М., Бекiш Р., (ћџраст.) 2005 "Мектеп" баспасы, к#ркем безендiрiлуi, 2013 Барлыћ ћџћыћтары ћорѕалѕан Басылымныѓ мљлiктiк ћџћыћ тары "Мектеп" баспасына тиесiлi

2
© Ћожахметџлы К.,  Шљпеков Ќ.,
Ѕџбайдуллина М.,
Бекiш Р., (ћџраст.) 2005
© “Мектеп”  баспасы, к#ркем
безендiрiлуi,  2013
Барлыћ ћџћыћтары ћорѕалѕан
Басылымныѓ мљлiктiк ћџћыћ-
тары “Мектеп” баспасына тиесiлi
УДК 373.167.1
ББК 63.3(0)я72
Д87
Ћџрастырѕандар:
К. Ћожахметџлы,   Ќ. Шљпеков,
М. Ѕџбайдуллина,   Р. Бекiш
ISBN 978—601—293—897—5
Д87
Дљниежљзi  тарихы: Хрестоматия. Жалпы бiлiм
беретiн мектептiѓ 9-сыныбына арналѕан оћу ћџралы /
Ћџраст.: К. Ћожахметџлы, Ќ. Шљпеков,  М. Ѕџбайдул-
лина, Р. Бекiш. — ;ѓд. 3-бас. — Алматы: Мектеп,
2013. — 168 б.
ISBN 978—601—293—897—5
УДК 373.167.1
ББК 63.3(0)я72
4306020600—112
404(05)—13
Д
24(3)—13

3
I  блiм. ЕУРОПА ЖЌНЕ АМЕРИКА ЕЛДЕРI
ЕУРОПА ЖЌНЕ АМЕРИКА ЕЛДЕРI
ЕУРОПА ЖЌНЕ АМЕРИКА ЕЛДЕРI
ЕУРОПА ЖЌНЕ АМЕРИКА ЕЛДЕРI
ЕУРОПА ЖЌНЕ АМЕРИКА ЕЛДЕРI
(1914—1939 
(1914—1939 
(1914—1939 
(1914—1939 
(1914—1939  жж
жж
жж
жж
жж. )
. )
. )
. )
. )
АЋШ
ФЕДЕРАЛДЫЋ  КОНСТИТУЦИЯЅА  ТЉЗЕТУЛЕР
ХIХ   тљзету
Ћџрама  Штаттар  азаматтарыныѓ  сайлауѕа  ћатысу
ћџћыѕын  олардыѓ  жынысына  байланысты  АЋШ-тыѓ  #зi
де,  сондай-аћ  штаттар  да  бџзып,  не  шектей  алмайды.
1.  Конституцияѕа  он  тоѕызыншы  тљзетудi  1919  жыл-
дыѓ  4  маусымында  66-конгресс  џсынып,  сол  кљнi  Сенат
ћабылдады. ;кiлдер  палатасы  маћџлдаѕаннан  кейiн  тљзету
1920  жылдыѓ  18  тамызында  бекiтiлдi.
ХХ   тљзету
1-бCлiм.  Президент  пен  вице-президенттiѓ  #кiлеттiк
мерзiмi  жиырмасыншы  ћаѓтар  кљнi  тљс  кезiнде  бiтедi, ал
сенаторлар  мен  #кiлдердiѓ  #кiлеттiк  мерзiмi  љшiншi  ћаѓ-
тарда  тљс  кезiнде  бiтедi,  осы  кезден  бастап  олардыѓ
мџрагерлерiнiѓ  #кiлеттiк  мерзiмi  басталады.
2-бCлiм.  Конгресс  жылына  кем  дегенде  бiр  рет
жиналады,  ал  оныѓ  мќжiлiстерi,  егер  конгресс  заѓмен
басћа  кљндi  белгiлемесе,  љшiншi  ћаѓтар  кљнi  тљсте
басталады...
2.  Конституцияѕа  жиырмасыншы  тљзетудi  1932  жыл-
дыѓ  2  наурызында  72-конгресс  џсынып,  Сенат  пен  ;кiл-
дер  палатасы  маћџлдады.  Тљзетудi  бекiту  1933  жылдыѓ
23  ћаѓтарында  аяћталды.
Хрестоматия  по  всеобщей  истории
государства  и  права.   М.,  1996.  Т. 2.
С.  298.

4
Ф. Д. РУЗВЕЛЬТТIЃ  КОНГРЕСКЕ  ЖОЛДАУЫ
17 мамыр, 1933 жыл.
Конгрестiѓ  арнайы  сессиясы  аяћталѕанша  мен  бiздiѓ
џлттыћ  наућанымызда  бџдан  былай  халыћты  жџмыспен
ћамтамасыз  ету  ж#нiндегi  екi  шараны  џсынбаћшымын.
Менiѓ  бiрiншi  џсынысым —  конгресс  тиесiлi  жалаћы-
ны  саћтай  отырып,  бљкiл  индустрия  cаласы  бойынша
(адамдарды  жџмысћа  неѕџрлым  к#п  тарту  маћсатында)
жџмыс  аптасын  ћысћартуды  келiсiмдi  жљргiзуге  жќне
ќдiлетсiз  бќсеке  мен  #нiмдердi  артыћ  шыѕаруды  бол-
дырмауѕа  ћажеттi  механизмдердi  жасауды  ћамтамасыз
етсе...
Келесi  џсынысым  атћарушы  билiкке  “тiкелей  жџмыс-
пен  ћамтамасыз  етудiѓ”  кеѓ  к#лемдi  баѕдарламасына
кiрiсуге  #кiлеттiк  бередi.  Зерттеулер  аса  маѓызды  ќрi
ћолайлы  ћоѕамдыћ  ћџрылысћа  3 300  млн  доллар  жџм-
сауѕа, с#йтiп барынша к#п адамдарѕа жџмыс беруге
мљмкiндiк  бар  екендiгiне  менiѓ  к#зiмдi  жеткiзiп  отыр.
Хрестоматия  по  всеобщей  истории
государства  и  права.   М.,  1996. Т. 2.
С. 302-303.
ЏЛТТЫЋ  ЭКОНОМИКАНЫ  САУЫЋТЫРУ
  ТУРАЛЫ  ЗАЃ
Џлттыћ    неркќсiптi    сауыћтыру,   таза   бќсекелестiктi
ктермелеу,   ћоѕамѕа   пайдалы   жџмыстарды   џйымдастыру
жќне   басћа   да   кейбiр   маћсаттарѕа   жету   туралы   заѓ
16 шiлде,  1933  жыл.
...С#йтiп,  елiмiзде  ћиыншылыћ  туып,  жџмыссыздыћ
бџрынѕыдан  да  кеѓ  етек  жайып,  #неркќсiпте  берекесiздiк
орнады,  #з  кезегiнде  бџлар  штатаралыћ  жќне  сыртћы
саудаѕа  ауыртпалыћ  салып,  халыћтыѓ  ќл-аућатына  љлкен
зиянын  тигiздi.  Америка  халћыныѓ  тџрмыстыћ  деѓгейiнiѓ
т#мендегенi  мойындалды.  Сонымен  ћатар  конгресс  алдаѕы
уаћытта штатаралыћ жќне сыртћы сауданыѓ еркiн да-
муына  кедергi  болып  отырѕан  ћиыншылыћтарды жою,
#неркќсiптi  џйымдастыру  мен  ќртљрлi  кќсiптiк  топтар-

5
дыѓ  бiрлескен  ћимылдарын  ћолдау  арћылы  бџћараныѓ
тџрмыс  жаѕдайын  жаћсарту  жќне  еѓбек  пен  кќсiпкер-
лердiѓ  бiрiккен  iс-ћимылдарын  олардыѓ  екеуiн  де  љкiмет
тарапынан  терезелерi  теѓ  деп  тану  жќне  басћару  негiзiнде
жiгерлендiру  мен  ћолдау;  #ндiрiстi  ћажетсiз  тежеулерден
ћџтћару;  халыћтыѓ  сатып  алушылыћ  ћабiлетiн    к#теру
арћылы  #ндiрiс  пен  ауылшаруашылыћ  #нiмдерiн  тџты-
нуды  арттыру;  жџмыссыздыћты  азайтуѕа;  сондай-аћ  #нер-
кќсiптi жандандырып, табиѕат байлыћтарын саћтауѕа
баѕытталѕан  саясат  жљргiзуге  џмтылады  деп  мќлiмдейдi.
Ћоѕамдыћ  жџмыстарды  ттенше  федералдыћ
Ћоѕамдыћ  жџмыстарды  ттенше  федералдыћ
Ћоѕамдыћ  жџмыстарды  ттенше  федералдыћ
Ћоѕамдыћ  жџмыстарды  ттенше  федералдыћ
Ћоѕамдыћ  жџмыстарды  ттенше  федералдыћ
басћару.
басћару.
басћару.
басћару.
басћару.
Ќкiм  президенттiѓ  жарлыћтарына  байланысты  ћоѕам-
дыћ  жџмыстарды  жљргiзудiѓ  кеѓейтiлген  баѕдарламасын
жасайды,  ол  басћа  жџмыстармен  бiрге  мiндеттi  тљрде
мына  т#мендегi  жџмыстарды  ћамтуы  тиiс:
а)  тасжолдар  мен  магистральдар,  ћоѕамдыћ  ѕимарат-
тар  мен  басћа  да  мемлекеттiк  кќсiпорындар  жќне  комму-
налдыћ  ћџрылыстарды  салу,  ж#ндеу  жќне  жаћсарту
жџмыстары;
б)  табиѕат  байлыћтарын  саћтау  мен  оларды  #ндiрудi
џлѕайту,  суды  пайдалану  мен  тазалауды  баћылау,  топы-
раћ  жќне  жаѕалаулар  эрозиясыныѓ  алдын  алу;  су  энерге-
тикасын дамыту,  электр  ћуатын  жеткiзу,  #зен  жќне  порт
ћџрылыстарын  салу  жќне  су  тасћынына  жол  бермеу.
Хрестоматия  по  всеобщей  истории
государства  и  права.   М.,  1996.  Т. 2.
С. 305—307.
МАЋТА МАТА  ТОЋЫМА  MНЕРКЌСIБIНДЕГI
ЌДIЛЕТТI  БЌСЕКЕ  ТУРАЛЫ  КОДЕКС
17  шiлде,  1933  жыл.
...Маћта мата  тоћыма  #неркќсiбiнiѓ  барлыћ  кќсiпкерлерi
#здерiнде  жалданып  жџмыс  iстеушiлерге,  шќкiрттерге
олардыѓ  алты  апталыћ  љйренушi  мерзiмiнде,  маћта  таза-
лаумен  айналысатын  жќне  маусымдыћ  жџмысшылардан
басћаларына  40  саѕ  жџмыс  кљнi  љшiн  оѓтљстiк  белдеуде
аптасына  кем  дегенде  12  долл,  солтљстiк  белдеуде  кем
дегенде  13  долл  жалаћы  т#леуге  мiндеттi.

6
...Маћта мата  тоћыма  #ндiрiсiнiѓ  кќсiпкерлерi  ж#ндеу
жџмысшылары,  механиктер,  электриктер,  #ртс#ндiрушi-
лер,  ћызметкерлерден...  басћа  жалданып  жџмыс  iстеушi-
лердiѓ  барлыѕыныѓ  жџмыс  кљндерiн  аптасына  40  саѕ-
тан  аспайтындай  етiп  жоспарлауѕа  мiндеттi.
Хрестоматия  по  всеобщей  истории
государства  и  права.   М.,  1996.  Т. 2.
С. 307-308.
ЏЛЫБРИТАНИЯ
ХАЛЫЋ  MКIЛЕТТIГI  ТУРАЛЫ  АКТ
1928  жыл.
1-бап.  1)  Кез  келген  тџлѕа,  егер  ол  кќмелетке  толѕан
жќне #зiнiѓ ћџћыћћабiлеттiлiгiнен ешћандай тљрде  айы-
рылмаѕан  болса,  сонымен  бiрге:
а)  тџрѕан  мекенiнде  тиiстi  мамандыѕы  бар  болса;
б)  iскерлiк  маћсатћа  ћажеттi  мамандыѕы  бар  болса;
в)  немесе  #зiнiѓ  iскерлiк  маћсатћа  ћажеттi  мамандыѕы
барлыѕы себептi тiзiмге енгiзiлуге ћџћыћты тџлѕаныѓ ерi
немесе ќйелi болып саналатын ќрбiр адам университеттiк
немесе  басћа  сайлау  округiнiѓ  бiрiне  парламент  сайлау-
шысы  ретiнде  тiзiмге  тiркелуге  ћџћылы.
2-бап.  Кќмелетке  толѕан  жќне  ћандай  жаѕдайда  болсын
#зiнiѓ  ћџћыћћабiлеттiлiгiнен  айырылмаѕан,  бљкiл  сайлау
округiн  немесе  оныѓ  бiр  б#лiгiн  ћџрайтын  университетте
немесе оныѓ секцияларыныѓ бiрiнде атаћ алѕан — егер ол
ћџрметтi  атаћ  болмаса, кез келген тџлѕа... университеттiк
сайлау  округiнiѓ  парламенттiк  сайлаушыларыныѓ  тiзiмiне
тiркелуге  ћџћылы.
8-бап.  1)  Ћандай  да  бiр  сайлау  округiнiѓ  парламенттiк
сайлаушысы  ретiнде  тiзiмге  енгiзiлген  тџлѕа  (оныѓ  жыны-
сына  немесе  некеде  бар-жоѕына  ћарамастан)  парламентте
осы  округтiѓ  атынан  #кiлдiк  ететiн  парламент  мљшесiн
сайлауѕа  дауыс  беруге  ћџћылы...
Хрестоматия по всеобщей истории
государства и права. Т. 2. С. 322-323.

7
ТЌЖ  МИНИСТРЛЕРI  ТУРАЛЫ  АКТ
(Љзiндi)
1937 жыл.
1.  (1)  Жыл  сайын  т#ленетiн  жалаћы:
а) осы  актiнiѓ  бiрiншi  тiзiмiнiѓ  бiрiншi  б#лiгiнде  к#рсе-
тiлген  Тќж  министрлерiнiѓ  ќрћайсысына,  оныѓ  дќрежесiн
ескере  отырып, бес  мыѓ  фунт  стерлинг;
б)  Ћаржы  министрлiгiнiѓ  бас  хатшысына  жќне  мемле-
кеттiк  министрлерге — ћазынаныѓ  бiрiншi  лорды  ретiнде
осындай  сомадаѕы  жылдыћ  жалаћы,  бiраћ  ћандай  да бiр
жаѕдайда  бес  мыѓ  фунт  стерлингтен  жоѕары  болмай-
тындай;
г)  ћауымдар  палатасындаѕы  к#пшiлiк  партияларда
партиялыћ  “ћамшыѕа”  (парламенттiк  партиялыћ  џйым-
дастырушыѕа) — жылына  екi  мыѓ  фунт  стерлинг.
(3)  Осы  б#лiмде  аталѕан  министрлiк  лауазымдар  љшiн
аса  жоѕары  еѓбекаћы  м#лшерi  т#ленетiн  тџлѕалар  саны
мынадай:
а)  мемлекеттiк  хатшылар  лауазымдары  љшiн  —  тоѕыз-
дан  к#п  емес;
б)  мемлекеттiк  министрлiк  лауазымдары  љшiн — он
тоѕыздан  к#п  емес;
в)  Ћаржы  министрлiгiнiѓ  хатшылары  љшiн — екiден
к#п  емес;
г)  Ћаржы министрлiгiнiѓ хатшыларынан басћа парла-
мент  хатшылары  лауазымдары  љшiн — отыз  алтыдан
к#п  емес;
д)  љкiмет  “ћамшылары”  лауазымдары  љшiн  (басћарушы
партиялардыѓ  парламенттiк  џйымдастырушылары) —
алтыдан  к#п  емес.  Лауазымдыћ  ћызметтер  љшiн  талап
етiлген  љй-жайѕа  ие  болады.  (2)  Талап  етiлген  отырыћшы-
лыћћа  немесе  округте  лауазымдыћ  љй-жайѕа  ие  болады;
(а)  ер адам мамандану  кезеѓiнiѓ  соѓѕы  кљнiнде  округ
аумаѕында  тџрады  немесе  онда  лауазымдыћ  ћызметтер
љшiн  љй-жайды  иеленедi;  жќне  (б)  округте  бљкiл  маман-
дану  кезеѓiнде  тџрды  немесе  онда  лауазымдыћ  ћызметтер
љшiн  љй-жайды  иелендi...  (в)  “лауазымдыћ  ћызметтерге
арналѕан  љй-жай”  деген  с#з  лауазымдыћ  немесе  кќсiби
маћсаттарда  тiркелген  тџлѕа иеленген,  жылына  10  фунт
стерлингтен кем т#ленбейтiн жер немесе љй-жайды  бiлдiредi.

8
1.  Бiрiншi  тiзiмнiѓ  бiрiншi  б#лiгiне:    ћазына  канцлерi,
мемлекеттiк  хатшылар,  Адмиралтействоныѓ  бiрiншi
лорды,  сауда  министрi,  ауылшаруашылыћ  жќне  балыћ
аулау министрi, аѕарту министрi, денсаулыћ саћтау ми-
нистрi,  еѓбек  министрi,  к#лiк  министрi,  ћорѕанысты  љйлес-
тiру  ж#нiндегi  министр кiредi.
2.  Сол  кезден  бастап  жалаћы  м#лшерi  #згердi,  бiраћ
оны  белгiлеу  принципi  толыѕымен  саћталды.
Современные  зарубежные конституции.
М.,  1992.
 ПАРЛАМЕНТ  ТУРАЛЫ
АКТIНI  MЗГЕРТУ  ЖMНIНДЕГI
1949 ЖЫЛЅЫ 16 ЖЕЛТОЋСАНДАЅЫ ЗАЃ
(Љзiндi)
1911  жыл.
1) Осы  заѓ  1949  жылѕы  Парламент  туралы  Заѓ  ретiнде
аталуы  мљмкiн.
2) Осы  заѓѕа  жќне  1911  жылѕы  Парламент  туралы
Заѓѕа бiр заѓ ретiнде тљсiнiк берiлуi тиiс жќне 1911 жыл
мен  1949  жылѕы  Парламент  туралы  Заѓдар  ретiнде
оѕан  сiлтемелер  бiрлесiп  жасалуы  мљмкiн.  1911 жылѕы
Парламент  туралы  Заѓныѓ  1-тармаћ,  4-бабына  сќйкес
(осы  заѓѕа  келiстi  Џлы  мќртебелi  џсынѕан  заѓ  жобасына
енуге  тиiстi  заѓды  кљшiне  енгiзу  туралы  шартты  дќлме-
дќл  аныћтайтын),  “1911  жылѕы  Парламент  туралы  Заѓ”
с#зi  “1911  жќне  1949  жылдардаѕы  Парламент  туралы
Заѓ” с#зiмен  алмастырылып  ћолданылатын  болады.
1949  жылѕы  бiрiншi  Заѓ  мен  лордтар  Палатасындаѕы
билльдердi  талћылау  џзаћтыѕы  екi  жылдан  бiр  жылѕа
дейiн  азаяды  (iс  жљзiнде  одан  да  аз).  1963  жылѕы  Заѓ
арћылы  пэр  титулын  мџраѕа иеленушi  ћауымдар  Пала-
тасына  сайлануѕа  ћџћыћ  алу  љшiн,  сонымен  бiрге  бел-
сендi  саяси  ћызметпен  айналысу  љшiн  одан  бас  тарта
алады. 1914 жылдан бастап, осы кљнге дейiн лордтар тек
бiрнеше  жаѕдайларда  ѕана  (мќселен, 1949 жылы) парла-
менттiк билльдердi ћабыл алмады, бiраћ ћауымдар Пала-
тасы олармен келiспеген кезде #здерiнiѓ тљзетулерiн
енгiзуiне  аса ынталылыћ к#рсете ћойѕан жоћ.
Хрестоматия  по  всеобщей  истории
государства  и  права.  М.,  1996.  Т. 2.
С. 348.

9
ФРАНЦИЯ
ХАЛЫЋТЫЋ  МАЙДАН  ЗАЃДАРЫ
Mндiрiсте,  саудада,  еркiн  мамандыћтарда,
љй  ћызметiнде  жќне  ауыл  шаруашылыѕында  жыл
сайынѕы  аћылы  демалыс  белгiлейтiн  заѓ
20  маусым,  1936  жыл.
54f-бап.  ;ндiрiсте,  сауда  жќне  еркiн  мамандыћтармен
немесе  кооперативтiк  серiктестiктерде  ћызмет ететiн  ќрбiр
жџмысшы,  ћызметкер  жќне  тќлiмгер,  сонымен  бiрге
ћол#нершiлер  шеберханаларындаѕы  шебердiѓ    жќрдемшi-
лерi  мен  шќкiрттерi  кќсiпорында  бiр  жыл  љздiксiз  еѓбек
еткеннен  кейiн  кем  дегенде  14  кљндiк,  оныѓ  12-сi  жџмыс
кљндерi,  аћылы  демалысћа  шыѕуѕа  ћџћылы...
54d-бап.  Жџмысшы,  ћызметкер,  шебердiѓ  к#мекшiсi
жќне  тќлiмгер  демалысћа  шыћћанда  сыйаћы  алады...
Демалыс  кљндерi  љшiн  сыйаћы  белгiлегенде  к#пбалалы
отбасылар  љшiн, сондай-аћ ћосымша  жќне  заттай  берiлетiн
т#лемдер  ћосылуы  ћажет.
Хрестоматия  по  всеобшей  истории
государства  и  права.  М.,  1996.   Т. 2.
С. 444.
MНДIРIСТЕ ЖЌНЕ САУДА КЌСIПОРЫНДАРЫНДА
40 САЅ-ТЫЋ  ЖЏМЫС АПТАСЫН БЕЛГIЛЕЙТIН ЖЌНЕ
ЖЕРАСТЫ КЕН ОРЫНДАРЫНДА ЕЃБЕК УАЋЫТЫНЫЃ
ЏЗАЋТЫЅЫН БЕКIТЕТIН ЗАЃ
(Љзiндi)
  27  маусым,  1936  жыл.
Екiншi  еѓбек  кодексi кiтабыныѓ 1-титулыныѓ II тарауы
(еѓбек мерзiмiнiѓ џзаћтыѕы) т#мендегiдей болып  #згертiлген.
6-бап.  ;неркќсiп,  сауда,  ћол#нер  кќсiпорындарында
жќне  кооперативтiк  немесе  ћосалћы  #ндiрiстерде...  к#п-
шiлiк  не  жекеменшiктiк,  ћоѕамдыћ  немесе  дiни,  сонымен
бiрге  ћайырымдылыћ  мекемелерiнде  жќне  кќсiби  мектеп-
терде  жџмысшылар  мен  ћызметкерлер  љшiн  жынысына

10
не жасына ћарамастан жџмыс мерзiмiнiѓ џзаћтыѕы
аптасына  40  саѕ-тан  аспауы  керек.
8-бап.  Жерасты  кен  орындарында  ќр  жџмысшыныѓ
жер астында  болу  мерзiмiнiѓ  џзаћтыѕы  аптасына  38  саѕ
40  мин-тан  артыћ  болмауы  ћажет.
Хрестоматия по всеобщей истории
государства и права. М., 1996. Т. 2.
С. 445.
ГЕРМАНИЯ
ЖЏМЫССЫЗДАРЅА  ЋАМЋОРЛЫЋ  ЖАСАУ
ЖMНIНДЕГI  ЖАРЛЫЋ
13  ћараша,  1918  жыл.
1. Империя  ћауымдар  мен  ћауымдар  одаћтарына   жџ-
мыссыздарѕа  к#мек  к#рсету  љшiн  ћаржы  б#ледi.
2. Ћауымдар  кедейлерге  берiлетiн  к#мектi  алуѕа  ћџћы-
ѕы  жоћ,  жџмыссыздарѕа  ћамћорлыћ  жасауѕа  мiндеттi...
8. Жџмыссыздар  џсынылѕан  жџмыстан,  тiптi  олар
бџрынѕы  мамандыѕына  сќйкес  келмесе  де  жќне  тџратын
жерiнен  басћа  жерде  болса  да,  тiптi  ћысћартылѕан  жџмыс
кљнi  жаѕдайында  да  бас  тартпаулары  керек,  себебi
џсынылып  отырѕан  жџмыс  осы  жердегi  ресми  жалаћыѕа
сай,  денсаулыћћа  зиянды  емес  жќне  љйлi-барандыларѕа
отбасына  ћамћорлыћ  жасауѕа  кедергi  етпейдi.
Жџмыс  орнына  барып-келу  тегiн.  Аћысын  тџрѕылыћты
жерiндегi  жџмыссыздарѕа  ћамћорлыћ  жасау  ћорыныѓ
есебiнен  ћауым  т#лейдi.
9. Жќрдемаћыныѓ  м#лшерi  мен  таѕайындау ќдiсi  ћауым
не  ћауымдар  одаѕыныѓ  ћарауына  берiледi.
... Аћшалай  жќрдемнiѓ  орнына  заттай  к#мек  беруге
(азыћ-тљлiк,  пќтер)  болады.
Хрестоматия  по  всеобщей  истории
государства  и  права.  М.,  1996.  Т. 2.
С. 441.

11
ГЕРМАН  ИМПЕРИЯСЫНЫЃ  (ВЕЙМАРЛЫЋ)
КОНСТИТУЦИЯСЫ
11  тамыз,  1919  жыл.
I    т а р а у.    Империяныѓ  ћџрылысы  мен  мiндеттерi
Бiрiншi  бCлiм.  Империя
1
  жќне  облыстар
2
1-бап. Герман империясы — республика. Мемлекеттiк
билiктi  халыћ ћџрайды.
2-бап. Державаныѓ аумаѕы  герман  облыстарынан  ћџра-
лады.  Басћа  аумаћтар,  егер  олардыѓ  халыћ  #з  таѕдырын
#зi  шешу  принципiнiѓ  негiзiнде  тiлек  бiлдiрсе,  империя
заѓымен  оныѓ  ћџрамына  ћабылдануы  ыћтимал...
17-бап. Ќрбiр  облыстыѓ  республикалыћ  Конституциясы
болуы  ћажет. Халыћ  #кiлдiгi  Герман  империясыныѓ  аза-
маттары — ерлер  мен  ќйелдердiѓ  тепе-теѓ #кiлеттiлiгi  негi-
зiнде жалпыѕа бiрдей,  теѓ,  тiкелей  жќне  жасырын — жабыћ
сайлау  ћџћыѕына...  сќйкес  сайлануы  ћажет.  Облыстыћ
љкiмет  халыћ  сенiмiне  ие  болуы  керек...
Екiншi  бCлiм.  Рейхстаг
20-бап.  Рейхстаг  герман  халћыныѓ  депутаттарынан
ћџралады.
22-бап.  Депутаттарды  теѓ  #кiлеттiлiгi  негiзiнде  жалпы-
ѕа  бiрдей,  теѓ,  тiкелей  жќне  жасырын  дауыс  беру  жолы-
мен  жасы  20-ѕа  жеткен  ерлер  мен  ќйелдер  сайлайды.
Сайлау жексенбi  немесе  к#пшiлiк  демалатын демалыс  кљн-
дерi  #ткiзiлуi  тиiс...
Љшiншi  бCлiм. Империя  президентi  жќне
империя  љкiметi
41-бап.  Империя  президентiн  бљкiл  герман  халћы
сайлайды.  Президенттiкке  жасы  35-ке  толѕан  ќрбiр  џлты
немiс  азамат  сайлана  алады...
1
  “Империя”””””  терминi  (das   Reich) бџл жерде мемлекет деген џѕым-
да. — (Ћџраст.)
2
  Облыстар (жерлер) — Пруссия, Бавария, т.б. — (Ћџраст.)

12
43-бап.  Империя  президентi  7  жылѕа  сайланады.  Ћайта
сайлауѕа  рџћсат  етiледi...
II    т а р а у.    Немiстердiѓ  негiзгi  ћџћыћтары  мен
мiндеттерi
Бiрiншi  бCлiм.  Жекетџлѕа
109-бап. Заѓ алдында барлыћ немiс теѓћџћылы...
Аћсљйектiк  атаћтар  тек  тегiнiѓ  бiр  б#лiгi  ретiнде  ѕана
ћарастырылады  да,  бџдан  былай  берiлмейдi.  Ќртљрлi
атаћтар  тек  лауазымы  мен  мамандыѕын  бiлдiретiн  белгi-
лер  есебiнде  ѕана  берiледi...
118-бап.  Ќрбiр  немiс  #з  пiкiрiн  жалпы  заѓдар  шеѓбе-
рiнде  ауызша,  жазбаша,  баспас#з  бетiнде,  бейнелеу  жќне
басћаша тљрде еркiн  бiлдiруге  ћџћылы...  Цензураѕа  рџћсат
етiлмейдi,  алайда  кинематография  љшiн  заѓ  ерекше  ћолда-
нылуы мљмкiн. Сондай-аћ порнографияѕа  ћарсы  кљрес  пен
к#пшiлiк  к#рмелер  мен  ћойылымдарда  жастарды  ћорѕау
маћсатында   заѓ  аясындаѕы  шараларѕа  рџћсат  етiледi...
Екiншi  бCлiм.  Ћоѕамдыћ  Cмiр
124-бап.  Барлыћ  немiстер  ћылмыстыћ  заѓдарѕа  ћайшы
келмейтiн  одаћтар  мен  џйымдар  ћџруѕа  ћџћылы...
125-бап.  Сайлау  бостандыѕы  мен  ћџпиясы  ћамтамасыз
етiледi.  Егжей-тегжейi  сайлау  заѓымен  аныћталады...
ТCртiншi  бCлiм.  Аѕарту  iсi  жќне  мектеп
145-бап.   Жалпыѕа  бiрдей  мектепте  оћу  мiндеттi...
Оны  жљзеге  асыру  љшiн  жалпы  ережеге  сќйкес  8  жылдыћ
мерзiмдi  халыћтыћ  мектептер  жџмыс  iстейдi,  содан  кейiн
оћу  18  жасћа  дейiн  бiлiм  беретiн  екiншi  басћыш  мектеп-
терiнде  жљргiзiледi.  Халыћтыћ  мектептер  мен  екiншi
басћыш  мектептерiнде  оћу  мен  оћу  ћџралдарын  пайда-
лану  тегiн...
149-бап.  Дiндi  оћыту  уаѕыздауѕа  жатпайтын  мектеп-
терден  (зайырлы)  басћа  мектептердiѓ  баѕдарламасына
кiредi.  Дiндi  оћыту  жќне  шiркеу  жоралѕыларын  жасау
мџѕалiмдердiѓ  келiсiмiне  байланысты.  Ондай  оћушылардыѓ

13
дiн  сабаћтарына  келуi  жќне  шiркеу  мекемелерi  мен  дiни
жоралѕыларына  ћатысуы  балаѕа  дiни  бiлiм  беру-бермеу
мќселесiн  шектейтiн  адамдардыѓ  еркiнде  болады...
Хрестоматия  по  всеобщей  истории
государства  и  права.  М., 1996.   Т. 2.
С. 328 — 343.
MНДIРIСТIК  КЕЃЕСТЕР  ТУРАЛЫ  ЗАЃ
4  аћпан,  1920  жыл.
I.  Жалпы  ережелер
1. Жалданушылардыѓ  (жџмысшылар  мен  ћызмет-
керлердiѓ) жќне кќсiпкерлердiѓ  ортаћ  шаруашылыћ  мљдде-
лерiн  ћамтамасыз  ету  жќне  кќсiпорынныѓ  шаруашылыћ
мiндеттерiн  орындауда  жалдаушыѕа  к#мек  к#рсету  љшiн
20  жалданушыдан  кем  iстемейтiн  барлыћ  кќсiпорындарда
#ндiрiс  кеѓестерi  ћџрылуы  тиiс.
6.  Кќсiпорынныѓ  жџмысшылары  мен  ћызметкерлерi-
нiѓ  шаруашылыћ  мљдделерiн  ћамтамасыз  ету  љшiн  бар-
лыћ кќсiпорындарда, ћџрамында жџмысшылар мен ћызмет-
керлер  џсынылѕан  #ндiрiстiк  кеѓестерде  жџмысшылар
кеѓестерi  жќне  ћызметкерлер  кеѓестерi  ћџрылуы  ћажет.
Хрестоматия  по  всеобщей  истории
государства и права. М., 1996. Т. 2.
С. 344.
ЏЛТТЫЋ ЋАЙТА ЖАЃАРУ ЉКIМЕТIН
ЋАСТАНДЫЋТАРДАН ЋОРЅАУ ТУРАЛЫ ЗАЃ
21  наурыз,  1933  жыл.
  ...Кiмде-кiм  ћасаћана  империяныѓ  немесе  жекелеген
герман  жерiнiѓ  игiлiгiне  немесе  империя  жеке  жерлер
љкiметiнiѓ,  љкiмет  партияларыныѓ  не  жеке  бiрлестiктердiѓ
беделiне  зор  нџћсан  келтiретiн,  шындыћћа  сай  келмейтiн,
не шындыћты бџрмалайтын  пiкiрлердi  айтып  немесе  та-
ратса,  егер осы  ћылмысы  љшiн  одан  да  ауыр  жаза  тиiстi
болмаса, онда ол екi жылѕа дейiн ћамау жазасына кесiледi.
Егер пiкiр к#пшiлiк алдында айтылып немесе таратылса,
онда  љш айѕа дейiн ћамауѕа алынады.

14
Егер  ћылмысты  ќрекет  империяѕа  зор  зиян  келтiрсе,
онда  айыпкер  каторгаѕа  айдалу  жазасына  кесiледi.
Хрестоматия  по  всеобщей  истории
государства  и  права.  М.,  1996.   Т. 2.
С. 344—345.
ЖАЃА  ПАРТИЯЛАРДЫ  ЋЏРУЅА  ЋАРСЫ  ЗАЃ
14  шiлде,  1933  жыл.
1. Германияда  бiрден-бiр  саяси  партия  ретiнде  Герма-
нияныѓ џлттыћ-социалистiк жџмысшы партиясы #мiр
сљруде.
2.  Егер  кiмде-кiм  басћа  бiр  саяси  партияныѓ  џйымдыћ
ћџрамын  жасаћтауѕа  немесе  жаѓа  саяси  партия  ћџруѕа
ќрекет  жасаса,  оныѓ  бџл  ћылмысы  басћа  заѓдар  бойынша
ћатаѓ жазаѕа тартылмайтын болѕан жаѕдайда 3 жыл
мерзiмге дейiн жуасыту љйлерiне жабылады немесе 6  айдан
3  жылѕа  дейiнгi  ћамау  жазасына  кесiледi.
Хрестоматия  по  всеобщей  истории
государства  и  права.  М., 1996. Т. 2.
С. 345.