Эмпатияны  диагностикалау

   Эмпатия  қарым – қатынастың  ядросын  құрайды. Қарым – қатынас  əрекетінде  ол  тұлғааралық  қатынаста  
тепе – теңдікке  қабілеті, адамның  мінез – құлқын  əлеуметтік  себепші  етеді. Эмпатияны  дамыту – қатынаста  
жолдастың  жан  дүниесіне  ене  білуді  қажет  ететін  психология, педагогика, өнер, медицина, журналистика  
жəне т.б.  əрекет  түрлеріне  басты  маңызды  фактор  болып  табылады. 
 
 
Сабақ  протоколы 
Фамилия, аты, əкесінің  аты ............................................................................. 
Күні ......................... Жасы ................................. Білімі ...................................  
 
Жауап  парағы 
 
   Эмпатия  қасиетін  бағалауда  алғашқы  сауалнамасы  А.Меграбян  жəне  Н.Эпштейн  ұсынды. Орысша  
сұрақтар  мəтінінде  оқу – құралы  “Советы  психолога  менеджеру”  бойынша  алынды. Алдыңғы  вариантпен  
салыстырғанда  жауаптар  шкаласы  өзгертілген, қорытынды  ұпайды  түзетуге  келмейтін  сұрақтар  алынып  
тасталған, “дүлдəмал”  ұпайды  стандартты  бағалауды  қайта  есептеудің  таблицалары  жасалынған. 
   Сабақ  мақсаты:  Түрлендірілген  А.Меграбян  жəне  Н.Эпштейн  сауалнамасы  көмегімен  эмпатияны  
диагностикалау  əдісін  игеру. 
   Жабдықтандыру:  А.Меграбян  жəне  Н.Эпштейн  сауалнамасы  (қараңыз  қосымша  10.7.1). Сауалнамада  25  
пікір, əрбіреуімен  зерттелуші  келісе  отыра, деңгейін  бағалау  қажет. 
   Жұмыс  тəртібі:  Сыналушыға  жауап  беру  парағы  беріледі (форма 39). 
Инструкция  есептелінеді: “Берілген  пікірлерді  оқыңыз, сіз  оған  бағдар  жасай  отыра, осы  жағдайда  сіз  
өзіңізді  қалай  алып  жүрер  едіңіз, əрбіреуін  өзіңіздің  келісім  немесе  келіспеу  деңгейін  білдіріңіз. Осыған  
орай  графада  берілген  жауап  парағына  сəйкесті  белгі  қойып  отырыңыз”. 
 
Таблица  10.7.1 
 
Қабырғадағы  “дүлдамал”  ұпайларды  қайта  есептеу  кестесі 
 
Қабырғалар 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
Стандартты  
процент 
2,28 
4,40 
9,19 
14,98 
19,15 
19,15 
14,98 
9,19 
4,40 
2,28 
Ер адамдар 
≤45 
46 – 51 
52 – 56 
57 – 60 
61 – 65 
66 – 69  
70 – 74  
75 – 77  
79 – 83  
≥ 84 
Əйел адамдар 
≥57 
58 – 63  
64 – 67  
68 – 71  
72 - 75 
76 - 79 
80 - 83 
84 – 86  
87 – 90  
≥ 91 
    
   Нəтижелі  жəне  берілген  анализді  өңдеу . Өңдеу  кілтке  сəйкесті  жүргізіледі  (қосымша 10.7.2). Əрбір  
жауап  1,2,3  немесе  4 ұпай  мен  белгіленеді, содан  кейін  бағалау  жолымен  эмпатия  қасиеті  бойынша  жалпы  
ұпайын  есептейміз. Эмпатияның  көріну  деңгейі  “дүлдəмал”  ұпайларды  стандартты  бағалау  шкаласына  қайта  
есептеу  кестесімен  анықталынады. Стандарттау  студенттердің  ЖОО – на  таңдауда  16 дан 25 жасқа  дейінгі  
(орташа  жас  19 жас)  399 қыз  жəне  209  ұл  балаларға жүргізіледі. 
 
         
Бақылау  сұрақтары 
1. 
Эмпатия  дегеніміз  не? 
2. 
Адам  қатынас  бойынша  қандай  объектілермен  бірге  эмпатияны  бастан кешіреді? 
3. 
Қандай  əрекет  түрінен  эмпатия  кəсіби  маңызды  сапа  болып  табылады  жəне  неге? 
Қосымша  10.7.1 
Сауалнама 
1. 
Мені  таныс  емес  адамның  басқа  адамдар  ортасында  жалғыз  екекнін  сезінуін  көрсем, 
қапаландырады. 
2. 
Маған  адамдардың  сезімдерін  ұстай  алмай  жəне  ашық  көрсетіп  жатса, ұнамайды. 
3. 
Егер  менің  қасымда  біреу  күйгелектенсе, менде күйгелектене  бастаймын. 
4. 
Мен  бақыттан  жылағаңды  ақымақтық  деп  есептеймін. 
Пікір  нөмері 
Иə 
(əрқашан) 
Жоққа  қарағанда 
иə басым 
(жиі) 
Иəға  қарағанда  
жоқ  жылдам   
(сирек) 
Жоқ 
(ешқашан) 
1 
2 
... 
25 
 
 
 
 

5. 
Мен   достарымның  қиындықтарын  жүрегіме  жақын  аламын. 
6. 
Кейде  махаббат  жайлы  əндер  менде  көптеген  сезімдерді  шақырады. 
7. 
Мен  қатты  алаңдаймын, егер  маған  басқа  адамға  оған  жағымсыз  жаңалық  хабарлауым  
керек  болса. 
8. 
Менің  көңіл – күйіме  қоршаған  адамдар  қатты  əсер  етеді. 
9. 
Мен  адамдармен  қарым – қатынаста  болатын  мамандық  алғашқы  қалар  едім. 
10. 
Мен  адамдардың  сыйлық  алғанын  бақылағанды  қатты  ұнатамын. 
11. 
Мен  жылап тұрған  адамды  көрсем, онда  менде  бұзыламын. 
12. 
Кей  əндерді  ести  отыра, мен  өзімді  бақытты  сезінемін. 
13. 
Мен  кітап  оқығанда  (роман, повесть т.б.) шындығында  болып  жатқандай, қатты
 
 алаңдаймын.  
14. 
Егер  басқа  біреуге  нашар  қатынас  жасап  жатса, мен  əрқашан  ренжимін. 
15. 
Егер  айналам  қиналып  жатса  да, мен  салмақты  болып  қала  аламын. 
16. 
Маған  адамдардың  кино  көріп  отырғанда  күрсінуі  жəне  жылап  отырғандары  жағымсыз. 
17. 
Мен  шешім  қабылдаған  кезде  басқа  адамдардың  пікірі
ес  
мен  үшін  маңызды  емес. 
18. 
Егер  айналамдағылар  бірнəрсеге  алаңдаулы  болса, менің  рухани  тыныштығым  бұзылады. 
19. 
Егер  адамдардың  тез  болмашы  нəрсеге  ренжитінін  көрсем  мен  қатты  уайымдаймын. 
20. 
Мен  жануарлардыңқайғырғанын  көрсем, өте  бұзыламын. 
21. 
Кинодан  көрген  немесе  кітапта  оқыған  нəрселерге  уайымдауды  ақымақтық  деп  санаймын. 
22. 
Мен  қамқорсыз  қарт  адамдарды  көргенде  өте  бұзыламын. 
23. 
Мен  кино  көріп  отырып, өте уайымдаймын. 
24. 
Мен  кез – келген  айналадағыларды  толқуларға  көңіл  аудармаймын. 
25. 
Кішкентай  балалар  еш  себепсіз  жылайды. 
  
“Монада”  психодиагностикалық  жүйесі  бойынша  компьютер  арқылы  психологиялық  мінездеме  
құрастыру. 
   Кірістірілген  ескерту.  “Монада”  психодиагностикалық  компьютерлік  жүйесі  ұзақ  жылдар  бойы  
психодиагностика, кеңес  беру  аймағындағы  кадрларды  таңдау  жəне  іріктеу  негізінде  құрылады. 
Психологиялық  тесттер  компьютерлік  бағдарламаларда  ұйымдастыру  түрінде, бұл  жүйе  көптеген  
қызметтерді  орындйды. 
- 
экран  мониторында  компьютерлік  тесттерді  сұрақтар  мен  жауаптарын  көрсету  арқылы  
жүргізу; 
- 
бланкімен  тесттілеудің  алғашқы  нəтижелерін  енгізу; 
- 
бағалау  шкаласы  жəне  олардың  графикалық  анализін  есептеу; 
- 
бағалау  шкаласы  енгізу; 
- 
тексеру  жайлы  ақпаратты  жəне  көрсеткіштер  базасындағы  олардың  тестілік  нəтижелерін  
сақтау; 
- 
мінездемегі  психологиялық  блоктардың  бірізділігі  жəне  интерпретацияның  шкалалар  тізімін  
құру; 
- 
үш  түрдегі  толық  жəне  қарама – қайшы  емес  мінездеменің  генерациясы  (психолог – 
диагностқа, зерттелушіге, үшінші  адам); 
- 
белгілі  биоəлеуметтік  белгілері  бойынша  көрсетілген базадағы  адамдарды  таңдау; 
- 
берілген  қанағаттанарлық  психологиялық   белгілерімен  көрсетілген  адамдар  базасын  іріктеу; 
- 
тестілеу  нəтижесін  интерпретациялау  мəтінін  басып  жəне  экранға  беру; 
- 
жаңа  тестілеу  əдісі  жүйесіне  мүмкіндіктер  қосу, сұрақтар, жауаптар, кіліті  жəне  ұпайларын  
енгізу. 
- 
мəтін  интерпретациясын, нормасын  жəне  қарама – қарсы  мəтін  интерпретация  тізімін  енгізу, 
редакциялау  жəне  сақтау. 
 
   Кадрлармен  жұмыстануда  бос  орындарға  кандидаттарды  іріктеу  қажеті  жиі  болып  тұрады. Бұл  кезде  
болашақ  жұмысшылар  қандай  психологиялық  мінез – құлықты  игеру  қажеттігі  жөнінде  талап  ету  міндетін  
білу  қажет. 
   Кандидатты  бірнеше  əдістемелік  тестілеу  жəне  олардың  бағалау  шкаласын  есептегеннен  кейін, барлық  
кандидаттар  ішінен  берілген  психологиялық  қасиетімен  бірнеше  адамды  алуға  болады.  
   Бағдарламаның  графикалық  құрылымы  мынадай  түрде  болуы  мүмкін. (сурет 10.13.1) 
      Б а с т а п қ ы     м ə з і р :  
1. 
Тексеру  жайлы  көрсеткіш   
2. 
Əдістемелер  құру 
3. 
Əдістемелік  жұмыс  
4. 
Мінез – құлық  генерациясы 
      Б а с т а п қ ы     м ə з і р д і ң     р е ж и м д е р     м ə з і р і :  
1. 
Тексеру  жайлы  көрсеткіш: 
1.1. 
Биоəлеуметтік  белгі  бойынша  іріктеу  жəне  іздеу. 

1.2. 
Тексеру  жайлы  көрсеткішті  енгізу  жəне  ауыстыру. 
1.3. 
Психологиялық  бегілері  бойынша  іріктеу  жəне  іздеу. 
1.4. 
Тексеру  тізімін  жəне  көрсеткішін  енгізу. 
 
2. Əдістемелерді  құру: 
2.1. Жауаптар, сұрақтар  жəне  кілтін  енгізу. 
2.2.Əдістеме  каталогын  редакциялау. 
2.3.Нəтижелер  интерпретация  мəтінін  енгізу. 
2.4.Интерпретацияда  қайшылықты  фиксациялау. 
3. 
Əдістемемен  жұмыс: 
3.1 
Тестілік  əдістемесін  таңдау. 
3.2 
Көрсеткішітерді  бланкісімен  енгізу. 
3.3 
Дисплейде  тестілеу. 
3.4 
Нəтиже  анализі. 
4. 
Мінез – құлық  генерациясы: 
4.1. 
Генерацияның  психологиялық  мінез – құлық  жоспарын  таңдау. 
4.2. 
Генерацияның  жаңа  жоспарын  құру. 
4.3. 
Қайшы  емес  сипаттағы  генерация. 
4.4. 
Толық  мінез – құлқын  қалыптастыру. 
 
 
 
    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
    
   Сурет 10.13.1. 
Бағдарламаның  
графикалық  құрылымы, 1,2,3,4 – режим  
бағадарламадағы  басты  
мəзір  пункттері; а 1.1, 1.2, ..., 4.3, 4.4 – мəзірге  сəйкесті  пунктттер. 
 
Д и а л о г     е р е к ш е л і г і  
1. 
Ақпараттың  экранда  көрінуі. 
Экранның  жоғары  терезесінде  үнемі  мынадай  баптаулар  шығып  отырады. 
- 
бағдарлама  жұмыс  жасап  отырған  зерттелушінің  Ф.И.О. – сы; 
- 
жұмысқа  құрылған  жүйенің  əдістемелік  атауы; 
- 
психологиялық  мінез – құлық  генерациясының  ағымдағы  жоспары. 
Экранның  төменгі  бөлігінде  мыналар  шығатын  терезе  орналасады: 
- 
«белсенді»  терезе  немесе  операцияны тағайындау; 
- 
клавиатурамен  информацияның  енуі  бойынша  нұсқау; 
- 
жұмыс  жүйесінің  барысы  жөнінде  хабарлама. 
Экранның  оң  жақ  бөлігінде  олар  орындайтын  қысқа  ғана  операцясы  білдіретін  терезе – клавиша  
көрсетілген. 
2. 
Ақпаратты  енгізу. 
   Диалог  таңдау  мəзіріне  негізделеді: Мəзір  иерархиясының  екі  деңгейіне  ие. Бастапқыда  сіз мəзірдің  4  
негізгі  жұмыс  режиміне  тап  боласыз. Кез – келгенін  таңдай отыра, сіз  келесі  сондай  4  режимнен  тұратын  
мəзірге  кіресіз. Олардың  біреуіне  сіз  кіре  отыра, сіз  енді  өзіңіздің  тапсырмаңыз  бойынша  белгілі  əрекет  
етесіз. Курсордың  (бағыттаманың)  басқаруымен  клавишаны  қолдана  отыра, сіз  бір  терезеден  басқасына  
жылжуыңызға  болады. Терезені  «белсенді»  ету  үшін  сізге  «Enter»  клавишасын  басу  арқылы  оған  «кіруіңіз»  
қажет. Толықтай  жұмыс  жөнінде  дəл  экранның  төменгі  бөлігінде  «нұсқау»  терезесін  табасыз. 
Сабақ  мақсаты.  «Монада»  психодиагностикалық  жүйе  арқылы  таныса 
1 
1.1
 
12 
1.2 
1.3 
1.4 
2 
2.1 
2.2 
2.3 
2.4 
3 
3.1 
3.2 
3.3 
3.4
 
4 
4.1 
4.2 
4.3 
4.4 

отыра, психологиялық  сипаттама  алу. 
   Материалдар  (жабдықтандыру).  Компьютер, «Монада»  психодиагностикалық  жүйе. 
   Жұмыс  тəртібі 
1. 
«Монада»  психодиагностикалық  жүйені  жіберу (MONADA  каталогында жіберілген  файл  
ps.bat). 
2. 
Биоəлеуметтік  белгілерді  жүргізу  (Ф.И.О. жынысы, туған  күні, жылы, айы, білімі, т.б.) Ол  
үшін: 
• 
басты  мəзірдегі  «Тексеру  жайлы  көрсеткіш»  пунктін  таңдау; 
• 
келесі  мəзірде  «Тексеру  жайлы  көрсеткішті  енгізу  жəне  редакциялау»  пунктін  таңдау; 
• 
«Жаңа»  белсенді  операцияны  жүргізу  жəне  тексерушінің  био - əлеуметтік  белгілері  жөнінде  
бос  жол  ақпаратты  жүргізу; 
• 
«Жазу»  операциясын  таңдау; 
• 
«Шығу»  операциясын  орындай  отыра, басты  мəзірге  қайта  келу. 
3. 
Бес  əдістеме  бойынша  экран  мониторын  тестілеу  турынан  өтеді  (16  факторлы  Кеттел  
сауалнамасы, ОСТ, РОI, бақылау  локусы, Тейлордың  үрейлену  шкаласы). Ол  үшін: 
• 
басты  мəзірден  «Əдістемемен  жұмыс»  пунктін  таңдау; 
• 
келесі  мəзірде  «Тестілік  əдістемені таңдау»  пунктін  таңдау; 
• 
каталог  пен  бірге  терезеге  «еніп», «Толық  тізімді  таңдау»көрші  терезеден  көрсетілген  
каталогтардың  қосылуымен  əдістемелер  тізімі  шығады; 
• 
əдістемені  таңдау; 
• 
ол  режимнен  шығу  үшін  «Шығу»  операциясын  қолдану; 
• 
мəзірде  «Дисплейді  тестілеу»  пунктін  таңдау  жəне  таңдалған  əдістеме  бойынша  тестілеуден  
өту; 
• 
операцияны  жалғастыра  отыра, қалған  3 əдістеме  бойынша  жүргізу. 
4. 
Мінездеме  алу. Ол  үшін: 
• 
басты  мəзірден  «Генерация  мінездемесін  таңдау»; 
• 
келесі  мəзірде  «Генерациялық  мінездеме  жоспарын  таңдау»  пунктін  таңдау; 
• 
мінездемеде  қалыптасқан  генрация  жоспарын  таңдау  (шкала  тізімін жəне  таңдалған  
жспардағы психологиялық  блок  салдарын  келесі  сəйкесті  терезеден  көруге  болады), содан  кейін  
режимнен  шығу  қажет; 
• 
«Генерацияның  толық  мінездемесі»  пунктін  мəзірден  таңду; 
• 
сіз  қандай  мінездеме  түрін  қамтитындығыңызды  көрсете отыра, (толықтай  экранның  төменгі  
бөлігінен  ала  аласыз)  «Enter»  клавишасын  баса  отыра, таңдалған  мінездеме  генерация  басталады. 
• 
мінездемені  ішкі  файлға  сақтауға  «қорытынды»  операциясын  таңдау  жəне  мінездеме  
жазылған  файлға  атау  жүргізу. Файл  каталог  ішіндегі  ТХТ  каталогына  сақталады. 
5. 
Кез – келген  мəтінді  редакторда  алынған  мінездеме  мəтінін  жазу  үшін  дайындау  жəне  
жабдықтау. 
 
Тартылу  деңгейін  бағалау 
(В.К.Гербачевский) 
Кірістірілген  ескерту.  Адамның  тартылу  деңгейі  деп, оның  алдына  қоятын  мақсаттарының  қиын  деңгейіне  
қарй  көрінетін  қажеттіліктері, мотиві  жəне  бағыттары  ретінде  түсініледі. Тартылу  деңгейі  əдетте  мынадай  
схема  эксперимент  көмегімен  бағаланады: бір  тестті  тапсырмалардың  қиындық  дəрежесіне  қарай  бөлінеді  
жəне  сыналушыға  кез – келген  қиындық  деңгейіндегі  тапсырмалардың  белгілі  бір  санын  орындау  үшін  
біртіндеп  таңдау  ұсынылады. Мұнда  эксперимент  əдетте  интеллектіні  сынау  ретінде  көрінеді. Адамның  
тартылу  деңгейі  туралы  олардың  таңдаған  тапсырмаларын  орташа  қиындық  деңгейімен  бағаланады. 
Эксперименталды  схеманы   пайдалану  мүмкіндігі  тартылудың  жалпыланған  деңгейіне  жорамалға  негізделіп, 
оның  ерекшелігіне  тəуелсіз  əрбір  адамды  өзіне  тəн  тартылу  деңгейі  қалыптасады. Бірақта  тартылу  
деңгейінің  шын  мəніндегі  жалпыланған  мəліметтерімен  қатар, оған  қарама – қарсы  сипаттағы  фактілерде  
кездеседі. Мысалға: эксперименталды  тапсырмада  адамда  қалыптасқан  тартылыс  деңгейі, оның  əдеттегі  
кəсіби  қызметіндегі  тартылыс  деңгейімен  өзгешеленеді. Бұл  мінездеме  оның  құрылуы  мен  дамуының  нақты  
тарихының  ықпалын  көрсетеді  жəне  тек  ішкі  емес, сонымен  бірге  сыртқы  жағдайларға  байланысты. 
   Сабақ  мақсаты:  Мотивация  сауалнамасымен  танысу. 

   Жабдықтау:  Мотивациялық  құрылымның  компоненттерін  диагностикалауға  арналған  тартылыс  
деңгейімен  байланысты  тікелей  қызмет  үстіндегі  сауалнама  бланкісі. 
   Жұмыс  барысы:  Сауалнама, мысалы, оқу  тапсырмасын  орындау  үстінде  толтырылады. Экспериментатор  
барлық  білім  алушыларға  ортақ, оның  орындалуында  қандай  да  бір  кезеңін  бектеді  жəне  осы  кезеңді  
аяқтау  кезінде  сауалнаманың  сұрақтарына  жауап  беруді  ұсынады. Оқу  тапсырмасын  орындау  басында  
экспериментатор  мəтіні  бар  бланкіні  таратады  жəне  мынадай  нұсқаумен  сауалнамамен  жұмыс  жасаудың  
тəртібін  түсіндіреді: «сізге  ұсынылған  тапсырманың  бекітілім  кезеңін  аяқтағаннан  кейін, сіз  сауалнама  
мəтіні  бар  бланкіні  алып, нұсқауды  мұқият  оқып, жауап  беруге  кірісіңіз. Есіңізде  болсын  сұрақтар  
тапсырманың  орындалған  бөлігіне  келген  кезде  байланысты, бірақта  бөлімнің
 
 қалған  бөлісімен  жұмыс  
жасау  керек. Сауалнама  тəртібі  кезінде  бланкіде  келтірілгендердің  əрқайсысына  ретімен  оқисыз  жəне  сіз  
онымен  қандай  дəрежеде  келісесіз  немесе  келіспейтіңізді  шешесіз». Осыған  байлынысты, сіз  бланкінің  оң  
жағындағы  мына  цифрлардың  біреуін  дөңгелектейсіз: егер  сіз, толығымен  келіссеңіз  «+3»; егер  келіссеңіз  
«+2»; егер  келіспегеннен  гөрі  келіссеңіз  «+1»; егер  мүлдем  келіспейтін  болсаңыз  «-3»; келіспесеңіз  «-2»; 
егер келіскеннен  гөрі  келіспесеңіз  «-1», ең  соңғысы  егер  сіз  жоғардағымен  не  келісе  алмасаңыз  немесе  оны  
жоққа  шығара  алмасаңыз  «0»  қоясыз. Бұл  айтылғандардың  барлығы  тапсырмамен  жұмыс  үзілген  кезде  не  
ойнайтыңызға, не  сезетіңізге  немесе  қалауыңызға  байланысты. 
   Мəліметтерді  өңдеу  жауаптардың  тікелей  аудару, не  кері  аудару  тəртібі  бойынша  ұпайға  айналдырады. 
Ұпайлар  мотивациялық  құрылымының  15  компонентінің  əрқайсысы  бойынша  арнайы  кілт  арқылы  
есептелінеді. Жауаптарының  ұпайға  тікелей  аудару  ережесі  бойынша  берілген  номерлері  индексіз  
берілмейді, ал  кері  аудару  ережесі  бойынша  пайымдау  0  индексімен  белгіленген. Нəтижелерді  талдау  
кезінде  мынаны  ескеру  керек:  субъектіге  тапсырма  кезіндегі  қалыптасқан  жағдайдын  күрделі  проблемалық  
болып  табылатындығын  ескеру  керек. Орта  субъектіде  тапсырмаларды  орындау  жəне  қоюда  күрделі  
қызметтін  жүйеге  құрылған  көп  компонентті  мотивациялық  əуестік  тудырады. Проблемалық  ситуация  тұтас  
бір  қажеттіліктің  белсенділігіне  алып  келеді. Оның  қатарына, танымдық  əлеуметтік, даралықтың  жоғары  
деңгейінің  қажеттілігі, өзіндік  сананың  деңгейі, əсіресе, құнды  өзіндік  «Меннің»  құндылығы  жəне  өзін  
құрметтеудің, көрсетудің  қажеттілігі  көрінеді. Осы  қажеттіліктердің  негізінде  субъект  тапсырманың  
маңыздылығы  мен  қиындығын, уақыт  пен  күштің  қажетін  бағалайды, мүмкін  салдарын  болжайды. 
Тапсырманы  орындау  үстінде  алғашқы  бағалары  өзгеріп, түзетілуі  мүмкін. Қиындықтың белгілі  деңгейіне  
жетуіне  байланысты  қызметтің  ыңғайына  қарай, мотивация  субъектінің  ортамен  əрекетінің  ерекшеліктерін  
сипаттайтын, біршама  элементтерден  тұрады. Мотивацияның  потенциалдық  құрылымы  ең  алдымен, 
тапсырмаларды  орындау  жағдайындағы  өзектілігіне  сəйкес  түзіледі. Оқу  қызметінің  ерекшеліктеріне  
байланысты, сол  сияқты  сипаттаманың  жалпылама  қажетті  мақсатына  байланысты,  тек  мына  мотивациялық  
элементтер  немесе  мотивтер  зерттеледі. Қызмет  процесімен  тікелей  байланысты  ішкі  мотив  (компонент 1), 
жалпыланған  жəне  тапсырманы  орындауда  тартымдылық  беретін  тапсырмаға  қыызғушылығын  білдіреді. 
Субъектінің  өз  қызметінің  нəтижесіне  қызығушылығымен  сипатталатын  танымдық  мотивте  (компонент 2)  
жалпылама  болып  табылады, себебі  оның  əр  жағында  тікелей  нəтижеге  байланысты  қанағаттандырылатын  
неғұрлым  жеке  мотивтердің  кең  жүйесі  тұрады. Қашу  мотиві  (компонент 3)  алдыңғы  нəтижеге  ұмтылатын  
жағымды  мотивтен  өзгеше  нəтижелердің  құндылығына  кері  əсер  ететін  төменгі  нəтижеден  көрсетуден  
жəне  осының  салдарынан  қорқу  тəн. Жарыс  мотиві  (компонент 4), басқа  мотивтердің  жиынтығынан  арнайы  
нəтижесіне  байланыстылығымен  ерекшеленеді. Бұл  мотивтің мазмұны  субъектінің  басқа  субъектілердің  
нəтиже  деңгейінің  жоғарылығына  ерекше  мəн  берумен  анықтлады. Бұл  мотивтердің  артында, сонымен  бірге  
неғұрлым  жеке  мотивтердің  тобы; билік, мəртебе т.б.  мотивтер  тұруы  мүмкін. Келесі, қызметке  ауысу  мотиві  
(компонент 6)  субъектінің  бір  түрлі  қызметте, алдына  неғұрлым  қиын  мақсаттар  қоюына  ұмтылуымен  
анықталады. 
   Қарастырылған  элементтер  тобы  субъектінің  сол  немесе  басқа  қызметке  тікелей  итермелейтін  жəне  
қызметтің  дамуының  қозғаушы  күші  болып  табылатын  факторлар  роліндегі  жағдайлардың  сипатты  
бейнесін  көрсетеді. 
   Элементтердің  басқа  тобын  мотивациялар  мен  себеп – салдар  қатынасында  болатын, неғұрлым  қиын  
мақсаттарға  жетуіне  байланысты, қызметтің  қажетті  жағдайы  түрінде  көрінетін  түрлері  түзеді. Бұл  
элементтердің  бір  бөлігі  ағымдағы  жағдайына  қатысты  жəне  мынадай  процестердің  нəтижесін  көрсетеді: 
қызмет  нəтижесіне  тұлғалық  маңыз  беру  (компонент 7), орындалатын  тапсырманың  күрделілігін  бағалау  
(компонет 8), тапсырманы  орындау  үстіндегі  жұмыстағы  жігерлік  күшінің  көріну  деңгейін  бағалау  
(компонент 9), осы  қызметтің  түрінде  өзінің  мүмкіндігімен  салыстырылған, жеткен  нəтиженің  деңгейін  
бағалау  (компонент 10), өзін  потенциалын  бағалау  (компонент 11). 
   Басқа  элементтер  субъектінің  келесі  оқиғалардың  барысын  алдын – ала  болжау  жəне  жоспарлауын  
көрсетеді: нəтижеге  жету  үшін  қажетті  күш – жігерді  жұмылдыру  деңгейін  белгілеу  (компонент 12), жəне  
қызметтің  нəтижесінің  күтілген  деңгейі  (компонет 13). 
   Мотивациялық  құрылымның  толық  ашылуына  субъектінің  өзара  əрекетінің  даму  барысында  негізгі  құрал  
болып  табылатын  себеп – салдарлық  факторын  түсіну  маңызды. Оған  субъектінің  нəтиженің  жағдайға  жəне  
оның  жеке  мүмкіндігіне  байланысты  (компонент 14), сол  сияқты  тапсырманың  қойылуы  қаншалықты  
белсенді, қаншалықты  бұйрықты  (компонент 15)  екенінің  ара  салмағын  түсінуіне  қатысты. Осылайша  
элементтердің  1-ші  бөлім  бағалау  процесін, 2-ші  бөлімі  болжау  процесімен  жəне  3-ші  бөлімі  
интерпретация  процесімен  байланысты. 

   Жоғардағы  элементтер  тапсырманы  орындау  барысында  пайда  болатын  шынайы  даралық  мотивацияның  
құрылымның  потенциалдық  компоненттерін  айқындайды. Бұл  құрылымдарда  басты  орынды  мотивациялық  
компоненттер, ал  олардың  ішінде  өзін  құрметтеу  басты  орын  алады. Бірақта  өзін  құрметтеу  компонентін  
өзектендіру, басқа  «тірек»  мотивацялық  компоненттердің  негізінде  жүзеге  асады. Өзін  құрметтеу  
компонентінің  көрінуі, тартылу  деңгейінің  эксперименталдық  бағасына  сəйкес  келеді  деп  болжайды. Бірақта  
сауалнама  субъектінің  эксперименталдық   көрсеткіштерін  пайдалануында, əдетте  белгісіз  болып  қалатын  
ішкі  дүниесінің  кейбір  ерекшеліктерін  анықтауға  мүмкіндік  береді. Оларға  субъектінің  ішкі  тартылу  
деңгейінің  ішкі  механизмін  құрайтын  мотивтермен  бірге, əртүрлі  когнитивті  жəне  регулятивтік  
процестерінің  эффектісі  негізінде  «Менге»  тартылуына  өтетін  тірек  мотивтері  жатады. 
   Сауалнаманың  нормативті  көрсеткіштері  жоқ  əрбір  дара  нəтиже, сол  топтың  көрсеткіштеріне  
салыстырмалы  бағалануы  мүмкін. Одан  басқа  мотивациялық  құрылымның  əрбір  компонентінің  бағасы, 
барлық  қарастырылған  компоненттердің  арасындағы  сандық  қатынасында  көрінген  даралық  профильді  
құруға  мүмкіндік  береді. 
 
Қосымша  10.8.1 
Мотивация  сауалнамасы 
Фамилия, аты, əкесінің  аты ............................................................................. 
Күні ......................... Жасы ................................. Білімі ...................................  
 
 
Номер 
Пікірін  айту 
Жауаптар  шкаласы 
1 
2 
3 
 
4 
 
5 
6 
7 
8 
 
9 
 
10 
 
11 
 
12 
 
13 
14 
 
15 
16 
17 
18 
19 
20 
21 
 
22 
23 
 
24 
25 
26 
27 
 
28 
29 
Зерттеу  мені  үлдем жалықтырады 
Мен  өз  күшімнің  шегінде  жұмыс  жасаймын 
Мен  өзімді  неге  қабілетті  екенімді  көрсетуге  даярмын 
Мен  өзімді  жоғары  нəтижеге  ұмтылуымды  қажет  
ететінімді  сеземін 
Не  нəтижені  беретіні  мені  қызықтырады. 
Тапсырма  жеткілікті  қиын 
Мен  жасап  жатқандар, ешкімге  қажет  емес 
Менің  нəтижелерім  басқаларға  қарағанда  жақсы  ма, 
əлде  нашар  ма? сол  қызықтырады 
Мен  жылдамырақ  өз  жұмыстарыммен  айналысқанды  
қалаймын 
Мен  өз  нəтижелерім  жоғары  болады  деп  ойлаймын 
Бұл  оқиғалар  маған  жағымсыз  əсер  əкелуі  мүмкін 
Нəтижені  жақсы  көрсеткеннен, оны  оданда  асыруды  
қалайсың 
Мен  жеткілікті  тырысудамын 
Мен  сезімнің  ең  жақсы  нəтижемді  оқыстан  болды  деп  
ойламаймын 
Тапсырма үлкен қызығушылықты  шақырмайды 
Мен  өз  алдыма  тапсырманы  қоямын 
Мен өз нəтижелерім  бойынша  алаңдаймын 
Мен  күшімнің  тасуын  сеземін 
Жақсы  нəтижелер  маған  ие  жеткіліксіз 
Бұл  оқиға  маған  үлкен мəн  береді 
Мен  барлық  қиынырақ  мақсаттарды  қойғым  келеді 
Мен  өз  нəтижелеріме  селқос  қараймын 
Жұмысты  əрі  қарай  тереңдеткен  сайын, ол  
қызғылықты  болады 
Бұл  жұмыста  мен  «берілгім»  келмейді 
Бəрібір  де  менің  нəтижем  төмен  болады 
Қалай  талпынсаң  да, нəтиже  бұдан  өзгермейді 
Мен қазір  бұл  зерттеуден  гөрі  қолайлы  жұмыспен  
айналысар  едім 
Тапсырма  жеткілікті  қарапайым 
Мен  ең  жақсы  жетістікке  қабілеттімін 
Мақсат  қиын  болған  сайын, оны  жүзеге  асыру  тілегі  
көп  болады 
Мақсатқа  жету  жолында  мен, барлық  қиындықты  
игеретінімді  сеземін 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 

30 
 
31 
 
32 
 
33 
34 
35 
36 
 
37 
38 
39 
 
40 
 
41 
42 
Мені  нəтижем  басқалармен  салыстырғанда  қандай  
көрсететіні  бəрібір 
Мен  тапсырмалы  жұмыспен  айналыстым 
Мен төменгі  нəтижеден  қашуды  қалаймын 
Мен  өзімді  тəуелсізбін  деп  сеземін 
Менің  ойымша, мен  өз  уақытым  мен  күшімді  босқа  
жұмсап  жүрмін 
Мен  толық  күште  жұмыс  істеймін 
Мені  өз  мүмкіндігімнің  шегі  қызықтырады 
Мен  өз  нəтижелерімді  бірден – бір  күштісі  болғанын  
қалаймын 
Мен  мақсатқа  жету үшін  өз  күшіммен  барлығын  
жасаймын 
Менен  ештене  шықпайтынын  сеземін 
Сыналу – бұл  лотерея  
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
-3    -2    -1    0    +1    +2    +3 
 
Қосымша  10.8.2 
Кілті 
 
Номер 
Мотивациялық  компоненттің  құрылымы 
Пікір  айту  номері 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
Ішкі  мотив 
Танымдық  мотив 
Қашу  мотиві  
Жарыс  мотиві 
Келесі  қызметке  ауысу  мотиві 
Өзін - өзі  құрметтеу 
Нəтиженің  мəнділігі  
Тапсырма  күрделігі 
Жігерлік  күші 
Жеткен  нəтиженің  деңгейін  бағалау 
Өз  потенциалын  бағалау 
Күш – жігерін  жұмылдыру  деңгейі 
Нəтиженің  күтілген  деңгейі 
Нəтиже  заңдылығы 
Инициативтілік 
15о,  23,  33 
5,  22о,  38 
11,  17,  34 
8,  32о, 39 
1,  9,  27 
12,  21,  30 
7,  20о,  36 
6,  28о 
2,  13,  37о 
19о,  29 
18,  31,  41о 
3,  24о,  40 
10,  25о 
14,  26о,  42о 
4о,  16,  35 
 
 

жүктеу/скачать 1,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: