Жүйкелі-психикалық қысымды, астенияны, көңіл-күйдің түсуін бағалау

Жүйкелік-психикалық қысым психикалық жағдайдың ерекше түрі болып табылады.Бұл оның ауыр өмір жағдайы 
жəне іс-əрекетіне байланысты дамиды. 
Астеникалық  жағдай  немесе  психикалық  белсенділігінің  қажуы,психикалық,əлсіздік,қозғыш,психалық  процесс 
өнімділігінің  төмендеуі,  ұйқының  бұзылуы,  денелік  əлсіздік  жəне  басқа  да  вегетативті-  соматикалық 
бұзылыстармен сипатталады.  
   Субдепрессивті көңіл күй психалық іс-əрекеттің төмендеуі, психоматориканың, ұйқының бұзылуы, вегетативті- 
соматикалық  қызметі,  артериалды  қысымның  көтерілуіне  бейім,  əлеуметтік  белсенділік  жəне  адамның  қарым- 
қатынасының төмендеуі. 
Тəжірибе 1 
Мақсат: Жүйкелі-психикалық қысым жағайының мəнерлік деңгейін өлшеу. 
Тəжірибе қолданылады: Жүйкелі- психикалық қысым сауалнамасы (Т.А.Немчин ). Бұл негізгі жағдайдың 30 
сипаттамаға ие, ол 3 деңгейге бөлінген. 
Жұмыс тəртібі: Зерттеу шусыз жəне дыбыссыз бөлмеде, жарықпен қамтылған, индивидуалды бөлек өткізіледі. 
Зерттелушіге нұсқау: «Бланкінің  оң бөлігін қазіргі уақыттағы сіздің жағдайыңыздың ерекшеліктерін ескере 
отырып «+» белгісімен белгілеңіз». 
Қорытындыны өңдеу: Бланкіні толтырғаннан кейін барлық балл қосылып есептелінеді. Ең төменгі балл-30, ал, 
максимальді-90 балл. Жиналған мəлімет хаттамаға енгізіледі. 
Тəжірибе 2 
Мақсат: Астеникалық жағдайдың мəнерлік деңгейін өлшеу. 
Тəжірибе құралдары: Астеникалық жағайдың шкаласы. (Л.Д.Малкова шығарған жəне Т.Г.Чертова бейімдеген). 
Шкала 30 пункт- бекітілімнен тұрады. 
Жұмыс тəртібі: Тəжірибе 1 шартымен өткізіледі. 
Зерттелушіге нұсқау: «Əрбір сөйлемді оқып жəне 4 графаның біреуіне қазіргі кезде сіздің көңіл күйіңізге 
байланысты «+» белгісін қойыңыз». 
Қорытындыны өңдеу: Тестті бланкіні толтырып болған соң жинаған балдар қосылады. Барлық шкала 
диапазоны 30 балдан 120 балға дейін. 
Сабақ хаттамасы 
Аты-жөні.................................................................................. 
Өзекті жағдай сипаттамасы ( экзаменге дейін, экзаменнен кейін, жауапкершілікті жəне қиын тапсырманы 
орындау алды жəне т.б.)............................................................................. 
Психикалық жағдай бағасы 
Көрсеткіш 
Баға, балл 
Əртүрлілік жағдайының көріну деңгейі 
Жүйке- 
психикалық қысым 
Астеникалық 
жағдай 
Көңіл-күй 
 
 
Қорытынды жəне ұсыныс........................................................... 
1-ші диапазон -30-ден 50 балға дейін- «Астенияның жоқтығы көрінбеуі»,2-ші диапазон-51-ден 75 балға дейін- 
«əлсіз астения» 3-ші диапазон-76-дан 100 балға дейін- «Қалыпты астения», 4-ші диапазон- 101-ден 120 балға 
дейін «Жоғары астения». 
Тəжірибе 3 
Мақсат: Субдепрессияның нақтылы деңгейін өлшеу. 
Тəжірибе құралдары: Субдепрессия шкаласы ( В.Зунг жəне Т.Н.Балашова) 20бекітілімнен тұрады. 
Жұмыс тəртібі: тəжірибе 1 жəне 2 шарттарына негізделген. 
Зерттелушіге нұсқау: «Қазіргі жағдайыңызды ескере отырып, əрбір сөйлемді оқып шығып «+» белгісін 
қойыңыз». 
Қорытындыны өңдеу: Зерттелуші жинаған балдарды қосып есептелінеді. Сауалнама 10 
«тікелей»(1,3,4,7,8,9,10,13,15,19) жəне «кері» сұрақтарға (2,5,6,11,12,14,16,17,18,20) ие. 
   Əрбір жауап 1-ден 4балға дейін бағаланады. Кейін зерттелуші жинаған балдар қосылып, мына формула 
бойынша есептелінеді 
                                              О
1=
О
/80—100 
Барлық шкала баға диапазоны 4 зонаға бөлінеді. 
50 балдан төмен- төменгі көңіл-күйдің көрінбеуі. 
51-59 балл- мағынасыз, бірақ нақты көңіл-күйдің төменлдеуі көрінеді. 
60-69 балл-көңіл-күйдің төмендеуі. 
70-тен жоғары- субдепрессия жəне депрессия. 
Өзін-өзі тексеру сұрақтары: 
1.« Сөзді алып таста» əдістемесі арқылы ойлаудың бұзылуын анықтау əдістемесі қалай жүргізіледі?  
2. Көңіл күйдің түсіңкілігін, астеникалық, жүйкелік –психикалық жағдайды бағалау қалай жүзеге асады?  
3.Өзіне деген қатынасын анықтау қалай жүреді?  
 
№28 Дəріс. 

Тақырып: Əлеуметтік –психологиялық экспертиза. 
Дəрістің мазмұны 
 
1.Топтың əлеуметтік –психологиялық ахуалын анықтау. 
2. Іскерлік ойындарды проектілеу. 
3. Заңдық – психологиялық экспертиза. 
Мақсаты: Топтың əлеуметтік –психологиялық ахуалын анықтау, іскерлік ойындарды проектілеу, заңдық 
– психологиялық экспертиза жөнінде ақпарат беру.  
 
 
    1.Топтың психологиялық  əлеуметтік ахуалын анықтау. 
Əлеуметтік-психологиялық  ахуал  –  топтың  жеке  обьектілерінен  көрініс  табатын    қасиеттерімен  байланысты, 
топтың тұтас психологиялық сипаты. Белгілі обьектілердің қатарына   «Тігінен» жəне «Көлденең»  өзара қарым-
қатынас,  əрекеттің  мазмұны,  əрекеттің  кейбір  элементтері  жатады.  Бұл  обьектілердің  топ  мүшелерінен  көрініс 
табуы, психологиялық ахуалдың эмпирикалық көрсеткіштерін ретінде жүреді. 
Психологиялық  ахуалды  опитмизациялау  топ  əрекетінің  тиімділігін  көтеруде  маңызды  болып  табылады. 
Оптимизация  бойынша    шараларды  өңдеу  үшін  оның  дамуы  мен  қасиеттерінің  деңгейін  диагностикалау  қажет. 
Сонымен  қатар,  психологиялық    ахуалды    дамыту  мен  түзеу  үшін  қажетті  факторларды  табу  керек.  Жалпы 
алғанда психологиялық ахуалды қалыптастыру үшін келесідей негізгі факторларды  бөліп көрсеткен жөн: 
1) 
осы топтың негізгі бөлігі болып табылатын өндірістік қатынасты сипаттау; 
2) 
еңбек əрекетінің мазмұны, ұйымдастырылуы мен жағдайы; 
3) 
басқару  мүшелерінің жұмыстарын бағалау ерекшеліктері; 
4) 
жетекшілік ету мінез-құлқы; 
5) 
топтың ресми  жəне ресми емес  құрылымының сəйкес келу деңгейі; 
6) 
топ мүшелерінің əлеуметтік-демографиялық  жəне психологиялық ерекшеліктері; 
7) 
топтың саны жəне т.б. 
Сабақтың  мақсаты.  топтың  əлеуемттік-психологиялдық  ахуалын  диагностикалап,  үйрету.  Бұл  əдістеме  топтың 
психологиялық  ахуалының  даму  деңгейін  анықтауға,    психологиялық  ахуалға  жалпы  баға  мен  оның  дамуына 
қатысты факторларды анықтауға мүмкіндік береді. 
Құрал-жабдықтар: Топтың əлеуемттік-психологиялық  ахуалын зерттеу үшін қажетті сауалнама. 
Сауалнама  еңбек  ұжымындағы  психологиялық  ахуалды  зерттеу  үшін    өңделген.  Бірқатар  сұрақтарды 
өзгерткеннен кейін, оны оқу, спорт жəне басқа да топтарда қолдануға болады. 
Жұмыс  тəртібі:  Сауалнама  əлеуемттік-психологиялдық  ахуалын  диагностикалауға  қажетті    топ  қатысушылары 
толтыру үшін ұсынылады. Əрбір топ мүшелері  сауалнаманы жеке толтырады. 
Алынған қорытындыны өңдеу жəне сараптамалау келесідей жүргізіледі. 
17-23  сұрақтарға  жауап  беру  ретінде  зерттелуші  топқа  қысқа    əлеуемттік-демографиялық  сипаттама  береді. 
Мұнда: топтың саны, жынысы, жас құрамы жəне топ мүшелерінің саны (пайызбен), бітірілмеген орташа, орташа 
арнайы, бітірілмеген жоғары жəне жоғары білімі көрсетіледі. Сонымен қатар, топ мүшелерінің профессионалды 
құрамы,  жұмыс  тəжірибелеріне  байланысты    орналасуы,  олардың  орташа  айлық  еңбекуақылары  мен  жанұялық 
жағдайы анықталады. 
6-13 сұрақтары ұжымның өзара жеке тұлғалық қарым-қатынасы мен ұжымдағы  эмоционалды, когнитивті  жəне 
мінез-құлық  компоненттеріне  бағытталған.  Əрбір    компонент  3  сұрақпен  тестіленеді:  эмоционалды:6-8,12, 
когнитивті:  9А,  9Б,  11;  мінез-құлық:  7,10,13.  Бұл  сұрақтардың    əрбір  жауабы  1,0  немесе  -1  тəрізді  бағаланады. 
Топтан алынған ақпарат хаттамада бекітіледі. 
Жеке  компоненнттерді  біртұтас  сипаттау  үшін  əрбір  қатысушының  жауабы  келесідей  қорытындыланады: 
жағымды  баға  мынадай  сəйкестілік  кезінде  алынады:  1+1,1+0,++-;  жағымсыз  баға  -  -  -  ,  -  -  +,  --0;  000,  00-,  00+ 
болса, қарама-қайшы баға. əрі қарай  əрбір компонент үшін топтың орташа бағасы саналады. Мыс; эмоционалды 
компонент  үшін  мұнда  Σ+,  «эмоционалды  компонент»  қатарындағы  жағымды  жауап  саны;  Σ-  -  осы  қатардағы 
жағымсыз жауап саны, п – сауалнамаға барлық қатысушылар саны. 
Алынған орташа бағалар -1ден +1-ге дейінгі интервалда орналасады. Бұл континиум 3 бөлікке бөлінеді: 
1-ден  -0,33-ке дейін –  жағымсыз бағалар,  -0,33-тен +0,33-ке дейін  қарама-қайшылық баға, +0,33-тен +1-ге дейін 
жағымды    баға.  3  компонент  бағаларының  сəйкес  келуі  –  эмоционалды,  когнитивті  жəне  мінез-құлықтық  – 
психологиялық ахуалды жағымды, жағымсыз, қарама-қайшылық деп сипаттауға мүмкіндік береді. 
1,14,15 жəне 16 сұрақтар бойынша алынған ақпараттарды өңдеуде, топтық бағаның индексі саналады. Бұл жерде, 
əрбір  сұрақтардың  жауабы  3  нұсқаудың  біреуімен  бағаланады:  +1,  0  немесе  -1.  Топтық  бағаның  индексі  баға 
санына байланысты есепеледі. Нəтижесінде топтың баға индексін келесідей аламыз: тұтастай алғандағы жұмыс, 
құралдар  жағдайы,  жұмыспен  қамтамасыз  ету  теңдігі,  еңбек  ақының  көлемі,  санитарлық-гигиеналық  жағдай, 
басқарушымен  қарым-қатынасы,  квалификацияны  көтеру  мүмкіндігі  жəне  əртүрлі    жұмыстар,    жұмыстың 
ұйымдастырылу деңгейі, ұжымдағы іске басшының əсер ету деңгейі. 
Бұл  бағаларды  сараптау  топтағы  психологиялық  ахуалды  сапалы  түрде  сипаттауға  жəне  түзетуді  талап  ететін 
жерлерді анықтауға мүмкіндік туғызады. 
1,2 жəне 5 сұрақтарына жауаптарды сараптау,  топтың жағымды, жағымсыз, қарама-қайшылық жағын анықтауға 
көмек  болады.  4  сұраққа  жауап  топтың  ресми  жəне  ресми  емес  құрылымын  сараптауға  ,  яғни  басшылық  жəе  

көшбасшылықты  анықтауға  жағдай  жасайды.  3  сұраққа  жауап  басшының  іскерлік  жəне  жеке  тұлғалық 
сапаларына қысқаша сипаттама беруге мүмкіндік жасайды. 
Топтық əлеуемттік-психологиялық ахуалдың  диагностикалық сауалнамасы 
 
Құрметті замандас! Сіз қызмет ететін жұмыстағы ұжым мен сіздің жұмысыңызға байланысты бірқатар сұрақтарға 
жауап беріңіз. 
Əрбір сұраққа жауап бермес бұрын, жауаптың нұсқауларына көңіл қойып, оқып, сол жауаптың тұсына х белгісін 
қойыңыз. 
Сауалнаманы  өз бетіңізше толтырыңыз: 
1. 
Сізге өзіңіздің жұмысыңыз ұнайды ма? 
өте 
 ұнайды 
Жай  
ұнайды 
Жұмыс 
таңдамаймын 
ұнамайды 
өте ұнамайды 
 
 
 
 
 
 
2. 
Басқа жұмысқа ауысқыңыз келеді ме? 
Иə 
Жоқ 
Білмеймін 
 
 
 
 
3. 
Төменде көрсетілген сапаларды өзіңіздің басшыңыздан көріну деңгейін 5 баллдық шкаламен бағалауыңыз 
сұралады. 
№ 
Сапа 
Баға 
Сапа 
Баға 
1 
2 
 
3 
 
4 
 
5 
Еңбекқорлық 
Қоғамдық белсенділік 
Мамандандырылған 
білім 
Адамдарға қамқорлық 
Талапкерлік 
 
Батылдық 
Қарым-
қатынасшыл 
Адамдарды 
тану 
қабілеті 
Əділдік 
 
Кеңпейілділік 
 
 
4. 
Сіздің  ұжымдағы  жұмыстастардың  ішінде  кім  сыйлы.  Бір  немесе    2  фамилияны  атаңыз:  
_________________________________ 
                                         _________________________________ 
5.Айталық, сіз белгілі бір себептермен уақытша жұмыс істемейсіз: бұрынғы жұмыс орнына орналасар ма едіңіз? 
Иə 
Жоқ 
Білмеймін 
 
 
 
 
6.Төмендегілердің қайсысымен келісер едіңіз? 
Біздің ұжым мүшелерінің көбі – жақсы, сымбатты адамдар 
Біздің ұжымда əртүрлі адамдар бар 
Біздіңғ ұжым мүшелерінің көбі – жағымсыз адамдар 
 
 
 
7. Еегер де сіздің ұжым мүшелері бір-біріне жақын өмір сүрсе, жақсы болар еді дегенге келісесіз бе? 
Жоқ, 
əрине 
Иəдан гөрі 
жоқ 
Білмеймін 
Ойланып көрген 
емеспін 
Жоқтан гөрі 
Иə 
Иə 
 
 
 
 
 
 
8.  Төмендеггі  шкалаға  көңіл  аударыңыз.  1  саны  сізге  өте  ұнайтын  ұжымды  сипаттайды,  ал  9  –  сіз  тіптен  
ұнамайтын  ұжым. Сіз өзіңіздің  ұжымыңызды қай торкөзге қояр едіңіз: 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9.Сіз ұжым мүшелеріне іскер жəне жеке тұлғалық сапаларына  қаншалық сипаттама бере аласыз? 
Сапа 
Иə 
Əрине иə 
Білмеймін 
ойланып 
көрмеппін 
жоқ 
Əрине жоқ 
А.Ұжым  мүшелерінің  іскерлік 
сапалары 
Б.Ұжым  мүшелерінің 
жеке 
 
 
 
 
 

тұлғалық сапалары 
 
10.  Егер  сізге  демалысыңызды  ұжымның  бір  мүшесімен  өткізу    мүмкідігі  пайда  болса,  сіз  бұған  қалай  қарар 
едіңіз? 
Келісемін 
Білмеймін ойланып көрмеппін 
Келіспеймін 
 
 
 
 
11. Сіз ұжым мүшелерінің көбімен тек іскерлік сұрақтармен ғана қарым-қатынасқа түсетініне сенімдісіз бе? 
Жоқ 
Айта алмаймын 
ойланбаппын 
Иə 
 
 
 
 
12.Сіздің  ұжымда  күнделікті  қандай  ахуал  тұрады?  Төмендегі  шкалада  1  саны  –  сау  емес,  достық  емес  ахуалға 
сай,  ал  9  –  керісінше  өзара  түсінісушілік,  сыйластық  ахуалға  сай  қойылады.  Өз  ұжымыңызды  қай  торға 
орналастырар едіңіз? 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
13.  Егер  де  сіз  зейнатқыға  шығып  немесе  көп  жыл  жұмыс  сітей  алмасаңыз  өз  ұжым  мүшелерімен  кездесуге 
талпынар ма едіңіз? 
Жоқ, 
əрине 
Иəдан гөрі 
жоқ 
Білмеймін 
Ойланып көрген 
емеспін 
Жоқтан гөрі 
Иə 
Иə 
 
 
 
 
 
 
 
14. Сіз қай деңгейде өз жұмысыңызбен қанағаттанасыз? 
Жағдай 
Толығымен 
қанағаттанамын
Қанағаттанамын
Айту 
қиын 
 
 
Құрал жағдай 
 
 
 
 
 
Жұмыспен 
қамтамасыз ету 
 
 
 
 
 
Еңбекақы көлемі 
 
 
 
 
 
Санитарлық-
гигиеналық жағдайы
 
 
 
 
 
Басшымен 
қарым-
қатынас 
 
 
 
 
 
Квалификацияны 
көтеру мүмкіндігі 
 
 
 
 
 
Жұмыстың түрлілігі 
 
 
 
 
 
 
15. Сіздің жұмысыңыз қаншалықты ұйымдастырылған? 
Менің ойымша, біздің жұмыс өте жақсы ұйымдасқан 
Жалпы жаман емес, бірақ жақсартуға мүмкіндік бар 
Айту қиын 
Жұмыс қалыпты ұйымдастырылмаған,  уақыттың көбі босқа кеткен 
Менімше, жұмыс өте нашар ұйымдастырылған 
 
16. Сіздің басшы ұжымдағы іске көңіл аударады ма? 
Əрине, иə 
Иə 
Айту қиын 
Жоқ 
Əрине, жоқ 
 
 
 
 
 
 
17. Сіздің жыңысыңыз? 
Əйел 
Ер 
 
 
 
 
 
18. Жас  ___________ 
19. Білім ___________________ 

20. Ұжымда жұмыс істей тəжірибеңіз  ____________     жыл 
21.Сіздің мамандығыңыз ________________________________ 
22. Сіздің орташа айлық еңбекақыңыз_________________ тенге 
23.Сіздің жанұялық жағдайыңыз __________________________ 
 
Зерттеуге қатысқаныңызға рахмет!   
2.Іскерлік ойындарды проектілеу 
 
Іскерлік  ойындар  -  өндірістік,  оқу  жəне  зерттеу  міндеттерін  шешуде  ең  кең  таралған  əдістердің  бірі.  өндірістік 
іскерлік    ойындар  ұйымдастыратын,  басқару  жəне  технологиялық  үрдістерді  өндеу  үшін,  сонымен  қатар  жаңа 
ұйымдасқан  жəне  басқару  жүйелерін  енгізу  үшін  қолданады.  Зерттеу  мақсатында  іскерлік  ойындар  техникалық 
жəне ұйымдастыратын баға ретінде қарастырылады. 
Зерттеу іскерлік ойындардың ғылыми нəтижесі  келесідей жолдармен алынады: 
а)экспериментті өту барысында, яғни  іскерлік ойындарды құрастыруды бақылау; 
б)  эксперттің  қатысуымен    жаңа  ойындарды  құрастыру    үрдісінде,  мəселелердің    шешу  жолдарын  анықтау, 
мұндайда  каркасты    ойындарды  қолданылады  (каркасты  ойын  –  бұл  абстракты  жүйе,  мұнда  əртүрлі  зат 
мазмұнынмен толтыруға болады); 
в)  іскер  ойындарды  күрделі  жүйені  модельдеу  мақсатында  зерттеушілер  мен  эксперттің  қарым-қатынасын 
ұйымдастыру тəсілі ретінде қолдану. 
Қолданбалы  психологиялық    зерттеулерде  іскер  ойындар  психика,  кəсіптік  іріктеу,  кадрларды  психологиялық 
аттестациялау,  «адам-машина»  жүйесін  проектілеу,  мамандандырылған  дайындық  жанұялық  қарым-қатынасты 
түзеу жəне т.б. міндеттерді шешу тəсілі ретінде қолданылады. 
Тəжірибеде  іскер  ойындар,  ең  алдымен  зерттеуші    немесе  өндірістік  емес,  сонымен  қатар  оқу  мақсатында  да 
қолданылады. 
Іскерлік  ойын  оқытудың  белсенді  əдісі  ретінде  синетикалық  сипатқа  ие  болып  өзіне  процедураның  бірнеше 
таңдауларын енгізеді. 
Іскерлік ойында: мəселелі принцип, диалогты қарым-қатынас принципі жəне партнердің өзара əрекеті бар. Бірақ 
іскер  ойындарға  қарағанда,  арнайы  ситуацияны  сраптауда,  мəселе  бойынша  барлық  ақпараттар  қорытынды 
шешім қабылданғанға дейін жиналуы тиіс. 
Іскерлік ойынның басты принципі іскер ойын құралатын «мамандандырылған əрекеттің құрылымы мен обьект – 
ретіндегі  модельдеу  болып  табылады,  яғни  ойынның  заттық  жəне    əлеуметтік  контексті    ұсынылып,  ол  оқу 
контекстісі  деген  атауға  ие  болады».  Іскерлік  ойынды  өңдеудің  күрделі      сəт  мамандандырылған  əрекет 
шеңберінде    шектелген,  заттық  аумақтың  сандық  жəне  сапалық  моделінің  құрылуы  болып  табылады.  Іскерлік 
ойында  имитационды  модельдеуге  қарағанда,  бұл  ойынды  модельдеу  формасында  –  ойын    модельдері  мен 
элементтердің  енуі:  мақсат,  роль,  əрекет,  ереже  (шектеулі),  ойын  обьектілері  нің  арасындағы  байланыс,  ойын 
элементтер  арасындағы  байланыс  жəне  т.б.  түрінде    жасалады.  Рольдік  ойындармен    салыстырғанда,  ойынды 
модельдеуге рольдердің біртұстас жүйесі жүзеге асады.  
Сабақ  мақсаты:  Іскерлік  ойындар  əдістемесімен  танысу.  Сабақ  «Іскерлік  ойындарды  өңдеушілер  үшін  іскерлік 
ойындар» формасында жүргізіледі. Əдістеменің негізіне Р.Дьюктің ұсынуымен ойындарды суреттеу тəсілі тəн. 
Қамтамасыз  ету.  Тапсырманы  өткізу  үшін  қажет:  а)прототип  ретінде,  спорт,  басқару  аумағында  («Астра», 
«Робинзон»  жəне  т.б.  ойындары)  психодиагностика  үшін  жұмысшылар,  операторларды  дайындауда 
қолданылатын іскер ойындарды таңдау. 
жұмыс  тəртібі.  Жұмыс  7-ден  15  адамға  дейінгі  саны  бар  топтарда  орындалады.  Топтар  топшаларға  бөлінеді. 
Əрбір топшалар өз ойындарын проектілеп, өз мүшелерінен қатысушылар ретінде жүзеге асырады. Сөйтіп, əрбір 
топша проект өңдеп, зерттеу жүргізеді. жұмыс 3 кезеңнен өтеді. 
Бірінші кезеңде қатысушылар ойынның сұлбасымен танысып, ақпарат алғаннан кейіңн олардың біреуін өңделуін  
ойын прототипі ретінде таңдалады. 
Екінші  кезеңде    олар  ойын  сипатымен    танысады,  мақсаты  мен  оның  мінедтін  анықтайды.  Содан  кейін  том, 
схемада  көрсетілген  ойынды  проектілеп    (ойын  техникасын  таңдайды).  Екінші  кезең  нəтижені  жобалау  мен 
аяқталады. 
Үшінші кезең – ойынды жүргізу. Қорытынды бойынша бағаның адекваттығы тексеріледі.  
Іскер ойындарды конструкциялау  схемасы 
Ойын  12  негізгі  элементтерден  тұрады:  сценария,  импульс,  цикл,  ереже,  ойын,  модель,  есеп,  көрсеткіш,  символ 
жəне құралдар жүйесі. 
1.Сценарий  –  ойын  сюжеттік  сипаттайтын  мəтін  –  ойынның  барлық  нақыштарын  экономикалық,    əлеуемттік, 
саяси; қосымша  диаграммалар мен иллюстрацияларды қарастырылады. 
2.Импульс  –  ойыншылар  арнайы  мəселе  аспектіге  көңіл  аудару  үшін  қатысукшылардың  ойын  үрдісінде 
көзқарастарымен бөлісуден  көрініс табатын, мəселе, альтернатива, ақпарат. Импульс ойыншылардан туындайды. 
Ол ойын əрекетінде кездейсоқ, жағдайланған болуы керек. 
Импулсьтер  бірінен  соң  бірі  жүреді  немесе  кешенді  ойындардағы  тəрізді,  біруақытта  бірнеше  импульстер 
қолданылады. Əрбіреуі  концептуалды карталардың белгілі бір  аспектісін  құрайды. 

3. Аралық цикл. Микро жəне макроаралық циклдар бөлінеді. Макроаралық ойынның ережесі,  цикл, қорытынды 
цикл,  ойынды бағалау енеді. Макроаралық   келесідей    кезеңнен тұрады:  кіріспе,   жалпы  бағытты таңдау, əрбір 
циклді бағалау əрекеті. 
4.Оның кезеңдері – ойын үрдісіндегі əрекеттің даму сипатын  детальдау. Бірінші кезеңде ойыншылар сценарияны 
оқып,  барлық  импулсьтарды  қолдана  отырып,  алдыңғы  циклдің  қорытындысын  талдайды.  Əрекет  кезінде 
ойыншылар тапсырмаға сай, арнайы шешім қабылдайды. 
5.Ереже.  Ойын  барысында  белгілі  бір  ситуацияларды  алдын  алу  үшін  ережелерді  дайындап,  оларды 
қатысушыларға таныстыру керек. 
6.Рольдер  –  бұл  ойыншылардың  мінезіне  тəн.  қатысушылар  шынайы  өміріне  ұқсас  рольдерді  ойнауы  мүмкін. 
Рольдердің 3 түрін бөлуге болады: псевмодрама, ойындық жəне имитивті. Псевдорольдер, сол жерде, кездейсоқ 
пайда болады (Мыс, «арбитр»,  «техникалық эксперттер»). Псевдорольдер ойын құрылымымыен байланыспайды 
жəне  бағалау  жүйесіне  енбейді.  Іскерлік  ойындар  «ойынның»  каркасына  енеді,  жəне  ойыншылар  қабылданған 
шешімдер ойын жүйесіне сай бағалау жүйесінде болады, бірақ «ойнамайды». Олар жиі адамдар категориясы мен 
класстарды құрайды. 
7.Модельдер  –  логикалық  үрдістерді  тексеру  үшін  есеп  жүйесін  қабылдау.  Олар  жай  жəне  күрделі, 
математикалық  терминде  көрініп,  графикалық  түрде  (Мыс:  экономикалық  жəне  демографиялық  процесстерде 
көрініс  табады)  көрінуі  мүмкін.  Модельдердің  3  түрі  бар:  1)эвристикалық  немесе  гомологикалық  –  ең  күрделі 
жəне  жиі  қолданылатын  түрі;  2)иконикалық  –  физикалық  түрге  тəн  (Мысалы,  қолданбалы  ойындар); 
3)аналогиялық – шындық құбылыспен параллель жүреді. 
8. Ойыншылар əрекетінің арасындағы байланыс ойынның басында қарастырылады. Бұл матрицаның  көмегімен 
жасалынады. Мұнда қатарлар – барлық ойын рольдері, жолақтар – ойын кезеңдері. Мұндай матирца ойын туралы 
ең алғашқы түсінікті береді. 
9.Есеп  жүйесі  –  ойынға  енгізілген  процедуралардың  құрылуы.  Есеп    жүйесі,  соның  көмегімен  шешімі  өңделіп, 
жүзеге  асып,  кері  байланысты  қамтамасыз  ете  отырып,  ойынның  басқа  компоненттеріне  енеді.  Қорытынды 
сараптауда есеп жүйесі ақпаратқа сай болып, матрицаның ұяшықтарында пайда болуы керек. 
10. Көрсеткіштер – қатысушылар көңіл аударатын есеп жүйесінің аспектілері. Олар модельдермен байланысыпы, 
ойын дамуына  əсер етеді, яғни, ойыншылардың өзара əрекетінде көрініс табады.  
11.Символика  –  көрсеткіштердің  фиизкалық  көрінісі.  Бұл  кейбір  ойын  түсініктердің  сипатынан  тұратын 
көрнекіліктер.  Символика  ретінде  кез-келген  мəнді  бере  алатын  матрицаларды  тəсілдер  қолданады. 
Ойыншылардыпроцедураға сай, осы заттарға көңіл аударуын сұрайды. 
12. Құралдар – қалыпты ойынды қамтамасыз ету  үшін қажетті реквизиті Ойынды проектілеу кезеңдері. 
Ойынды проектілеу 8 кезеңге бөлінеді. 
І. Жазбаша  нұсқауды дайындау, яғни, ойынның қорытындысына талап қою, шектеу. Ойынды өңдеу  процессіне 
дейін  топ  өңдеушілеріне  мақсатты  нақыт  анықтау  керек.  Ойынды  проектілеу    ойынның  өңдеу  процессін 
қысқартып, қайшылықтарды алдын алады.  Сонымен  қатар, бұл ойынның  бастапқы кезеңіне  қажетті  түзетулерді 
енгізеді. 
ІІ.  Мəселенің  жүйелік  компоненттерін,  нақыт  суреттеу,  яғни,  осы  мəселе  бойынша  жүйелі  терминологияны 
суреттеу.  Ол  жеке  идеяны  анықтау  үшін  қолданылатын  аз  ғана  карточкалардың  көмегімен  жүзеге  асады. 
Карточка брейнсторлинг, əдебиеттерді қарау,  экспреттерді сұраудың көмегімен дайындалады. Содан кейіңн бұл 
карточкалар жалпы түсініктер таблицасымен, концептуалды карта үш өлшемді модель, ЭЕМ үшін перфонартуға  
бекітіледі. 
ІІІ. Ойында қолданылатын компонеттерді таңдау. Ойын моделінің  мақсаты – комплектсі мəселе бойынша қарым-
қатынасты  ұйымдастыру  үшін  негізді  қамтамасыз  ету.  Ол  үшін  мəселе  шеңберінен  талап  етілетін  талқылаудлы 
бөліп көрсеткен жөн. 
ІV.Ойынға  жүйелі  компоненттерді  енгізу.  Бұл  кезеңде  ойын  элементтеріне  жүйелі  компоненттерді  енгізуді 
жоспарлау  қажет.  Мұнда  ойын  элементтерінің  матрицасының  көмегімен  жүзеге  асыруға  болады.  Сөйтіп,  
берілген  жүйелі  компонент  ойын  элементтеріне    сценарий,  импульс,  аралық  цикл,  ойын  кезеңдері,  ереже, 
рольдер,  модель,  аралық  шешім  жəне  байланыс,  есеп  жүйесі,  көрсеткіштер,  символика,  құралдар  енеді.  Ойында 
кез  келгенмəселені  жүзеге  асыру  үшін  ойынның  бірнеше  элементтерін  енгізу  керек.  Бұл  процесс  бірнеше 
нəтижені береді: 
- қабылданған шешімді түртеді; 
- мəселелердің барлық компоненттерін қарастырады; 
- ойынды өңдеудің бастапқы кезеңінде ойын кезінде мəселе қандай болатынын жоспарлауға мүмкіндік береді; 
-ойын проектісінің қордағы нұсқасын қамтамасыз етеді. 
V.  Ойын  элементінің  əрбіреуінің  мазмұнын  есептеу.  Ойынды  құрастыру  үшін  əрбір  элементтің  2  параметрін  : 
негізгі мазмұн жəне ойын механизмін анықтау керек. Əрбір элемент мазмұнын суреттеу үшін матрицаның  əрбір 
қатарындағы  ұяшықтарды  қосу  керек.  Мысалы,  «матирцаның  барлық  қатарлары  «рольдер».  Олар    жүйелі  түрде  
мəселені сипаттап, қай ойыншыны қсоу керектігін көрсетеді. Сөйтіп, осы қатар бойынша шығатын сан қолдануға 
қажетті рольдер тізімін көсретеді. 
І. Ойын механизмдерін ойынды қолданушы техниктердің жеке репетуарынан таңдау. 
ІІ.  Ойынды  құрастыру  жəне  оның  апробациясы  –  ойын  əртүрлі  топта  10  рет  өткізілгеннен  кейін  ғана  дайын 
болады.  

ІІІ.  Ойынды  бағалау.  Ойынды  бағалау  үшін  ойынның  қорытындысы  мен  спецификада  негіз  болып  табылады 
(ұғыну уақыты, жалпы уақыт, ойыншыларды ойынға кірістіру деңгейі). 

жүктеу/скачать 1,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: