобол ӛзеніне дейін соңғы экспедиция жүргізілді [4,75-б.]. П.Е Чернявский ӛзінің бір маңызды есеп беруінде, былай жазған: «Экпедиция құрамы - есеп берудің нағыз авторы, ол кісі экспедиция басшысы болды, мұражай суретшісі - В.Н Куров, ал мұражайдың сурет салушы, безендіруші шофер - С.А Коляда болды. Біздің кезеңімізде тарихы жоғалмаған қызықты құжат сақталған: «1941 жылғы Қостанай облысының Қазақстан қоғамын бақылау». 1941 жылы 1 қаңтарда ӛткізілген облыстық, қалалық, аудандық бюро жиналысында құрамына 132 адам қатысты. 1941 жылы «Ұйымдастырылған бӛлімі» басқа басқармаға ауысқаны аталып ӛтілді. 1941 жылдың 11-12-ші сәуір күндері Қостанай облыстық совет депутаттарының жиналысында, бюроның келесі құрамдары атап ӛтілді: «1.Толстой З.П. - (ғалым хатшысы), 2. Дементьев М.Ф. - (бюро мүшесі), 3.Ибрахимов М.Ш. - (облыс басшысы),4. Чернявский П.Е - (облыстық мұражай), 5. Реутоа А.И. - (жер бӛлімі), 6.Ошев А.В. - (облыстық бӛлім), 7. Кубеев А.К. (бас директор), 9. Кононов И. (облыстық комитеті), 10. Маштаков Ф.М. (Қостанай селекция станция). Бюро құрамының 7 адамы Қостанай облысында тұрады, ал қалған 2 кісі
ТОБЫЛ-ТОРҒАЙ АЙМАҒЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ МӘДЕНИЕТІ: ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ САҚТАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ТРАДИЦИОННАЯ КУЛЬТУРА ТОБОЛО-ТОРГАЙСКОГО РЕГИОНА:ПРОБЛЕМЫ ИССЛЕДОВАНИЯ И СОХРАНЕНИЯ 422
ауданда орналасқан. «Қазақстан қоғамын бақылауға» берілган рұқсат қағазы бойынша ғылыми хатшы облыстық басшы болып саналды. Бұл міндетті ұзақ уақыттары, яғни 1930 ж. басы мен 1940 ж. соңына дейін Толстой Зотик Петрович басқарды. Бұл кісі совет мұражайының бас басшысы, Қостанай қаласының ӛлкетанушысы, 1905-1907 ж.ж. революцияға қатысушы [4,76-б.]. Сонымен қоса ол мұ- ражай құжаттары әрқашан қадағалап, оған бас назарын аударды. 1930-1940 жылдары әр аудандар ӛздерінін бас тарихын әрқалай естеп сақтап қалғысы келді. 1937 жылы 27 желтоқсанда мемлекеттік архив сақтау бӛлімі ашылды, басқарушысы - Худяков Филипп Харитоновия еді (туған жылы 1889 ж. Сотталмаған, әскереде борышын атқарған, ауылдық орта білімін аяқтаған). 1937 ж. мен 1947 жылда- ры басқарушы қызметі сонымен қоса мемлекеттік архивтін директор міндеттерін де бірге атқарып келді. Шындағында «инветарлоқ тізімінде» негізі 3 - үстел, 6 - орындық, 2 - шкаф, 3-портрет және лам- па-шамдар болаған. Тексеру комиссиялары кӛптеген құжаттарда дұрыс тігілмеген қателіктерді кӛр- сетті [4,78-б.]. Бірақ та, осы уақыттқа дейін мемлекттік архивте кӛптеген мәліметтер жинақталған, сонын арқасында кӛптеген ақпарат алуға қолымыз жеткілікті. Уақыт ӛте келе, біртіндеп әр ауданның мемелекеттік тұрғыда ӛлкетануанына бас назар аударылды, оған міндет ретінде республикалық ұйымдастыру жетекшілеріне, Облыстық атқарушы комитет мүшелеріне, мемлекеттік қенеске берілді, олар кең кӛлемде осыған кӛп назар аударды. 1939 жылдары 22 желтоқсан күндері Қостанай облыстық комитетінің партияларынын шешімдері бойынша, облыстық комитетінің партиясының құрамында болған Қостанай облыстық комитетінің жеке мұрағатын құрастыру ретінде ой салысты. Барлық құжаттар міндетті түрде аз уақыт ішінде мұрағаттарға тапсырылды. 1940 жылдары 15 қаңтарда бұл жұмысқа ең алғаш кіріскен Қостанай Обком партиясынын хатшысы П.Л. Ганичев, сонынан осы жұмыс- ты толығымен Р.С. Костенко ӛз қолына алды. 1941 жылы 1 қаңтарда Қостанай облыстық мұрағат 241 шақырым жерді қамтыды, бұл айналысу құрамынын 50 пайызын құрады. 1941 жылы мұрағатта 98 фонд 35969 бірлік сақталды. 1941 жылдардың басында мұрағатта жұмыс арқарғандар: А.Ковалев - мұрағат бӛлімінін басшысы, А.Климанов - бас инспектор, Н.Панченко-инспектор, бас технологиялық мұрағат жұмыскері-Н.Кузнецова, И.Арматова мен Е.Фисенко [4,80-б.].
Сол кездегі соғыстан сақталған маңызды құжаттар, іс- қағаздар сол мұражайда сақталды, оған кӛп назар аударылды. Ұлы Отан Соғысы жылдары ғылымның барлық күші жеңіске бағытталған еді, соғыс кеңес дәуірінен жаңа мәселелерді талқылауды, жаңа әдістемені, жоғарғы қарқынды зерттеулерді талап етті. Қ.И.Сәтбаевтың айтуы бойынша: «Соғыс зардабынан мемлекеттің қорғанысын қамтамасыз ету үшін, стратегиялық табиғи ресурстардың зерттелуін талап етті [5, 505-б.]. Еліміздегі алдыңғы қа- тарлы зерттеулердің бағыттарының бірі: минералды ресурстарды жүйелі зерттеу. Жылдан жылға экс- педицияның отрядтарының саны арта бастады, жаңа минералдық шикізаттарды зерттеуге бағыттал- ды». Басты назар тарихи ескеркіштерге орнатылды, бұл қызмет ұлттық шаруашылық жоспарының орындалуына себепкер болды. Бұл шешім Қостанайдың ұйымдастыру бюросымен Коммунистік партиясының қолдауымен қабылданды «Қазақстанды зерттеу қоғамы атты облыстық ұйым» соғыс жылдары ӛз қызметін тоқтатқан жоқ. Қостанай облысының іргетасы қаланған кезде, мұражай облыс- тық деген атақ алды, осы кезден бастап «Қостанай облыстық ӛлкетану мұражайы» деп атала бастады [15, б.506]. Осы себептен Қостанай мұражайы облыстық деген атақ алып, оның жұмысын директор және 9 адамнан тұратын мұражай кеңесі басқарды: қалалық атқару комитеті, облыстық жоспарлау, қалалық халықтық білім бӛлімі, облыстық атқару комитеті. Қостанай облыстық атқару комитетінің жар- лығымен мұражайдың айналасындағы аулалық құрылыстарды тұрақты пайдалануға мүмкіндік беріл- ген болатын. Ұзақ жылдар бойы мұражай директоры әйгілі ӛлкетанушы геолог Чернявский Павел Енисеевич болды. Мұражайдың ғылыми қызметкері болып геоботаник Реутов Александр Иванович жұмыс істеді. Директордың сенімді және қайталанбас кӛмекшісі болып оның жұбайы Чернявская Елена Андреевна кызмет атқарды[5,507-б.]. Жұбайы жақташалаушыда кітапханашыда және кассир қызметтерін атқара білді. Суретші және мүсінші болып Никифоров Александр Иванович еңбек етті. Соғыс жылдарының уақытына байланысты мұражай 1941 жылдың 2 жартысында ғылыми зерттеу тұрғысынан және экспозиционды массалық тұрғысынан кӛптеген ӛзгерістерді басынан ӛткізді. Ғылыми зерттеу жұмыстарының жоспары қайта құрылған болатын пайдалы қазбалардың табылуымен ескерілетін. Зерттеу нәтижесі ретінде мұражай кӛптеген экспонаттармен толықты, олар: геологиялық пайдалы қазбалар, палеонтологиялық, археологиялық сипатта болды. Мұражайдың жұмысында кемшіліктер байқалды. Алғашқы кварталда ғылыми қызметкерлердің жарты ставкасы қысқартылған болатын және соңғысы жұмыстан қуылған; 2 жартыжылдықта мұражайға келу мүлдем азайған болатын, әсірісе оқушыларды ескерсек мұражайды жӛндеуге арналған қаржы жылдың басында бюджеттен жіберілген қаржы, алайда шілде айында бюджеттен қаржы алынды [5,508-б]. 1941 жылы наурыз айында ғылыми зерттеулерге берілген кӛлік қыркүйек айында облыстық атқару комитетінің жарлығымен облыстық кәсіп басқарылуға берілген болатын, бұл ғылыми зерттеулерді қысқартуға әкеп соқтырды. 1941 ж. ӛндіріс жоспарында негізгі ғылыми зерттеулерді: экспозиционды кӛрмелік, бұқаралық саяси тәрбиелік, ӛлкетану, ӛндіріс саласында сипатталды. Ғылыми зерттеу бағытында геологиялық жұмыстар мына маршруттар бойынша бақыланды: Тобол ӛзенінің орта ағысы, Аят ӛзендері, қызбел жазығы. Осы бағыттар бойынша еліміздің материалдық мәдениетінің ескерткіштері ТОБЫЛ-ТОРҒАЙ АЙМАҒЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ МӘДЕНИЕТІ: ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ САҚТАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ТРАДИЦИОННАЯ КУЛЬТУРА ТОБОЛО-ТОРГАЙСКОГО РЕГИОНА:ПРОБЛЕМЫ ИССЛЕДОВАНИЯ И СОХРАНЕНИЯ 423
зерттелді, этнографиялық материалдар 2 бӛлімді толықтыруға пайдаланды; облыстың негізгі ландшафтының экспозиционы суреттерін дайындау рәсімдері жүрді. Ӛлкетанушылардың табылған пайдалы қазбалар орындарының ӛтініштерін тексерілді. Геологиялық және археологиялық үйірмелер ұйымдастырылды [6,320-б.]. Ғылыми зерттеу бағытында облыстық геологиялық карта құрастырылған болатын пайдалы кен қазбалары және минералды отындар облысында естеліктердің материалдық шығу тегіне есеп берілді. Экспозиционды – кӛрмелік жұмыс нәтижесінде материал мен экспонаттар 2 тарихи бӛлімге жиналған болатын [6,138-б.]. Әуеге қарсы химиялық қауіпсіздікке де кӛрме ұйымдастырылды. Облыстық кӛпші- лік саяси-тәрбиелік ӛлкетану жұмыстарында негізінен қойылған талаптар: келушілерді қызықтыруға арналған шаралар ӛтті, лекция мен баяндамалар ұйымдастыру. Барлық жиынтықтардың әсерінен негізгі жұмыстардың бәрі орындалған болатын, 1941 ж. барлық мақсатқа қойылған жұмыстар, 2- ші жарты жылдықта орындалды. Орындалмаған жұмыстар бірен - саран жаздық зерттеу жұмыстары, себебі елде мобилизация орнаған еді. 1.5 айлық үзінді ретінде кейбір қызметкерлер колхозда ауылша- руашылық жинау жұмыстарын атқарды [7,3-б.]. Күрделі жӛндеудің ӛтпеу себебі мұражай бюджетінен 5000 сомды алу еді. Жоспардан тыс орындалған жұмыстар Тоғызақ ӛзеніңде жүрді.
Мұражайға адам санын арттыру мақсатында жылдық жоспарға түрлі оңтайлы жұмыстар еңгізілді: мұражайдың жұмысын күніне 8-9 сағатқа арттырды, экскурсия жүргізушісі қызметі енді енгі- зілді, бұл қадам мұражайға топ пен жеке адамдарды, келушілерді кӛбейтуге мүмкіндік берді. 1941 ж. Қостанай облыстық мұражайы үлкен ғылыми зерттеулік ғылыми жұмыс атқарды, жергі- лікті минералды және ӛсімдік шикізаттарын табады. Бұл істерден басқа жұмыстар орындалды мате- риалды мәдениеттің естеліктерін және тарихи революциялық, этнографиялық жағдайларын зерттеді. Қостанай облысы кӛптеген минералдық және ӛсімік шикізаттары қорына бай, бұл шикізаттар кӛзе құмыраларын, құрылыс материалдары, жанармай, минералды бояулар ӛндіруге жараған еді. Сонымен, Қостанай облысындағы дәстүрлі мұражай ісінің жаңа даму жолдарын іздеу, сапалық ӛзгерістердің болуымен ерекшеленді. Мұражай материалдарын кӛрсетудің жаңа әдістеріне, мұражай- лардың бағытына қарай түрленуі дами түсті.
1.
Оспанова К. Мұражай ғасырлар зердесі//Қостанай таңы. 9 маусым. - 2006. – Б.2-3. 2.
Мұстапаева Д.Ӛ. Қазақстандағы музей ісінің тарихы. Оқу құралы. –Түркістан: «Тұран» баспахансы, 2011. - 200 б. 3. Кустанай - Костанай: очерки истории [Текст]: с 1936 по 2013 годы / [Д. М. Лѐгкий [и др.]; под ред. И. К. Тернового]. - Костанай, 2013. - Кн. 2.-645 с. 4.
Смагулов Н. Из истории культурного строительства в Кустанайской области (1919-1967 гг.). –Костанай, 1968. – 218 б. 5. Медведев С.А. Из истории города Костаная. Сборник документов и материалов. Костанай. ТОО «Костанайполиграфия», 2009. – 720 с. 6.
Терновой И. К. Костанайская область: прошлое и настоящее. Костанай, 2007. Ч.2 – 508 с. 7.
ҚОМА Қ.418, Т.2, Іс.91, П.3-48.
ПОЛОЖЕНИЕ С ОБЕСПЕЧЕНИЕМ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ В КУСТАНАЙСКОЙ ОБЛАСТИ В 1936-39 ГГ.
Нурсеитов Б.Н. - доцент кафедры истории Казахстана, КГУ им. А. Байтурсынова В данной статье рассматривается положение с обеспечением художественной литера- туры в Кустанайской области в 1936-39 гг.. Трагедия и лишения в годы репрессий, идеология и практика авторитаризма и массового беззакония, приведшая в итоге к безвинной гибели миллионов советских граждан. Ключевые слова: обллит, просвещение, цензура, книжный фонд, репрессия, писатели.
История Кустанайское области начиналась в сложное и противоречивое время. В иссле- дуемый период в истории Казахстана и области произошло два знаменательных события. 29 июля 1936 г. решением советского правительства была образована Кустанайская область, а в декабре того же года Казахская АССР была преобразована в союзную республику. Новое политико-администра- тивное деление закрепило возросший авторитет и значение Казахстана в социально-экономической жизни СССР. Но в то же время, именно в эти же годы, в стране стала складываться и осуществляться
ТОБЫЛ-ТОРҒАЙ АЙМАҒЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ МӘДЕНИЕТІ: ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ САҚТАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ТРАДИЦИОННАЯ КУЛЬТУРА ТОБОЛО-ТОРГАЙСКОГО РЕГИОНА:ПРОБЛЕМЫ ИССЛЕДОВАНИЯ И СОХРАНЕНИЯ 424
идеология и практика авторитаризма и массового беззакония, приведшая в итоге к безвинной гибели миллионов советских граждан. В истории края исследуемая проблема еще не изучена в полной мере. В последние годы мно- гое сделано отечественными историками по выявлению причин приведших к появлению сталинизма как особого идейно- политического течения в идеологии большевизма, выявляются новые факты и документы по изучаемой проблеме, продолжается процесс реабилитации незаконно осужденных в годы массовых репрессий. Но вместе с тем еще не исследованьи ряд факторов, способствовавших формированию в исследуемый период общественного сознания, характеризовавшегося предельной идеологизацией и нивелировкой морально-нравственных устоев. Подмена национальных ценностей псевдоинтернациональными, культ марксистско - ленинской идеологии в широких масштабах начали осуществляться прежде всего в сфере просвещения. Сигналом к началу нового витка репрессий в республике послужил проходивший летом 1936 г. в Москве искусственно сфабрикованный карательными органами страны политический процесс по так называемому троцкистско-зиновьевскому террористическому центру. В связи с ним ЦК ВКП(б) напра- вил в партийные организации закрытое письмо, в котором ставилось ряд конкретных задач. Сталин и его окружение решили ликвидировать оппозицию, как явную так и мнимую, не только в сфере выс- шего руководства страны, но и в национальных республиках. Уже 1 ноября 1936г. Казкрайком партии обсудил содержание закрытого письма. Что касается Казахстана, то Сталин всегда подозревал большинство партийных и советских работников республики в национализме. В декабре 1933г. он писал в телеграмме секретарю Казкрайкома партии Л.И. Мирзояну: «Очередная задача казахских большевиков состоит в том, чтобы борясь с великорусским шовинизмом, сосредоточить огонь против казахского национализма и уклонов к нему. Иначе невозможно отстоять ленинский интернационализм в Казахстане»[1]. Сталин не без основания вьщвинул подобный тезис. В это время в республике уже голодали миллионы людей в результате насильственной коллективизации сельского хозяйства и непроду- манного осуществления политики оседания казахских хозяйств. даже искренние большевики начинали сомневаться в правильности политики проводимой Сталиным и его окружением. Исходя из установок ЦК ВКГI(б) 1 Кустанайская областная партийная конференция состоявшаяся весной 1937г. вынесла решение: «сосредоточить в борьбе главный огонь против казахского национализма и уклонов к нему»[2]. В отличие от других республик массовые репрессии в Казахстане стали проводиться с неко- торым опозданием, что не могло оставаться незамеченньим в Москве. 21 сентября 1937г. печатный орган ЦК ВКП(б) газета «Правда» опубликовала статью, в которой обвинил ЦК партии республики в запоздании с разоблачением и борьбой с контреволюционерами и националистами, а ЦК и обкомы партии в з недостаточном использовании сигналов по своевременному разоблачению «врагов наро- да». Повсеместно начались поиски «агентов немецкого гестапо и японской военщины», в число каковых включали всех: от рядового колхозника и учителя сельской школы до первых руководителей области и республики. Судить о масштабах начавшейся кампании можно по следующему факту. За два с небольшим года, с 1937 по 1939гг., были «разоблачены» пять руководителей областной партийной организации [3]. В эти же годы волна репрессий захлестнула и отдельные народы Советского Союза. Осенью 1937г. правительство СССР приняло ряд постановлений на основании которых была осуществлена депортация корейцев и поляков на территорию Казахстана и, в частности, Кустанайской области. Всего же по официальным данным на территории нашей области с 1937 по 1956гг. находились 76406 спецпоселенцев и 12278 ссьильных, представлявших 25 национальностей [4]. Чтобы понять масшта- бы этой трагедии можно сравнить общее количество лиц сосланных в нашу область по политическим мотивам с численностью населения области за 1938г. В это время в области проживало 332,5 тыс, человек. Таким образом получается, что в указанные годы примерно каждый четвертый кустанаец оказался таковым не по своей воле. Характерной особенностью репрессий 1937 — 1938гг. является то, что государство осуществ- ляло не только физическую изоляцию либо уничтожение неугодных ей лиц, но и проводило широко- масштабные мероприятия по дальнейшему духовному порабощению народа. Смысл этого заключал- ся в стремлении государства проводить тотальный контроль над общественным сознанием. Наибо- лее наглядно это нашло свое отражение в деятельности ряда областных учреждений и, в частности, в деятельности областного управления по делам литературы и издательств (Обллит). Обллит и его районные отделы осуществляли цензуру над всей печатной продукцией, кино— радиорепертуаром, репертуаром театров, а также ведали секретным делопроизводством. В годы массовых репрессий в Советском Союзе, как за несколько лет до этого в фашисткой Германии, первым делом взялись за ревизию всей имевшейся литературы. В 1937г. отдел партийной пропаган- ды и агитации ЦК КП(б)К направил на места утвержденный специальной комиссией ЦК список лите- ратуры, подлежавший изъятию из библиотек, книготорговой сети и библиотек личного пользования. Всего в этом списке указаны книги 228 наименований, авторами которых являлись бывшие члены
|