Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық

46
II I
 Б
ӨЛ
ІМ
6. Берілген  сөздермен сөйлемді ақтаңыз. 
1. Бүгін Д.Қонаевтың мұражайына 
_________________________________________
.
2. Жұма күні менің нағашыларым 
_________________________________________
.
3. Қаңтар айында теледидардан жақсы бағдарламалар 
_________________________________________
.
4. Қызылорда қаласы еліміздің бұрын астанасы 
_________________________________________
.
5. Астана қаласы бұрын Целиноград деп 
_________________________________________
.
6. Қазақша кітаптарды маған досым 
_________________________________________
.
7. Сіздің ұлыңызды қалада 
_________________________________________
.
8. Қазір дүкен сол көшенің оң жағында 
_________________________________________
.
артыҚ БОЛМас БІЛГенІң
1. Оқыңыз.
бардым
кездестіргенмін
орналасқан
аталған
болған
көрсетіледі
келген
берген
Кешіріңіз, апай, сізге сұрақ 
қойсам бола ма?
Айналайын, айып етпе, немерем 
күтіп қалды. Ренжіме.
Оқасы жоқ. Сау болыңыз
.
Кешіріңіз, бірер минут уақытыңызды 
бөле аласыз ба? 
Айып етпеңіз. Кешігіп барамын.
Оқасы жоқ. Жолыңыздан қалмаңыз.

47
II I
 Б
ӨЛ
ІМ
2. Әріптесіңізбен, досыңызбен сөйлесіп жаттығыңыз.
Айып етпеңіз
Айып етпеңіз
 
Айып етпе
Айып етпе
Сұрауға бола ма?
Сұрауға бола ма?
 
Уақытыңыз бар ма?
Уақытыңыз бар ма?
тыңдаЛыМ
1. Тыңдаңыз. Сөйлеушілердің мамандығын жазыңыз.
№6
2. Қайта тыңдап, бос орынды толтырыңыз.
№1 сөйлеуші
Кейде адамдар 
______________________________________________
 ұмытып кетеді.
№2 
сөйлеуші
Кейде мен 
______________________________________________
 оқимын.
№3 
сөйлеуші
Немесе кейде адамдар қатты 
______________________________________________
.
№4 
сөйлеуші
Ең жаман нәрсе –  
______________________________________________
 қалуың.
3. Қайта тыңдаңыз. Төмендегі сөздерді айтқан адамның мамандығын жазыңыз.
1. Техникалық қиындықтар    
 
 
_________________________________________________
 
2. Қиын жаңалықтарды оқу 
 
 
_________________________________________________
 
3. Микрофонды өшіруді ұмытып кету 
 
_________________________________________________
  
4. Жиһаздардың кедергі келтіруі     
 
_________________________________________________
 
5. Адамдар қатты толқып кетуі
 
 
                         
_________________________________________________
 
6. Жер-су атауларын айту қиын болуы 
 
_________________________________________________
 
7. Адамдар өз сөздерін ұмытып қалуы                  
_________________________________________________
 
 
4. Қайта тыңдаңыз. Сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Студияда кенеттен қап-қараңғы болып кеткенде, адамдар не істеуге тырысады?
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
2. Жаңалықтарды оқитын тілші үшін нені табу оңай емес?
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Үш күн бұрын әншіден сұхбат алған тілші қандай қателік жіберді?
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
4. Опера әншісі спектакль барысында шкафтың есігін жапқанда, қандай күтпеген оқиға болды? 
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
№ 1 сөйлеуші
___________________________________
№ 2 сөйлеуші
___________________________________
№ 3 сөйлеуші
___________________________________
№ 4 сөйлеуші
___________________________________
продюсер

48
II I
 Б
ӨЛ
ІМ
айтыЛыМ
1. Топтық жұмыс. Үш топқа бөлініңіздер. 
Берілген мақала атауларынан газетіңіздің бірінші бетінде тұратын 3 мақала таңдаңыз. 
2. Таңдап алған мақала атаулары бойынша пікірлесіңіздер.
А) Сіз қалай ойлайсыз: дұрыс таңдау жасадыңыз ба?
Ә) Білмеймін, сенімді емеспін ... 
Б) Менің ойымша, басқалары дұрыс сияқты ... 
3. Жоғарыда берілген мақала атауларының бірі туралы басқаларға ақпарат беріңіз. 
Ақпаратыңыз мына мәселелерді қамтуы тиіс:
А) мақаланың өзекті болуы;
В) мақаладағы негізгі мәселені ашып көрсету; 
С) негізгі мәселенің шешімін табу үшін ұсыныстар айту;
Д) Өз ұсынысыңыздың дұрыстығын дәлелдеу. Тыңдаушыны сендіру. 
4. «Көгілдір экран және отбасы» тақырыбында пікірталас өткізіңіздер.
Мәселе: бір үйде бірнеше теледидардың болғаны дұрыс па?
Бұрын әр отбасында 1 ғана теледидар болатын. Сондықтан отбасы түгел жиналып, барлығы 
бір бағдарламаны немесе киноны көретін. Алайда қазір әр отбасында екі-үш теледидар бар. Де-
мек отбасы бұрынғыдай жиналып, бірге уақыт өткізбейді.
жазыЛыМ
2.  Қазіргі  таңда  теледидардан  күштеу,  зорлық-зомбылық,  соғыс,  адам  өлтіру  туралы 
киноларды  тәулік  бойы  көрсетуі  қоғамды  да,  ата-аналарды  да  алаңдатып  отыр.  Сіз  бұл 
көрсетілімдердің  балаларыңыздың  психикасына,  қоғамдағы  қылмыстық  іс-әрекеттердің 
көбеюіне  әсер  етеді  деп  алаңдайсыз.  Осы  мәселелердің  шешімін  табу  үшін  Ұлттық  газет/
журналдардың біріне мақала жазыңыз. 
Қоғамдық көліктегі жол 
ақысы қымбаттайды.
Абайлаңыз, жаз өте 
ыстық болады.
Қала көшелеріне аттылы 
сақшылар керек пе?
Дәрігерлер жаңа дәрі 
ойлап шығарды!
Қазақша ойыншықтар
шығарыла бастады.
Археологтар ескі қаланың 
орнын тапты.

49
III
 
Бөлім
 
1-саБаҚ 
 
Мақсатты келер шақ
 
   
2-саБаҚ
 
Болымсыздық есімдігі 
    

50
III
 БӨ
ЛІМ
1
- саБаҚ
өміР СҮРУ САлТЫ
   
 
      318 - беттегі сөздермен танысыңыз.
   
 
1. Төмендегі сұрақтарға сәйкес сөздерді бағанға бөліп жазыңыз. 
қандай?
неше?
қайда?
қашан?
не істеді?
1. 
ақ
1. 
мың
1. 
кеңседе
1. 
жұмада
1. 
баратын
2. 
___________________
2. 
___________________
2. 
___________________
2. 
___________________
2. 
___________________
3. 
___________________
3. 
___________________
3. 
___________________
3. 
___________________
3. 
___________________
4. 
___________________
4. 
___________________
4. 
___________________
4. 
___________________
4. 
___________________
5. 
___________________
5. 
___________________
5. 
___________________
5. 
___________________
5. 
___________________
2. Тиісті етістіктерді қойып жазыңыз. Етістіктер қайталанбауы тиіс.
 
Үлгі:
 
Мен күнде кешке теледидар көремін.
1. Менің досым көп кітап 
___________________________
.
2. Оның  анасы тамақты жақсы 
___________________________
. 
3.  Әкем бос уақытында ән 
___________________________
. 
4. Аружан, досыңмен бірге біздің үйге 
___________________________
.
5. Жазда балалар шанамен  
___________________________
. 
6.  Нағашымның қызы Америкаға 
___________________________
. 
7.  Сіз қазір дәріханаға 
___________________________
.
8.  Журнал тілшісі көп қателік 
___________________________
.
9.  Дариға кешегі биді қайта 
___________________________
.
10.  Асылжанның ағасы күнде кешке газет 
___________________________
.
кеше
, 
баратын
, 
ғимаратта
, 
ақ
, 
мың
, 
көретін
, 
кеңседе
, 
кешке
, 
мұражайда
, 
бір мың бес жүз
, 
мешітте
, 
жұмада
, 
жиырма
, 
күлді
, 
түстен
 
кейін
, 
момын
, 
бүрсігүні
, 
қызыл
, 
жетпіс
 
жеті
, 
ащы
, 
тыңдаған
, 
пәтерде
, 
ертең
, 
жүз отыз
, 
сөйледі
 , 
қышқыл
.
сатып алу
көру
бару
билеу
келу
тыңдау
жіберу
оқу
сырғанау
пісіру
кету

51
III
 БӨ
ЛІМ
Ережемен  танысыңыз.
Көмекші есімдер
   
 
 
 
 
                         
296
 
- бет
Үйдің 
жанында
 үлкен көл бар. 
Қаланың 
сыртында
 үлкен бақ  бар.
Екі аялдаманың 
арасы
 алшақтау.
3. Қажетті қосымшаны жалғаңыз: 
-ында
, 
-інде
, 
-нда
, 
-нде
1. Үйдің маң
_____________
 
5. Ағамның жаны
_____________
2. Мәшиненің іш
_____________
6. Кітаптың арасы
_____________
3. Екі бөлменің ортасы
_____________
7. Қабырғаның тұс
_____________
4. Емхананың қасы
_____________
8. Үстелдің үст
_____________
4. Дұрыс жауапты таңдаңыз.
1. Екі үйдің  
арасында 
/ 
бетінде
 кішкене саябақ бар.
2. Үстелдің 
астында
 / 
сыртында
 мысық жатыр.
3. Оның 
жағасында
 / 
жанында
 досы келе жатыр.
4. Аялдаманың 
басында
 / 
тұсында
 менің мәшинем тұр.
5. Үйдің 
төбесінде
 / 
бойында
 құстардың ұясы бар.
6. Сенің 
жаныңда
 / 
алдыңда
 белгілі бір мақсат бар.
5. Суретке қараңыз. Берілген сөздерді қолданып, бөлмедегі заттардың орналасуын 
сипаттап беріңіз.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
ында
арты
үсті
алды
қасы
арасы
беті
 
асты
іші
ортасы
жаны
басы
тұсы

52
III
 БӨ
ЛІМ
Ережемен танысыңыз.
Қажеттілік модальдігі
  
 
 
 
                         
296
 
- бет
... керек/қажет   
… + м (ң/…)   қажет/керек  
Қалаға бар
у керек
. Тауға шығу
 +ымыз
 
керек
.
Спортпен айналыс
у қажет
. Футбол ойна
у +ларың
 
қажет
.
6. Көптік формада беріңіз.
Ертең қалаға баруым керек.
_________________________________________________________________________
 
Менің дәрігерге көрінуім керек.
_________________________________________________________________________
Атам  денсаулығын күтуі қажет.
_________________________________________________________________________
Сіздің таза ауаға шығып тұруыңыз қажет.
_________________________________________________________________________
Оның үйге келуі керек.
_________________________________________________________________________
7. Бір айда қанша шығын кетеді? Өз шығыныңызды есептей аласыз ба?
Сіз қазір жұмыс істейсіз. Өзіңіз 
жеке пәтерде тұрасыз. Өзіңізді-
өзіңіз қамтамасыз етуіңіз керек. 
Әр ай сайын алатын жалақыңызды 
есептеп, үнемдеп жұмсау керек. 
Сонымен қатар демалуды да ұмытпау керек. Демек бәрін 
қалай жоспарлау керек?
1. Төменде берілген деректерді пайдаланыңыз. 
2. Осы жағдайдағы өмір сүру салты туралы жазыңыз.
3.  «-
уға болады
» - 
үнемдеуге болады
, 
жақсы өмір сүруге
 / 
жақсы өмір сүру қиын болмайды
 / 
болады
 құрылымын пайдаланыңыз.
Керек сөздер:  
менің ойымша
, 
себебі
, 
сондықтан
, 
бірақ
, 
алайда
, 
тіпті
, 
қарап тұрсақ
,  
                              
шынымен-ақ
, 
керісінше
, 
мүмкін
.
Ақы төлеу
Теңге
Ақы төлеу
Теңге
Үй салығы:
Көлік салығы: 
Су ақысы:
Азық-түлік:
Электр қуатының ақысы:
Тазалық заттары:
Газ ақысы:
Киім:
Телефон ақысы:
Қыдыру:
Барлығы:
менің → біздің    сенің → сендердің
сіздің → сіздердің     оның → олардың
менің
 → 
біздің
    
сенің
 → 
сендердің
сіздің
 → 
сіздердің
     
оның
 → 
олардың
Біздің ертең қалаға баруымыз керек. 
Сіз өз-өзіңізді 
қамтамасыз ете 
аласыз ба?
Үй салығы
?  теңге шаршы метр
Су 
1000 литр (1 куб 
метр) су 44 теңге
Электр қу
аты
11,60 тенге/кВт*
с
Килловат сағ
ат
Көлік   
30 000-500 000 теңге (бір жыл)
Телефон  
748,80 теңг
е (бір ай)- үй 
телефоны Ұялы т
елефон -?

53
III
 БӨ
ЛІМ
8. Кесте бойынша өзара сөйлесіңіздер.
Үй
Көршілеріңіз / 
орналасқан жері
Өмір салты
Мен
жеке үйде
көп қабатты пәтерде
коттеджде
тұрамын.
Менің үйім
қала сыртында
қала маңында
жеке аулада
қала орталығында
орналасқан.
Мен
қала сыртында
қалада
ауылда
тұруды ұнатамын.
Онда
тарихи ескерткіштер
тамаша көрініс
қақпа
биік төбе
ағаш еден
баспалдақ
бар.
Үйдің қасында
дүкендер
мейрамхана
кинотеатр
театр
саябақ
ойын алаңы
бар.
Менің өмір сүру салтым
өте тыныш 
жалықтыратын
денсаулыққа пайдалы
денсаулыққа зиянды
қызыққа толы
сияқты.                                                    
Бұл үй 
жаңаша 
кең
тар
бұрын салынған.
Бұл 
өте тыныш
шулы
ауасы таза 
жер.
Мен
үйде отырғанды
кітап оқығанды
спортпен айналысқанды 
ұнатамын.
ОҚыЛыМ
1. Оқыңыз. Мәтінге сәйкес келетін суретті табыңыз.
 
         
                
        
– Алма, сенің бөлмең қандай?
–  Менің  бөлмем  өте  кең  және  жарық.  Бөлмемде  үлкен 
үстел, теледидар, шкаф, жайлы диван және компьютер 
үстелі бар. Диван мен шкаф сол жақта, компьютер үстелі 
бұрышта  тұр,  үлкен  үстел  ортада,  теледидар  оң  жақ 
бұрышта  орналасқан.  Терезеде  перде,  қабырғада  әдемі 
сурет  ілулі тұр. Еденде кілем жатыр. 
– Сіз қандай үйде тұрасыз?
– Мен көп қабатты үйде тұрамын. Ал өзіңіз ше?
–  Мен  жер  үйде  тұрамын.  Біздің  үйдің  ауласы  өте  кең. 
Ауламызда  бау-бақша,  гараж,  монша  бар.  Ал  сіздердің 
аулаларыңыз қандай?
–  Біздің  үйдің  ауласында  балалар  алаңқайы,  әткеншек 
және теннис үстелі бар.
–Мынау сіздің жеке меншік үйіңіз бе?
– Иә, жеке меншік үйім. 
–  Өте  жақсы  екен.  Ал  менің  үйім  Астана  қаласында. 
Мұнда пәтер жалдап тұрамын. 

54
III
 БӨ
ЛІМ
2. Сәйкестендіріңіз.
Сіз қандай үйде тұрасыз? 
Иә, бар.
Сіздің үйіңіз қай жерде?
Көпқабатты үйде.
Сіздің пәтеріңізде неше бөлме бар?
Оң жақта.
Сіздің аулаңызда бау-бақша бар ма?
Төрт бөлме.
Жуынатын бөлме қай жерде?
Жайлы. 
Сіз неше бөлмелі үйде тұрасыз?
Алматы қаласында.
Сіздің пәтеріңіз қандай? 
Екі бөлмелі.
3. Оқыңыз.
Әлемнің алып қалалары
 
Кейбір қалаларға барған кезде сіз «Міне, керемет! 
Қала деп осыны айт!» деген кездеріңіз болды ма? Немесе 
«Мынау нағыз лас қала ғой. Адамдары қалай өмір сүреді? 
Экологиясы  тым  нашар  екен,  мұндай    қаланы  бұрын 
көрмеппін. Қашан кетемін бұл жерден?» деген кездеріңіз 
ше?
Әрине, барлық қала жақсы, керемет дей алмаймыз. 
Басқа  мемлекетке,  басқа  қала  туралы  алдын  ала  біліп 
алғанымыз  өзімізге  жақсы.  Әлем  бойынша  экономика, 
әлеумет, денсаулық сақтау, білім беру  жүйелері, қоғамдық 
көлік мәселелері жөнінен Ванкувер, Вена, Цюрих бірінші 
орында тұр, ал Сидней, Оукланд және Копенгаген екінші 
тізімде екен. Бұл қалалар неге ерекше? 
Нью-йорк  қаласы  елуінші  орында  екен.  Америка 
Құрама  Штаттарының  қалалары  неге  төменгі  орында? 
Себебі,  онда  қылмыс  өте  көп.  лондон  халықаралық 
қатынастары  өте  жақсы  дамыған  қала  екен.  Тұманды 
алып  қаланың  жағымсыз    жағы  –  климаты  мен  жол 
кептелісі.
Әлемдегі ең төменгі дәрежедегі қала – Конгодағы 
Браззавиль.  Бұл  қалада  азаматтық  көтеріліс  бірнеше 
жылға созылған. 
 

55

жүктеу/скачать 20,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: