М., Бекiш Р., (ћџраст.) 2005 "Мектеп" баспасы, к#ркем безендiрiлуi, 2013 Барлыћ ћџћыћтары ћорѕалѕан Басылымныѓ мљлiктiк ћџћыћ тары "Мектеп" баспасына тиесiлi

62
А. ГИТЛЕРДIЃ  ГЕРМАН  АРМИЯСЫНЫЃ  ЖОЅАРЫ
БАСШЫЛАРЫНЫЃ  КЕЃЕСIНДЕ  СMЙЛЕГЕН  СMЗIНЕН
22  тамыз,  1939  жыл.
...Польшаны  талћандау  бiздiѓ  бiрiншi  мiндетiмiз.
Маћсат — белгiлi  бiр  шепке  жету  емес,  ћуатты  кљштердi
жою. Тiптi соѕыс батыста басталса да,  Польшаны  талћан-
дау  бiздiѓ  бiрiншi  маћсатымыз  болуѕа тиiс.  Жыл мезгiлiн
ескере  отырып,  шешiм  тез  орындалуы  ћажет.
Насихат  љшiн  мен  соѕыстыѓ  басталуыныѓ  бiр  себебiн
ойлап табамын. Ол  шын  ба,  #тiрiк  пе,  онда  тџрѕан  еш-
ћандай  мќн  жоћ.  Жеѓiмпаздардан  сен  шын  айттыѓ  ба,
#тiрiк  айттыѓ  ба  деп  ешкiм  сџрай  алмайды.  Соѕыстыѓ
басталуы  мен  жљргiзiлуiне  байланысты  мќселенi  ћџћыћ
емес,  жеѓiс  шешедi.
Мейiрiмсiз  болыѓдар.  Ћатал,  д#рекi  болыѓдар.  Сексен
миллион  адам  #зiне  тиiстiсiн  алулары  керек,  оларды
#мiрге  ћажеттiнiѓ  бќрiмен  ћамтамасыз  етуiмiз  керек.
Заѓ  кљштiнiѓ  жаѕында.  Барынша  ћаталдыћ  к#рсету  керек.
Тез шешiм ћажет, немiс жауынгерiне шексiз сену керек.
Басшылардыѓ жљйкесi босаѕанда ѕана жеѓiлiс табуѕа
болады.
Бiрiншi  маћсат — Висла  мен Нарваѕа  жету;  бiздiѓ техни-
калыћ  басымдылыѕымыз  поляктардыѓ  психикалыћ  жаѕы-
нан  мысын  басады.  Ћарсы  шыћћан  ќрбiр  поляк  армиясы
табан  астында  талћандалуы  керек,  бџл  соѕыс  тек  ћырып-
жою,  талћандау  соѕысы  болуы  керек...
Хрестоматия  по  истории  южных  и
западных  славян. Минск.,  1991.  Т. 3.
С. 159—160.
ШАБУЫЛ  ЖАСАСПАУ  ТУРАЛЫ  КЕЃЕС-ГЕРМАН  ШАРТЫНА
ЋОСЫМША  ЋЏПИЯ  ХАТТАМАДАН
Мќскеу, 23  тамыз,  1939  жыл.
Германия  мен  Кеѓестiк  Социалистiк  Республикалар
Одаѕы  арасындаѕы  шабуыл  жасаспау  туралы  келiсiмге
ћол  ћоярда  екi  жаћтыѓ  т#менде  ћол  ћоюшы #кiлдерi  аса
ћџпия  жаѕдайда  екi  жаћтыѓ  Шыѕыс  Еуропадаѕы  мљдде-
лерiн  межелеу  мќселесiн  талћылады.  Бџл  талћылау  мына
т#мендегiдей  ћорытындыѕа  ќкелдi:

63
1. Балтыћ  жаѕалауларындаѕы  мемлекеттердiѓ  (Финлян-
дия,  Эстония,  Латвия,  Литва)  ћџрамына  кiретiн  облыс-
тарды  аумаћтыћ-саяси  жаѕынан  ћайта  ћџрѕан  жаѕдайда
Литваныѓ  солтљстiк  шекарасы  бiр  уаћытта  Германия
мен  КСРО  мљдделерi  аймаћтарыныѓ  шекарасы  болады.
Бџл  арада  Литваныѓ  Вильно  облысы  ж#нiндегi  мљддесiн
екi  ел  де  мойындайды.
2. Польша  мемлекетiнiѓ  ћџрамына  кiретiн  облыстарды
аумаћтыћ-саяси  жаѕынан  ћайта  ћџрѕан  жаѕдайда  Герма-
ния  мен  КСРО  мљдделерi  аймаћтарыныѓ  шекарасы,  шама-
мен  алѕанда,  Нарва,  Висла  жќне  Сана  #зендерiнiѓ  бойымен
#тедi.
Польша  мемлекетiнiѓ  тќуелсiздiгiн  саћтау  екi  елдiѓ
#зара  мљдделерiне  сай  келе  ме  жќне  бџл  мемлекеттiѓ
шекаралары  ћандай  болуы  керектiгi  ж#нiндегi  мќселе
тек  бџдан  былайѕы  саяси  дамудыѓ  барысында  тљпкiлiктi
аныћталуы  мљмкiн.
Ћайткен  кљнде  де  бџл  мќселенi  екi  љкiмет  достыћ
келiсiмдерi  негiзiнде  шешетiн  болады...
4.  Бџл  хаттаманы  екi  жаћ  та  #те  ћџпия  саћтайды.
КСРО  мемлекетiнiѓ  тапсыруы бойынша               В.М.Молотов
Герман  љкiметiнiѓ  атынан                                         И.Риббентроп
Международная  жизнь.  № 9.  1989.
С. 91-92.
ЕКIНШI  ДЉНИЕЖЉЗIЛIК  СОЅЫС
(1939—1945  жж.)
ТЉСIНIКСIЗ  СОЅЫС
Алѕашћы сегiз  ай  бойына,  яѕни  немiстердiѓ  1940  жыл-
дыѓ  10  мамырындаѕы  Бельгия,  Голландия,  Францияѕа
шабуылына  дейiн  аѕылшын-француз  одаћтастары  немiс-
терге  жерде,  ќуеде  шабуыл  жасауѕа  ќрекет  жасамады.
Одаћтыћ  басшылыћ,  шамасы,  немiстердiѓ  мазасын  алудан
ћорћып, оларѕа  ћарсы  оћ  атуѕа  да  бџйрыћ  бермедi.  Ћар-
сыластар дауыс зорайтћыштармен бейпiл ауыз ќзiл-оспаћ-
тар  айтысып  жќне  жеѓiл  музыкамен  бiр-бiрiнiѓ  к#ѓiл-
дерiн  к#терiп  жатты.  Одаћтастар  мџѓды  немiс  ќндерiн
берсе,  немiстер  париж  шансонеткалары  мен  аѕылшын-

64
дардыѓ  отырыс  ќндерiн  бердi.  Мџныѓ  барлыѕы  да  солдат-
тардыѓ  љйлерiне  деген  саѕынышын  басу  љшiн  жасалды.
Д.Краминов.  Правда  о  втором  фрон-
те.  Записки  военного  корреспондента.
М.,  1958.  С. 28.
ГЕРМАНИЯНЫЃ  ФРАНЦИЯМЕН  УАЋЫТША  БIТIМ
ШАРТТАРЫ
22  маусым,  1940  жыл.
1-бап. Соѕыс  ћимылдарын  дереу  тоћтату...
3-бап. Басып  алѕан  жерлерде  Германия  жергiлiктi
басћарудан басћа барлыћ басып алушы  мемлекеттiѓ  ћџћыћ-
тарына  ие  болады...
8-бап.  Француз  соѕыс,  соѕыс-теѓiз  жќне  соѕыс-ќуе
кљштерi  таратылып,  ћарусыздандырылады...  Бџл  ќскер-
лердiѓ  саны  мен  ћару-жараѕын  тиiсiнше  Германия  мен
Италия  белгiлейдi...
10-бап. ... Француз  ќскери  ћызметкерлерiне  Франция-
дан  кетуге  тыйым  салынады.  Франция  Англияѕа  ешћан-
дай материалдыћ б#лшектер бермеуге тиiс. Бiрде-бiр  фран-
цуз  Германияѕа  ћарсы  мемлекеттерге  ћызмет  жасамауы
керек.
11-бап. Бiрде-бiр француз сауда кемесi порттарды тастап
кетпеуi тиiс...
12-бап. Бiрде-бiр француз џшаѕы ќуеге к#терiлмеуi тиiс...
14-бап. Француз  аумаѕындаѕы  барлыћ  радиотарату
стансылары  жабылуѕа  тиiс...
18-бап. Герман басћыншы армиясын жабдыћтау шы-
ѕындарын  Франция  жаѕы  к#тередi...
Мировое  хозяйство  и  мировая  поли-
тика. 1940.  №7. С. 161-162.
ЉШ  МЕМЛЕКЕТТIЃ  КЕЛIСIМI
27  ћыркљйек,  1940  жыл.
1-бап. Жапония  Германия  мен  Италияныѓ  Еуропаѕа
жаѓа  тќртiп  орнату  ж#нiндегi  кљштерге  басшылыѕын
мойындап,  ћџрметтейдi.
2-бап. Германия  мен  Италия  Жапонияныѓ  Џлы  Шыѕыс
Азия  кеѓiстiгiнде  жаѓа  тќртiп  орнату  ж#нiндегi  басшы-
лыѕын  мойындап,  ћџрметтейдi.

65
3-бап.  Германия,  Италия  жќне  Жапония  жоѕарыда
атап  к#рсетiлген  негiзде  #зара  ынтымаћтастыћћа  келiстi.
Олар  барлыћ  саяси,  шаруашылыћ  жќне  соѕыс  кљштерi-
мен,  егер  келiсушi  љш  жаћтыѓ  бiреуi  ћазiргi  Еуропадаѕы
соѕыс  пен  Ћытай-Жапон  ћарулы  ћаћтыѕысына  ћатыспаѕан
елдердiѓ бiреуiнiѓ  тарапынан  шабуылѕа џшыраса, бiр-бiрiне
к#мектесуге  мiндеттенедi...
Германия,  Италия  жќне  Жапония  кiлдерiмен  Берлинде  ћол  ћойылѕан
љштiк  пакт  фашистiк  басћыншылыћ  блокты  ћалыптастыруды  аяћтады.  Ол
басћыншылыћты кеѓейтуге  жќне  Кеѓес  Одаѕына  ћарсы  соѕыс  даярлауда
маѓызды  кезеѓ  болды.  Пактiге  кейiн  Венгрия,  Румыния,  Болгария,
Финляндия, Испания,  Таи (Сиам),  Хорватияныѓ, Маньчжоу-го  ћуыршаћ  љкiметi
жќне Ћытайдаѕы  Ван  Цзин-Вэннiѓ  “жапондыћ  љкiметi”  ћосылды.
Мировое хозяйство и мировая полити-
ка. 1949. № 10. С. 117.
БАРБАРОССА  ЖОСПАРЫ
18  желтоћсан,  1940  жыл.
Немiс  ћарулы  кљштерi  Англиямен  соѕыс  аяћталмай
тџрып-аћ  ћысћа  мерзiмдi  соѕыс  ћимылдарыныѓ  нќти-
жесiнде  Кеѓестiк  Ресейдi  жеѓуге  дайын  тџрулары  керек
(Барбаросса  нџсћасы)...
Кеѓестiк Ресейге шабуыл жасау туралы бџйрыћты мен
ћажет болѕан жаѕдайда белгiленген операциядан сегiз  апта
бџрын беремiн...
Жоѕары  бас  ћолбасшылыћтыѓ  дайындыћ  жџмыстары
мына  т#мендегi  басты  ћаѕида  негiзiнде  жљргiзiлуi  ћажет:
Жалпы  маћсат.
Ресейдiѓ  батыс  б#лiгiнде  орналасћан  орыс  армиясыныѓ
жауынгерлерi  танк  б#лiмдерiнiѓ  батыл  ћимылымен  iшке
тереѓдеп ену нќтижесiнде талћандалуы керек. Орыс  аума-
ѕында соѕысћа жарамды  б#лiмдердiѓ  шегiнуiне  кедергi
жасау  керек.
Операцияныѓ тљпкi маћсаты — азиялыћ Ресейден
Архангельск — Едiл  жалпы шептерi  бойынша  оћшаулану.
Осылайша ћажет болѕан жаѕдайда Ресейдiѓ Оралдаѕы соѓѕы
#неркќсiптi облысы авиацияныѓ к#мегiмен жойылады.
Болашаћ  одаћтастар  жќне  олардыѓ  мiндеттерi:
1.  Бiз  осындай операциямыздыѓ  нќтижесiнде  Румыния
мен Финляндияныѓ Кеѓестiк  Ресейге  ћарсы  соѕысћа  бел-
сендi  тљрде  ћатысатынына  љмiттенемiз...

66
... Мќскеуге  тез  арада  ћол  жеткiзу.  Бџл  ћаланы  басып
алу  орыстардыѓ  маѓызды  темiржол  торабынан  айыры-
латындыѕын  былай  ћойѕанныѓ  #зiнде,  саяси  тџрѕыдан
да,  шаруашылыћ  жаѕынан  да  шешушi  жеѓiс.
Келiсiм  бергендер
                    Иодль,  Кейтель
Ћол  ћойѕан
                    Гитлер
Германия  ћолбасшысы  “Барбаросса”  операциясын  3-4  ай  iшiнде  жљргiзудi
есептеген.
Нюрнбергский процесс. М.,  1958.  Т. 2.
С. 559—565.
ЛЕНД-ЛИЗ  ТУРАЛЫ  ЗАЃ
11  наурыз,  1941  жыл.
Осымен  бџл  заѓ  “Ћџрама  Штаттардыѓ  ћорѕанысын
ныѕайту  туралы  заѓ”  деп  аталатын  болады.
III  бCлiм.  (1) ...Осы  маћсатћа  б#лiнген  ћаржы  мен
мезгiл сайын  Конгресс  бекiтiп  отыратын  келiсiмдер
бойынша #з  иелiктерiндегi  арсеналдарда,  зауыттар  мен
верфьтерде сол немесе #зге елдiѓ љкiметiне ћару-жараћ
#ндiру   немесе  басћа да ќдiстермен #ткiзу. Ол елдердiѓ
ћорѕанысы,  Президенттiѓ  пiкiрiнше,  Ћџрама  Штаттардыѓ
ћорѕанысы  љшiн  аса  ћажет  деп  саналады.
(2) ...Осы  пункттiѓ  шарттарына  сќйкес  жќне  осы
маћсат љшiн  ћор есебiнен  т#ленген жќне тљрлi  ќдiстермен
жеткiзiлетiн ћорѕаныс  ћџралдарыныѓ  ћџны  1 300 000
доллардан  аспауы  керек...
(3) Ћорѕаныс ћџрал-жабдыћтарын сынау, тексеру,
дайындау,  ж#ндеу,  жабдыћтау,  ћайта  жабдыћтау  немесе
басћа  да  жолдармен  жџмыс  iстейтiн  жаѕдайѕа  келтiру
болмаса  жеке  келiсiмдер негiзiнде,  егер  олардыѓ  жалпы
ћџны  осы  заѓ  бойынша  б#лiнген  ћаражаттардыѓ  к#ле-
мiнен,  сондай-аћ  конгресс  бекiтiп  отыратын  келiсiмдердiѓ
жалпы  м#лшерiнен  аспайтын  болса,  кез  келген
мемлекетке  жоѕарыда  айтылѕан  ћызметтердiѓ  барлыѕын
к#рсету...
Хрестоматия  по  всеобщей  истории
государства  и  права.  M.,  1996.  Т. 2.
С. 310—313.

67
КСРО  МЕН  ЏЛЫБРИТАНИЯ  ЉКIМЕТТЕРIНIЃ  АРАСЫНДАЅЫ
  ГЕРМАНИЯЅА  ЋАРСЫ  СОЅЫСТА  БIРЛЕСIП  ЋИМЫЛДАУ
ТУРАЛЫ  КЕЛIСIМ
12  шiлде,  1941  жыл.
Осы  келiсiм  гитлершiлдiкке  ћарсы  одаћ  ћџрылуыныѓ
бастамасы  болды.
1. Екi  љкiмет  гитлерлiк  Германияѕа  ћарсы  соѕыста
бiр-бiрiне  барлыћ  к#мек  пен  ћолдау  к#рсететiндiктерi
туралы  #зара  мiндеттенедi.
2. Олар  бџдан  ќрi  осы  соѕыстыѓ  барысында  бiр-бiрiнiѓ
келiсiмiнсiз  ешћандай  келiсс#здер    жљргiзбеуге,  уаћытша
келiсiм  не  бiтiм  жасаспауѕа  мiндеттенедi.
Хрестоматия  по  новейшей  истории.
Документы и материалы. М., 1971. Т. 3.
Ч. 1. С. 223-224.
АТЛАНТИКАЛЫЋ  ХАРТИЯ
14  тамыз,  1941  жыл.
1)  АЋШ  жќне  Џлыбритания  аумаћтыћ  немесе  басћа
нќрселердi  иеленуге  џмтылмайды.
2)  Олар  мљдделi  халыћтардыѓ  келiсiмдерiнен  тыс
ешћандай  аумаћтыћ  #згертулерге  келiсiмдерiн  бермейдi.
3)  Олар  ќрбiр  халыћтыѓ  #здерi  #мiр  сљргiсi  келген
басћару  формасын  таѓдау  ћџћыѕын  ћџрметтейдi;  олар
кљштеу жолымен  #здерiнiѓ  егемендiк  ћџћыћтары  мен
#зiн-#зi басћаруынан айырылѕан халыћтарѕа оларды ћайта
ћалпына  келтiруге  к#мек  к#рсетуiн  к#здейдi.
... 4) Олар  љлкендi-кiшiлi,  жеѓген  не  жеѓiлген  барлыћ
елдердiѓ  экономикасыныѓ дамуына теѓдiк  негiзiнде  сауда
мен  дљниежљзiндегi  шикiзат  ћорларына  ћолы  жететiндей
жаѕдайды  ћамтамасыз  етуге  џмтылады...
... 6) Џлтшылдыћ озбырлыћты тљпкiлiктi жойѕаннан ке-
йiн барлыћ елдерге #з  аумаћтарында ћауiпсiз  #мiр  сљруге
мљмкiндiк  беретiн  бейбiтшiлiк  орнайтындыѕына  сенедi...
... 8) Олар  дљниежљзiнiѓ  барлыћ  мемлекеттерi  реалис-
тiк  жќне  рухани  тќртiп  бойынша  кљш  ћолданудан  бас
тартулары керек деп  есептейдi,  себебi  #зiнiѓ  шекарасынан
тыс жерлерге ћауiп т#ндiрушi немесе ћауiп т#ндiретiн
мемлекеттер  ћџрлыћтаѕы,  теѓiз  жќне  ќуе  ћарулы  кљш-
терiн  пайдалана  беретiн  болса,  ешћандай да бейбiтшiлiктi
саћтау мљмкiн  емес.  Черчилль  мен  Рузвельт  алдаѕы  уаћыт-

68
та  кеѓ  тљрдегi  жќне  сенiмдi,  жалпыѕа  бiрдей  ћауiпсiздiк
жљйелерi орнаѕанша мџндай елдердi  ћарусыздандыру  ћажет
деп  есептейдi.  Англия  мен  АЋШ, сондай-аћ бейбiт халыћ-
тарды  ћаруландыру  ауыртпалыѕынан  ћџтылуды  жеѓiл-
дететiн  басћа  да  мљмкiн  шараларѕа  ћолдау  мен  к#мек
бередi.
1941 жылы  14  тамызда  Арджентия  айлаѕындаѕы  аѕыл-
шын  линкоры “Принц  Уэльский”  бортында  АЋШ  прези-
дентi Рузвельт жќне Џлыбритания премьер-министрi Чер-
чилль  фашистiк  мемлекеттермен  соѕыстыѓ  маћсаттары
баяндалѕан  декларацияны  ћабылдады.
1941  жылы  24  ћыркљйекте  Атлантикалыћ  хартияѕа
Кеѓес  Одаѕы  ћосылды.
Хрестоматия  по  новейшей  истории.
Документы и материалы. М., 1971. Т. 3.
Ч. 1.  С. 224-225.
БIРIККЕН  ЏЛТТАР  ДЕКЛАРАЦИЯСЫ
1  ћаѓтар,  1942  жыл.
Осыѕан  ћол  ћоюшы  љкiметтер  бџдан  бџрын  АЋШ
президентi  мен  Џлыбритания  премьерiнiѓ  1941  жылы
14  тамызда  “Атлантикалыћ  хартия”  деген  атпен  белгiлi
жалпы  Декларациясында  жарияланѕан  маћсаттар  мен
принциптердiѓ  жалпы  баѕдарламасына  ћосылып,  #здерiнiѓ
жауларын  толыћ  жеѓу  #з  елдерiнде  ѕана  емес,  сонымен
ћатар  басћа  да  елдерде  адамдардыѓ  #мiрiн,  бостандыѕын,
тќуелсiздiгi  мен  ќдiлеттiлiктi  саћтау  љшiн  ћажет  жќне
олар  ћазiр  дљниежљзiн  баѕындыруѕа  џмтылуы  жайлы,
жыртћыш  кљштерге  ћарсы  кљреспен  айналысуда  деген
сенiммен  мынаны  мќлiмдейдi:
1)  Ќрбiр  љкiмет  #здерiнiѓ  барлыћ  соѕыс  жќне  эконо-
микалыћ  ћорларын  осы  љкiметтер  соѕыс  жаѕдайларын-
даѕы  Љштiк  келiсiмнiѓ  мљшелерiне  жќне  оларѕа  ћосыл-
ѕандарѕа  ћарсы  жџмсауѕа  мiндеттейдi.
2)  Ќрбiр  љкiмет  осыѕан  ћол  ћойѕан  басћа  љкiметтермен
ынтымаћтасып ћимылдауѕа, жаулармен сепаративтiк
уаћытша  келiсiм  жасамауѕа  немесе  бiтiмге  келмеуге
мiндеттенедi.
Жоѕарыда  жарияланѕан  Декларацияѕа  гитлеризмдi
жеѓу  жолындаѕы  кљреске  материалдыћ  к#мек  к#рсететiн
басћа  да  џлттар  ћосыла  алады.

69
1942  жылы  1  ћаѓтарда  Вашингтонда  кейiннен  “Бiрiккен  Џлттар
Декларациясы”  деген  атпен   белгiлi  “26  мемлекеттiѓ  Декларация-
сына”  ћол  ћойылды.  Декларация  гитлершiлдiкке  ћарсы  коалицияны
ћџрудыѓ  формалды  аяћталуы  болып  табылады,  ол фашизммен
кљресте  халыћтардыѓ  кљшiн  бiрiктiрiп  топтастыруѕа  жќрдемдестi.
Хрестоматия  по  новейшей  истории.
Документы и материалы. М., 1971. Т. 3.
Ч. 1.  С. 225.
ШАРЛЬ ДЕ ГОЛЛЬДIЃ ЛОНДОН РАДИОСЫНАН
СMЙЛЕГЕН СMЗI
20  ћаѓтар,  1942  жыл.
Ресейдiѓ  жеѓiсiне  ћуанбайтын  бiрде-бiр  адал  француз
жоћ.
1941  жылдыѓ  маусымынан  бастап  бџл  алып  майдан-
ныѓ  #не  бойына  шабуылѕа  шыћћан,  ћуатты  техникамен
жабдыћталѕан,  жаѓа  табыстарѕа  жету  љшiн  алѕа  џмтыл-
ѕан,  даѓћћџмарлыћтан  немесе  ћорыћћаннан  #з  таѕдыр-
ларын  Германиямен  байланыстырѕан  ћолшоћпарлардыѓ
есебiнен  бџрынѕыдан  да  кљшейген  герман  армиясы  ћазiр
орыс  ќскерлерiнiѓ  соћћысына  шыдамай  кейiн  шегiнуде...
Ћазiргi  таѓда  Германия  љшiн  Шыѕыс  майдандаѕы
соѕыс — ол  ћалыѓ  ћар  басћан  молалар,  жаралылар  тиеген
сансыз  эшелондар,  генералдардыѓ мезгiлсiз ћазасы.  Ќрине,
жаудыѓ  ќскери  ћуаты  сарћылды деуге  ќлi  ерте.  Бiраћ
оныѓ  тарихта  бџрын-соѓды  болмаѕан  адам  айтћысыз
жеѓiлiске  џшыраѕандыѕына  ешћандай  кљмќн  жоћ...
Француз  халћы  орыс  халћыныѓ  кљш-ћуатыныѓ  ныѕа-
йып, табыстарѕа жетуiн ћуана  ћуаттайды,  себебi  бџл  табыс-
тар  Францияны  аѓсаѕан  арманына — азаттыћ  пен  кек
алуѕа  жаћындата  тљседi.  Ресейдегi  ќрбiр  немiс  жауынге-
рiнiѓ #лiмi, Ленинград,  Мќскеу,  Севастопольдаѕы кеѓ  далада
ќрбiр немiс  зеѓбiрегiнiѓ,  ќрбiр  џшаѕыныѓ,  танкiсiнiѓ  ћира-
тылуы  Францияныѓ  ћайта  к#терiлiп,  жеѓiске  жетуiне
ћосымша  мљмкiндiктер  бередi.
Мiне,  сондыћтан  да  шайћаста  Франция  #зiнiѓ  ћайта
жаѓѕырѕан  кљш-ћуатын  Кеѓес  Одаѕыныѓ  кљш-ћуатымен
бiрiктiредi.  Келер  шешушi  жылда  жаумен  соѕысып  жат-
ћан  Франция осы  соѕыстаѕы  белсендi  жќне  бќсеѓ  џрыс-
тарда, уаћытша  баћытсыздыћћа  ћарамастан,  Ресейдiѓ
табиѕи  одаћтасы  болып  табылады.

70
 Жапа  шегушi Франция  жапа  шегушi  Ресеймен  бiрге.
Соѕысушы  Франция  соѕысушы  Ресеймен  бiрге. Торыѕу
торына  тљскен  Франция  тљнек  тљбiнен  џлылыћ  шеруiне
к#терiле  бiлген  Ресеймен  бiрге.
Ш.де Голль. Военные мемуары. М.,  1957.
Т. 1. С. 657-658.
АНГЛИЯ  МЕН  АЋШ  ЉКIМЕТТЕРIНIЃ  1942  ЖЫЛЫ
ЕУРОПАДА   ЕКIНШI  МАЙДАН  АШУ  ЖMНIНДЕГI  РЕСМИ
МIНДЕТТЕМЕЛЕРI
Аѕылшын — Кеѓес   коммюникесiнен.
... Келiсс#здер  барысында...  екi  ел  арасында  1942  жылы
Еуропада  екiншi  майдан  ћџрудыѓ  кезек  кљттiрмейтiн
мќселелерi  ж#нiнде  толыћ  келiсiмге  ћол  жеттi...
Кеѓес  —  Американ   коммюникесiнен.
Келiсс#з  жаѕдайында  1942  жылы  Еуропада  екiншi
майдан  ћџрудыѓ  кезек  кљттiрмейтiн  мiндеттерiне  ћатыс-
ты  толыћ  келiсiмге  ћол  жеткiзiлдi...
1942 жылы Еуропада екiншi майдан ашу туралы  Англия
мен  АЋШ  љкiметтерiнiѓ  салтанатты  тљрдегi  мiндеттемелерi
1942 жылы мамыр-маусым айларында кеѓес  делегация-
сымен Лондонда жќне Вашингтондаѕы келiсс#здер уаћы-
тында  берiлдi.  Екiншi  майдан  кеѓес-герман  майданынан
шамамен  40  гитлерлiк  дивизияны  ќкетуге  бейiмдейтiн
Еуропадаѕы  одаћтастардыѓ  iс-ћимылы  деп  тљсiнiстi.
Известия. 1942, 12 июня // Хрестоматия
по  новейшей  истории. Документы и
материалы.  М., 1971.  Т. 3.  Ч. 1.
С. 228-229.
ЕУРОПАДАЅЫ  ФАШИСТIК  “ЖАЃА  ТЌРТIП”.
“ОСТ”  БАС  ЖОСПАРЫ
Германияныѓ  билеушi
  топтары  шыѕыста  жаѓа  жер-
лердi  басып  алу  жоспарларын  жасай  отырып,  герман
љкiмет  орындарыныѓ  Шыѕыс  Еуропа  халыћтары  ж#нiн-
дегi  саясатын  егжей-тегжейiне  дейiн  ойластырды.  Басып
алынѕан  жердегi  халыћты  ћандай  таѕдыр  кљтiп  тџрѕан-
дыѕын  фашист  љкiмет  орындарыныѓ  т#менде  келтiрiлiп
отырѕан  ћџжаттарынан  к#руге  болады.  1941 жылдыѓ
соѓында  Гиммлерге  баѕынатын  империя  ћауiпсiздiгiнiѓ

71
бас  басћармасы  Шыѕыс  Еуропадаѕы  немiс-фашист  тќртiп-
терiн  орнатудыѓ  30  жылѕа  арналѕан  кеѓ  тљрдегi  баѕдар-
ламасын — “ОСТ”  деп  аталатын  бас  жоспарын  жасады.
Т#менде СС ќскерiнiѓ ћолбасшысы Гиммлердiѓ 1940  жыл-
дыѓ  28  мамырындаѕы  хатынан  жќне  “Шыѕыс  министр-
лiгiнiѓ”  Бас  саяси  басћармасыныѓ  отарлау  б#лiмiнiѓ
бастыѕы  Э.Ветцельдiѓ  1942  жылы  27  сќуiрде  ћол  ћойѕан
“СС  ќскерлерiнiѓ  “ОСТ”  бас  жоспары  ж#нiндегi  СС  ескер-
тулерi  мен  џсыныстарынан”  љзiндiлер  келтiрiледi.
ШЫЅЫС  ОБЛЫСТАРЫНДАЅЫ  ЖЕРГIЛIКТI  ХАЛЫЋЋА
ЋАЛАЙ  ЋАРАУ  ЖMНIНДЕГI  КЕЙБIР  ПIКIРЛЕР
(Гиммлердiѓ  1940  жылѕы  28  мамырдаѕы   хатынан)
Шыѕыс облыстарда немiстен #зге халыћтар љшiн  жоѕары
мектептер болмауы керек. Жергiлiктi халыћтар љшiн т#рт
сыныпты халыћ мектебi де жетiп жатыр. Бџл халыћ  мектеп-
терiндегi  оћытудыѓ  маћсаты — тек  ћарапайым  есептеу,
еѓ к#п болѕанда  500-ге дейiн ѕана санауды бiлу, ћол ћоя
бiлу,  ћџдай  алдындаѕы  парызы — немiстерге баѕыну,  адал,
ынталы жќне тiлалѕыш болуы керек деп олардыѓ ћџлаѕына
ћџя  беру.  Оћи  бiлудiѓ  ћажетi  жоћ  деп  есептеймiн. Осы
аталѕан  мектептерден  басћа  шыѕыс  облыстарда  ешћандай
мектеп  болмауы  керек.  ;з  балаларына  халыћ  мектебiнде,
одан  соѓ  жоѕары  мектепте  жаћсы  бiлiм  бергiсi  келген
ата-аналар  бџл  туралы  СС  ќскерлерi  мен  полициясыныѓ
жоѕарѕы  органдарына... арыз  берулерi ћажет. Егер бiз
баланы  кќсiптiк  белгiлерi  жаѕынан  жарамды  деп  тапсаћ,
онда  ол  Германияѕа  оћуѕа  жiберiледi  жќне  онда  џзаћ
уаћыт  тџрады  деп  ата-анасына  хабарланады...
СС  ЌСКЕРЛЕРI  РЕЙХСФЮРЕРIНIЃ  “ОСТ”  БАС  ЖОСПАРЫ
ЖMНIНДЕГI  СС  ЕСКЕРТПЕЛЕРI  МЕН  ЏСЫНЫСТАРЫНАН
Жоспарѕа
1
  сќйкес  к#шiрiлуге  тиiстi  адамдардыѓ  саны,
шын  мќнiсiнде,  жоспарланѕаннан  анаѕџрлым  к#п  болуы
тиiс.  Бџл  жерде  тџратын  4,5  млн  еврейлердiѓ  к#шiруге
1
 “ОСТ”  Бас  жоспарында  30  жыл  iшiнде  Польша  жќне  Кеѓес
Одаѕыныѓ  батыс  б#лiктерiнiѓ  аумаѕынан  31  млн-ѕа  жуыћ  адамды
к#шiру ћарастырылѕан. СС ќскерлерi рейхсфюрерiнiѓ “Ескертуле-
рiнде...”  басћа  цифрлар  ж#нiнде  айтылѕан.

72
кiрiспей  тџрып  жойылатындыѕын  ескерсек,  онда  жоспарда
к#рсетiлген 45  млн немiс емес жергiлiктi халыћ деген  санмен
келiсуге  болады...  Бџдан жоспар  дџрыс  есептелмеген  халыћ
санына  негiзделген  деген  ћорытынды  шыѕады.
...Егер  ћарастырылып  отырѕан  аумаћта  жоспарда
жобаланѕандай  14  млн-дай  жергiлiктi  халыћ  ћалады  деп
есептесек,  онда  46—51  млн-дай  адамды  к#шiру  керек...
Жоспарда  нќсiлi  ж#нiнен  ћажетсiз  жергiлiктi  адам-
дарды  Батыс  Сiбiрге  к#шiру  ћарастырылѕан...
Судебный  процесс  по  делу  верховного
главнокомандования  гитлеровского
вермахта.  Приговор  пятого  американ-
ского  военного  трибунала,  вынесенный
в  Нюрнберге  28  октября 1948 года.
М.,  1964.  С. 126.....
ГЕРМАН ЉКIМЕТIНIЃ ОСВЕНЦИМДЕГI ЖАНТЉРШIГЕРЛIК
ЋЫЛМЫСТАРЫ ТУРАЛЫ
1945  жыл.
Немiс-фашист   басћыншылары   мен   олардыѓ   сыбайлас-
тарыныѓ    жауыздыћтарын    аныћтау   жќне   тергеу   жнiндегi
Ттенше   мемлекеттiк   комиссияныѓ    хабарлауынан
Адамдарды  жою  ж#нiндегi  Освенцим  лагерi  (Польша-
даѕы  Краков  воеводствосында)  1939  жылы  ћџрылып,
1945  жылѕа  дейiн  жџмыс  iстедi.  Бџл  Екiншi  дљниежљзiлiк
соѕыс  жылдарында  фашистер  пайдаланѕан  #лiм  лагерь-
лерiнiѓ  iшiндегi  еѓ  iрiсi  едi.
Ћызыл  Армия  ћџтћарѕан  Освенцим  лагерiнiѓ  2 819
тџтћындарынан  сџрау  жќне   оларды  дќрiгерлiк  куќлан-
дыру,   табылѕан  немiс  ћџжаттарын,  шегiнер  кезде  немiс-
тер  бџзып  кеткен  крематорийлер  мен  газ  камераларын,
лагерь аумаѕынан табылѕан #лiктер, немiстер жойѕан  Еуро-
па елдерi  адамдарыныѓ  лагерь  ћоймалары  мен  баракта-
рында  саћталып  ћалѕан  заттары  мен  ћџжаттарын  зерттеу
негiзiнде  мыналар  аныћталды:
1. Ату, асу, аштыћ, улау  жќне  жантљршiгерлiк  азаптау
жолдарымен немiстер  Освенцим  лагерiнде  4  млн-нан  астам
Кеѓес  Одаѕы,  Польша,  Франция,  Бельгия,  Голландия,
Чехословакия,  Югославия,  Румыния,  Венгрия  жќне  басћа
да  елдер  азаматтарын  ћырып-жойѕан.

73
2. Немiс  профессорлары  мен  дќрiгерлерi  тiрi  адамдар-
ѕа,  ерлерге,  ќйелдерге  жќне  балаларѕа  дќрiгерлiк  сынау-
лар  жљргiзген.
3. Ойластырылуы,  техника  жолымен  џйымдастыры-
луы,  адамдарды  к#птен  жќне ћатыгездiкпен #лтiру  ж#нiнен
Освенцим  лагерi  осы  уаћытћа  дейiн  белгiлi  болѕан  немiс
#лiм  лагерьлерiн  ќлдећайда  артћа  тастап  кетедi.
Освенцим  лагерiнде  газ  камералары,  крематорийлер,
хирургиялыћ  б#лiмдер  мен  зертханалар  болды — оныѓ
бќрi  адамдарды  айуандыћпен  ћырып-жоюѕа  арналды...
... Освенцим  лагерiнде  немiстер  кљн  сайын  10  мыѓнан
12  мыѓѕа  дейiн  адамды,  оныѓ  iшiнде,   8—10  мыѓ  адамды
келген  эшелондардан,  2-3  мыѓын  лагерь  тџтћындарыныѓ
iшiнен  #лтiрiп,  отћа  жаѕып  отырды.
Нюрнбергский процесс. М.,  1959.  Т. 4.
С. 350-351,  353.
  ГИТЛЕР  СТАВКАСЫНДАЅЫ  ЖАНТАЛАС
Бас    штаб    офицерiнiѓ    жазбаларынан
Наурыз  айыныѓ  соѓында  (1945 ж.)  мен  алѕаш  рет
#неркќсiптiк  кеѓеске  ћатыстым.  Бомбадан  ћорѕанатын
империя  канцеляриясыныѓ  баѕында  орналасћан  кiреберiс-
те  менiѓ  пистолетiмдi  алып  ћойды,  бџл  маѕан  бiртљрлi
ыѓѕайсыз  ќсер еттi. Оныѓ  љстiне  менi сыпайы, менiѓ  ойым-
ша,  намысћа  тиетiн  тiнтуден  #ткiздi,  папкамды  тексердi.
Бџл  фюрердiѓ  айналасындаѕы  сенiмсiздiктiѓ  ќбден  шегiне
жеткендiгiнiѓ  куќсiндей  саћтыћ  шаралары  едi.  Бџл  жаѕ-
дайды  мен  айтып  жеткiзе  алмаспын.  Жаѕымпаздыћ,
кљйгелектiк  пен  екiжљздiлiк  ќркiмдi  тек  моральдыћ  жа-
ѕынан  жаншып  ћоймай,  оныѓ  бљкiл  бойында  ерекше  бiр
жиiркенiштiлiк  туѕызды...  Онда  ћорћыныштан  басћа
фюрерге  жаћпай  ћалу,  абайламай  айтып  ћалѕан  бiр  с#з
љшiн  оныѓ  ћањарына  iлiгiп  ћалудан,  т#нiп  келе  жатћан
драманыѓ  аяћталуын  кљтуден,  #зiнiѓ  ћараћан  басы  љшiн
ћорћыныштан  басћа  шындыћ  жоћ  едi.  Сiѓiп  ћалѕан  ќдет
бойынша  сыртћы  к#рiнiстерi  саћталѕанымен,  сќуiрден
бастап  оныѓ  #зiнiѓ  де  iзi  ћалмады.
Жауапкершiлiк туралы ешкiм тiс  жарып  ештеѓе  демедi.
Ол  туралы  ойлады  ма  екен?
...Менiѓ  бџрын  Гитлердi  бар  болѕаны  шала-шарпы
екi  рет  к#ргенiм  бар  едi.  1937 жылы  ћаза  тапћан  солдат-

74
тарѕа  арналѕан  ескерткiштiѓ  жанындаѕы  салтанатты
мерекеде,  екiншiсi  1939  жылы  оныѓ  туѕан  кљнiне  арнал-
ѕан  шеру  кезiнде.  Расында,  ол  Гитлердiѓ  1945  жылдыѓ
25  наурызында  #зiмдi  таныстырѕанда  маѕан  аса  ћажыѕан
кљймен  дiрiлдеген  ќлсiз  ћолын  берген  мына  адаммен  еш
џћсастыѕы  жоћ  едi.
Менiѓ алдымда  тiрi  #лiк  тџрды  жќне  мен Гитлер  тура-
лы  адам ретiнде ќрбiр  диктатор туралы,  олардыѓ iс-ќре-
кетi  мен  жљргiзген  шаралары  жќне  олардыѓ  жантљршi-
герлiк  салдардыѓ  негiзiнде  ћалыптасћан  пiкiрден  б#лек
пiкiр  айта  алмаймын.  Егер  менiѓ  алѕан  ќсерлерiмдi  ћысћа
тљрде  бiлдiрер  болсам,  бџл  #зiнiѓ  џтылѕанын  бiлген
жќне  оны  бџдан  ќрi  жасыруѕа  шамасы  жоћ  адам  едi.
Гитлердiѓ  сыртћы  тљрi  адам  ћорћарлыћ  едi.  Ол  бiр
тљрлi  ебедейсiз,  кеудесiн  алѕа  ћарай  еѓкейте,  аяѕын  зор-
ѕа  к#терiп  ћозѕалды.  Ол  ќзер  дегенде  #з  бойын  билеп
тџрды. Егер оны небќрi  20—30 м-лiк ћысћа жолда тоћтат-
са,  ол  екi  ћабырѕаѕа  таћап  арнайы  ћойылѕан  орындыћ-
тардыѓ  бiрiне  отыруѕа  немесе  #зiмен  ќѓгiмелесiп  тџрѕан
кiсiден  џстап  тџруѕа  мќжбљр  болар  едi...
Гитлердiѓ  к#здерi  ћанталап  кеткен.  Оѕан  арналѕан
ћџжаттар  мен  ћаѕаздарды  ќдеттегi  жазу  машинкала-
рындаѕы  ќрiптердiѓ  к#лемiнен  3  есе  љлкен  ќрiптерi  бар
фюрердiѓ  машинкаларымен  басса  да,  ол  оларды  тек
кљштi  к#зiлдiрiктердiѓ  к#мегiмен  ѕана  оћи  алатын.
Езулерiнен  жиi    сiлекей  аѕатын — аянышты  да  жиiрке-
нiштi  к#рiнiс...
...Бџл кљндерi (1945 жылдыѓ сќуiрiнде) ол џдайы #зiнiѓ
айналасын  американдыћтар  мен  аѕылшындар  оны  Батыс
мќдениетi  мен  #ркениетiн  Шыѕыс  жабайыларынан  ћор-
ѕаушы  ретiнде  пќлеге  џшыратпайды  (с#збе-с#з),  мен  Кеѓес-
терге  ћарсы  кљрестi  табыспен  жалѕастыра  беруiм  љшiн
олар  маѕан  уаћытша  бiтiмге  келедi  деп  сендiруге  тырыс-
ты.  Рузвельттiѓ  ћазасы  туралы  хабар  алынѕанда,  фюрер-
дiѓ  бункерiнде  бџл  к#ѓiл кљй  Батыспен  соѕыс  аяћталды
деген  сенiмге  џласты.
Бас  штаб  офицерiнiѓ  ћолжазбаларынан  алынѕан  бџл  љзiндi
Гитлер  мiрiнiѓ  соѓѕы  кљндерiнен  мќлiмет  бередi.
Военно-исторический  журнал. 1964.
№ 4.  С. 93—96.

75
ЉШ  ОДАЋТАС  МЕМЛЕКЕТТЕР — КЕЃЕС  ОДАЅЫ,  АМЕРИКА
ЋЏРАМА  ШТАТТАРЫ  ЖЌНЕ  ЏЛЫБРИТАНИЯ
БАСШЫЛАРЫНЫЃ  ТЕГЕРАНДАЅЫ  КОНФЕРЕНЦИЯСЫ
28  ћараша — 1  желтоћсан,  1943  жыл.
Љш  мемлекет  декларациясы.
Тегеран  конференциясы  #з  жџмысын  Кеѓес  Ћарулы
Кљштерi  фашистiк  Германияны да,  оныѓ  одаћтастарын
да #здерi-аћ талћандай алатыны айћын болѕан кезде баста-
ды. Алайда  негiзгi  мќселелердiѓ  бiрi Еуропа  ћџрлыѕындаѕы
халыћтарды  азат  ету  жќне  жауды  талћандауды  жеѓiл-
дететiн, Еуропада  екiншi  майдан  ашу  мерзiмi туралы
мќселе  болды.  Љш  Џлы  державалар  љкiметтерi  басшыла-
рыныѓ  алѕашћы  кездесуi  соѕыс  жќне  соѕыстан  кейiнгi
жылдары бiрлесiп ќрекет ету, сондай-аћ 1944 жылы  ма-
мырда  екiншi  майдан  ашу  туралы  келiсiмдерге  ћол
жеткiзумен  аяћталды...
...Герман  армияларын  ћџрлыћта,  сљѓгуiр  ћайыћтарын
теѓiзде  ћџртуѕа  жќне  олардыѓ  ќскери  зауыттарын  ќуеден
ћиратуѕа  бiзге  дљниежљзiнде  ешћандай  кљш  кедергi  кел-
тiре  алмайды.
Бiздiѓ  шабуылымыз  аяусыз  жќне  толастамайды.  Бiз
мџнда  љмiтпен  жќне  барлыѕына  бел  байлап  келдiк.  Бiз
мџнан  шын  мќнiсiндегi  рухы  мен  маћсаты  бiр  достар
есебiнде  ћайтамыз.
Хрестоматия  по  новейшей  истории.
Документы и материалы. М., 1971. Т. 3.
Ч. 1. С. 229.
ЉШ  ОДАЋТАС  МЕМЛЕКЕТТЕР — КЕЃЕС  ОДАЅЫ,  АМЕРИКА
ЋЏРАМА  ШТАТТАРЫ  ЖЌНЕ  ЏЛЫБРИТАНИЯ
БАСШЫЛАРЫНЫЃ  ЋЫРЫМ  КОНФЕРЕНЦИЯСЫ  ТУРАЛЫ
МАЗМЏНДАМА
(Ћырым    конференциясы    шешiмдерiнен)
11  аћпан,  1945  жыл.
Соѓѕы  8  кљн  бойы  Ћырымда  Сыртћы  iстер  министр-
лiгi, штаб  басшылары  жќне  басћа  да  кеѓесшiлердiѓ  ћаты-
суымен  љш  одаћтас  мемлекет  басшылары  —  Џлыбритания
Премьер-министрi У. Черчилль мырзаныѓ,  Америка  Ћџрама
Штаттарыныѓ  Президентi  Ф. Д. Рузвельт  мырзаныѓ  жќне

76
КСРО  Халыћ  Комиссарлар  Кеѓесiнiѓ Т#раѕасы  И. В. Ста-
линнiѓ  ћатысуымен  конференция  болды.
АЋШ  Президентi,  КСРО  Халыћ  Комиссарлары  Кеѓесi-
нiѓ  Т#раѕасы  жќне  Џлыбританияныѓ  Премьер-министрi
Ћырым  конференциясы  жџмысыныѓ  ћорытындылары
туралы  мына  т#менгiдей  мќлiмдеме  жасады:
I.  Германияны  талћандау.
Бiз  ортаћ  жауды  тљпкiлiктi  талћандау  маћсатында
љш  одаћтас  мемлекеттiѓ  соѕыс  жоспарларын  ћарап  аныћ-
тадыћ.  Германияныѓ  наѕыз  жљрегiне  бiздiѓ  армияла-
рымыз  бен  соѕыс-ќуе  кљштерiмiз  шыѕыстан,  батыстан,
солтљстiктен  жќне  оѓтљстiктен  шабуылдайтын  жаѓа  жќне
бџрынѕыдан  да  ћуатты  соћћылардыѓ  мерзiмдерi,  к#лемi
жќне  оларды  љйлестiру  егжей-тегжей  аћылдасылып,
жоспарланды...
II. Германияны  басып  алу  жќне  баћылау.
... Келiсiлген  жоспарѕа  сќйкес  љш  мемлекеттiѓ  ћарулы
кљштерi  Германияда  б#лек  аймаћтарды  иеленедi.  Жос-
парда  љш  мемлекеттiѓ  Бас  ћолбасшыларынан  тџратын
(тџраѕы — Берлин)  Орталыћ  Баћылау  комиссиясы  арћылы
жљзеге  асырылатын љйлестiрушi  ќкiмшiлiк  пен  баћылау
ћарастырылѕан. Љш  мемлекет,  егер  басып  алынѕан  аймаћ-
ты  алуѕа  жќне  Баћылау  комиссиясына  т#ртiншi  мљше
ретiнде  ћатысуды  ћалаѕан  жаѕдайда,  Францияны  да
шаћыруѕа  шешiм  ћабылдады.
Бiздiѓ  берiк маћсатымыз  —  герман  милитаризмi  мен
нацизмдi  тљпкiлiктi  жою  жќне  Германияныѓ  еш уаћытта
дљниежљзiндегi  бейбiтшiлiктi  бџза  алмайтындай  болуына
кепiлдiк  туѕызу...
Бiз  герман  халћын  ћџртуды  маћсат  етпеймiз...
IV. Бiрiккен  Џлттардыѓ  конференциясы.
Бiз  таяу  кљндерде  #зiмiздiѓ  одаћтастарымызбен  бiрлесiп
бейбiтшiлiк  пен  ћауiпсiздiктi  саћтайтын  жалпыѕа  бiрдей
халыћаралыћ  џйым  ћџруѕа  шешiм  ћабылдадыћ.  Бiз  бџл
шешiмнiѓ  басћыншылыћтыѓ  алдын  алу  љшiн  де,  барлыћ
бейбiтшiлiк  сљйгiш  халыћтардыѓ  тыѕыз  жќне  тџраћты
тљрдегi  ынтымаћтастыѕы  жолымен  соѕыстыѓ  саяси,  эконо-
микалыћ  жќне  ќлеуметтiк  себептерiн  жою  љшiн  де  аса
маѓызы  зор  деп  есептеймiз.
Бџл  келiсiмнiѓ  негiзi  Думбартон-Оксте  ћаланѕан  бола-
тын...  Бiз  Думбартон-Оксте  жљргiзiлген  бейресми  келiс-

77
с#здерi  негiзiнде  жасалѕан  ережелерге  сќйкес  осындай
џйымныѓ жарѕысын дайындау љшiн 1945 жылдыѓ 25 сќуi-
рiнде  АЋШ-та  Сан-Францискода  Бiрiккен  Џлттардыѓ
конференциясы  шаћырылады  деп  келiстiк...
VI.  Польша  туралы.
...Мынадай  келiсiмге  ћол  жеттi:
Польшада  елдi  Ћызыл  Армияныѓ  толыћ  азат  етуiне
байланысты  жаѓаша  жаѕдай  туды.  Бџл  Польшаныѓ  батыс
б#лiгi  азат  етiлмей  тџрѕанѕа  дейiнгi  уаћытпен  салыстыр-
ѕандаѕыдан кеѓ  негiзде  Уаћытша  Польша  љкiметiн  ћџруды
талап  етедi.  Сондыћтан  да  ћазiргi  Польшада  iске  кiрiскен
Уаћытша  љкiмет ћџрамына  Польшаныѓ  #зiндегi  демократ
ћайраткерлерiмен  бiрге  шетелдегi  поляктарды  да  енгiзу
жолымен  бџрынѕыдан  кеѓдеу  демократиялыћ  негiзде
ћайта  ћџрылуы  тиiс.  Осы жаѓа  љкiмет кейiн  Польшаныѓ
Уаћытша  Џлттыћ  бiрлiк  љкiметi  деп  аталуы  тиiс...
Љш  љкiмет  басшылары  Польшаныѓ  шыѕыс  шекарала-
рын  Керзон  желiсiнiѓ  бойымен,  кейбiр  аудандарда  бестен
сегiз  метрге  дейiн  Польшаныѓ  пайдасына  #ту  жолымен
жљргiзiлуi  керек  деп  санайды.  Љш  љкiмет  басшылары
Польшаныѓ  аумаѕы  солтљстiк  жќне  батыс  баѕыттарда
едќуiр  кеѓеюi  керек  екендiгiн  бiледi...
VII.  Югославия  туралы.
Бiз  маршал  Тито  мен  д-р  Шубашичке  #зара  жасас-
ћан  келiсiмдерiн  кедергiсiз  жљзеге  асыруды  жќне  осы
келiсiмнiѓ  негiзiнде  Уаћытша  Бiрiккен  љкiмет  ћџруды
џсынамыз. Сонымен  бiрге  жаѓа  Югославия  љкiметi  ћџрыла
салысымен:
1.  Югославияныѓ  Џлт-азаттыћ  антифашистiк  Вечесi
кезiнде  жаумен  ынтымаћтаспай,  #зiнiѓ  беделiн  тљсiрмей
Югославияныѓ  соѓѕы  Скупщинасын  ћосу  есебiнен  толыћ-
тырылады, с#йтiп Уаћытша Парламент деп аталатын џйым
ћџрылады деп  мќлiмдеудi  џсынуѕа  шешiм  ћабылдадыћ.
У. Черчилль
Ф. Д. Рузвельт
И. Сталин
Тегеран — Ялта — Потсдам. Сб. доку-
ментов. Алматы, 1993. С. 182—189.

78
ЉШ  МЕМЛЕКЕТТIЃ   БЕРЛИН  КОНФЕРЕНЦИЯСЫ
ТУРАЛЫ  ХАБАРЫ
(Потсдам    конференциясыныѓ    шешiмдерiнен    љзiндi)
17 шiлде — 2  тамыз,  1945  жыл.
... II.  Сыртћы  Iстер  Министрлерi Кеѓесiн  ћџру.
1. Бiрiккен  Корольдыћ,  Кеѓестiк  Социалистiк  Респуб-
ликалар Одаѕы, Ћытай, Америка Ћџрама Штаттары  сыртћы
iстер  министрлерi ћџрамы мен Кеѓес  ћџрылуы  ћажет.
2. а) Кеѓес Бiрiккен хатшылыѕыныѓ тџраћты орны  болып
есептелетiн  Лондонда  #ткiзетiн  болады.
3. а) Кеѓеске  шџѕыл  жќне  маѓызды  мiндеттер  ретiнде
Бiрiккен  Џлттарѕа  тапсыру  љшiн  Италиямен,  Румыниямен,
Болгариямен,  Венгриямен  жќне  Финляндиямен  бiтiмшарт-
тарын  жасасу  жќне  Еуропадаѕы  соѕыстыѓ аяћталуына
байланысты  шешiлмеген  аумаћтыћ  мќселелердi  реттеу
ж#нiндегi  џсыныстарды  енгiзу  тапсырылады.  Кеѓес,  соны-
мен  бiрге  Германия  љшiн  бейбiт  реттесуге  сай  келетiн-
дей,  келешекте  осындай  љкiмет  ћџрылѕан  кезде,  Герман
љкiметiнiѓ  маћсаттарына  пайдалануѕа  жарамды  ћџжат
дайындайтын  болады...
III.  Германия  туралы.
Одаћтас  армиялар  бљкiл  Германияны  басып  алуды
жљзеге  асыруда  жќне  немiс  халћы  кезiнде  #здерi  ћолдап,
к#зсiз  бойсџнѕан  “к#семдердiѓ”  басшылыѕымен  жасалѕан
жантљршiгерлiк  ћылмыстардыѓ  кiнќсiн  #теуде.
Конференцияда  жеѓiлген  Германияѕа  байланысты  Одаћ-
тастардыѓ  саясатын  џйымдастырудыѓ  саяси  жќне  эконо-
микалыћ  принциптерi  туралы  келiсiмге  ћол  жеттi.
Бџл  келiсiмнiѓ  маћсаты  Германия  ж#нiндегi  Ћырым
Декларациясын  орындау  болып  табылады...
Бџл  келiсiмнiѓ  мќтiнi  т#мендегiдей:
... 3. Баћылау  Кеѓесi  басшылыћћа  алуѕа  тиiс  Германия-
ны  басып  алудыѓ  маћсаттары  мыналар:
1) Германияны  толыћ  ћарусыздандыру  жќне  соѕыс
ћџралдарын  шыѕаратын  бљкiл  герман  #неркќсiбiн  жою
немесе  оѕан  баћылау  орнату... ;
2) немiс  халћыныѓ,  оныѓ  барлыћ  жаѕынан  соѕыста
жеѓiлгендiгi,  оныѓ  #зiне-#зi  тiлеп  алѕан  азаптан  ћашып
ћџтыла алмайтындыѕына  к#зiн  жеткiзу  керек,  себебi  #зде-
рiнiѓ  соѕысты  адам  айтћысыз  ћаталдыћпен  жљргiзу  жќне

79
џлтшылдардыѓ  аянбай  ћарсыласуы  герман  экономикасын
талћандап,  былыћ  пен  ћайѕы-ћасiретке  џшыратты;
3) џлтшыл-социалистiк партия  мен  оныѓ  барлыћ  б#лiм-
шелерiн,  оларѕа  баѕынышты  џйымдарды  жою,  барлыћ
нацистiк мекемелердi тарату жќне олар  ешћашан да  ешћан-
дай тљрде ћалпына  келтiрiлмейтiндей  ету,  ћандай  да  бол-
масын нацистiк жќне соѕысћџмарлыћ ќрекеттер мен  наси-
хаттаудыѓ  алдын  алу...
5. Ќскери ћылмыскерлер мен  айуандыћћа, ќскери
ћылмыс жасауѕа жаѕдай тудырѕан нацистiк  iс-шараларды
жоспарлаушылар  мен  iске  асырушылар  тџтћындалып,
сотћа  берiлуi  тиiс... ;
2) бљкiл  Германияда  барлыћ  демократиялыћ саяси
партияларѕа  рџћсат  берiлiп,  оларѕа  ћолдау  к#рсету  ћажет
жќне  оларѕа  жиналыстар  шаћыру  мен  к#пшiлiк  талћы-
лау  ћџћыћтары  берiлуi  керек... ;
4)  белгiлi  бiр  орталыћ  герман  љкiметi  ћџрылѕанша...
В.  Экономикалыћ  принциптер.
12. Iс  жљзiнде  аса  ћысћа  мерзiм  iшiнде  картель,
синдикат,  трестер  жќне  басћа  да  монополистiк  келiсiмдер
тљрiнде  шектен  тыс  шоѕырланѕан  экономикалыћ  кљштердi
жою  маћсатымен  герман  экономикасы  б#лшектендiрiлуi
керек...
14. Басћыншылыћ  кезiнде  Германия  экономикалыћ
бiртџтас  деп  ћаралуѕа  тиiс...
IV. Германиядан  алынатын  соѕыс  шыѕындарыныѓ
тCлемi.
1.  КСРО-ныѓ  соѕыс  шыѕындарыныѓ  орнын  толтыру
туралы  талаптары  КСРО  оккупация  жасап  отырѕан
аймаћтан  жќне  тиiстi  шетелдердегi  герман  салымдарынан
алу  жолымен  ћанаѕаттандырылады...
3.  Ћџрама  Штаттар  мен  Бiрiккен  Корольдыћтыѓ  соѕыс
шыѕындарыныѓ орнын толтыру туралы талаптары... батыс
аймаћтарыныѓ  жќне  тиiстi  шетелдердегi  герман  салым-
дарыныѓ  есебiнен  #ндiрiледi...
ХIII.  Герман  халћыныѓ  iшкi ћозѕалысын реттеу.
Конференция  немiстердi  Польшадан,  Чехословакия  мен
Венгриядан  к#шiру  ж#нiнде  т#мендегiдей  келiсiмге  келдi.
Љш  љкiмет  мќселенi  жан-жаћты  ћарап,  Польшадаѕы,
Чехословакия  мен  Венгриядаѕы  ћалѕан  немiстердi  не
олардыѓ  бiр  б#лiгiн  Германияѕа  к#шiрудi  ћолѕа  алу

80
керек  деп  тапты.  Олар  кез келген к#шi-ћон џйымдасћан
тљрде  жќне  адамгершiлiк  жолымен  iске  асырылуы  тиiс
деп  келiстi...
И. Сталин
Г. Трумэн
К. Эттли
Тегеран — Ялта — Потсдам. Сб.:  доку-
ментов.  Алматы, 1993.  С. 375—392.
ХИРОСИМАНЫ  АТОМДЫЋ  БОМБАЛАУ
Хиросима  тџрѕындары  љшiн  дљйсенбi кљнгi таѓертеѓ-
гiлiк  кљнделiктi  басталѕан  сияћты  едi.  Саѕат  8  шамасында
ћала  љстiнде  жалѕыз  џшаћтыѓ  ћалыћтауы  да  љйреншiктi
нќрсе  болатын.  Ћала  тџрѕындары  аспанда  т#рт  моторлы
“Б-29” џшаѕыныѓ пайда  болуына  љйренген-дi.  Олар...  тiптi
оны  “Мистер  Б”  деп  атайтын.
Хиросима  тџрѕындары  бiздiѓ  баѕымыз  бар  екен  деп
есептейтiн:  осы  уаћытћа  дейiн  Хиросима  екi-аћ  рет
бомбаланѕан.  Генерал  Гровстыѓ
1
 атомдыћ  бомбалауѕа
арналѕан  халыћ  ћоныстанѕан  пункттердiѓ  аттары  аталѕан
тiзiмiне  iлiнгенге  дейiн  бџл  ћалаѕа  наурыз  айында  т#рт
џшаћ  болмашы  ѕана  шабуыл  жасаѕан  болатын. С#йтiп,
сќуiр  айында  “Б-29”  џшаѕыныѓ  бiреуi  ћалаѕа  ћателесiп
#зiнiѓ  жљгiн  тастады...
“Энола  Гэй”
2
  29 000  фут  биiктiкте  џшып  келе  жат-
ћан...  Капитан  Парсонс
3
:  “Егер  љш  нысананыѓ  љшеуi  де
бџлттан  к#рiнбей  тџрса,  жарылыстыѓ  табысты  #тетiнiне
толыћ  кепiлдiк  бере  алмайтын  жаѕдайда,  бомбаны  керi
алып ћайту керек”  деген  болатын.  Бiраћ  бљгiнгi  ауа  райы
шуаћты  жќне  ашыћ  болып  тџр.  “Стрейт  флаш”
4
  хабарла-
рында  Хиросимада  ауа  райыныѓ  ашыћ  болатындыѕы
туралы  айтылып  тџрды.
1
 Генерал  Гровс — атом  бомбасын  жасау  ж#нiндегi  жџмыстыѓ
жетекшiсi.
2
 “Энола  Гэй” — бортынан  атом  бомбасы  тасталынѕан “Б-29”
бомбалаушы-џшаћтыѓ  атауы.
3
 Капитан  Парсонс — џшаћ экипажы мљшелерiнiѓ  бiрi, ћару-жараћ
бойынша маман.
4
 “Стрейт  флаш” — “Энола Гэйге” ћосаћталып жљретiн барлаушы-
џшаћтыѓ  атауы.  Џшаћ  командирi майор Клод Изерля болды.

81
Кейiн капитан Льюис
1
  былай  деп  жазды:  “Жапон  жаѕа-
лауларына  50  миль  ћалѕан  кезде  бiз  барлау  ћорытын-
дыларын  алдыћ.  Бiздiѓ  негiзгi  нысанамыздыѓ  љстiнде
ауа  райы  тамаша  болып  тџрды...”
9.11. Бiз  аћырѕы  пунктке  келiп  жеттiк...  Нысана  к#з
алдымызда.
9.12. “Б-29”  автоматтыћ  басћаруѕа  к#шiрiлдi.  Басћаша
айтћанда,  автомат-џшћыш  бомбаны  тастайды...
“Айтарѕа  с#з  таппаймын.  Бiз  мџны  iстедiк...  Егер  мен
жљз жыл  #мiр  сљрсем  де,  осы  бiрнеше  минуттарды  џмыта
алмаспын ...  Осыныѓ  бќрiн  дќлме-дќл  к#руге  мљмкiндiгi
бар  адам  арт  жаћта  отырѕан  атћыш  болды. “Энола  Гэй-
дегi” кормалыћ  атћыш  сержант  Б. Кэрон:  “Алдымен  жар-
ћыраѕан  жарылыс  найзаѕайдай  к#рiндi.
...Бџдан соѓ бiз таѕы бiр жарым саѕаттыѓ iшiнде  ћала
љстiндегi  орасан  зор  саѓыраућџлаћ  пiшiндi  бџлтты  баћы-
лай алдыћ.  Бiз  Хиросимадан  т#рт  жљз  миль  џзап  шыћћан-
да,  ћала  љстiндегi тљтiн деѓгейiнiѓ биiктiгi 55 000 футћа
(16 764  м)  жеттi.
...Жапон офицерi Масатакэ Окумия
2
 одан кейiнгi  оћиѕа-
лар  туралы  былай  дейдi: “...Хиросиманыѓ  жойылѕаны
белгiлi  жайт.  Бiраћ  мыѓдаѕан  ќѓгiмелер  де  ешћандай
к#мек  к#рсетуге  болмайтын  ћџрбандыћтардыѓ  жантљршi-
герлiк айћайын  жеткiзiп  бере  алмайды,  олар  #лер  алдында
жанталасћандардыѓ  от  шарпыѕан  денелерiнiѓ  љстiндегi
кљл  мен  тозаѓды,  осыныѓ  алдындаѕы  адам  кейпiндегi,
ћазiр  адам  пiшiнiнен  айырылѕан  тiрi  аруаћтардыѓ  су
iздеп  жанталасћанын  жеткiзе  алмайды.  ;лi  емес,  тiрiдей
жанѕан  адамдардан  тараѕан  ћорћынышты,  тџншыћтырып
бара  жатћан  сасыћ  иiстi  айтып  жеткiзу  мљмкiн  емес...
  Ананыѓ  азапты  ћазасыныѓ  куќсi  болдым,  ол  туралы
талай  рет  айтылды  да.  Бiраћ  ћџр  с#збен  к#збен  к#ргендi
жеткiзе ала ма?  Оныѓ  бiрауыз  с#з  айтуѕа  шамасы  кел-
медi,  аузы  кљйiп  ћалѕан.  Денесiнiѓ  мылжа-мылжасы
шыћћан,  ол  оныѓ  ќлi  жарыћћа  шыѕып  болмаѕан,  бiраћ
тiрi нќрестесi  ћан  мен  шаѓѕа  к#мiлiп,  ћасында  жерде
жатты.  Бџл  мен  к#рген  Хиросима  едi...”
Международная  жизнь.  1961.  № 6.
С. 127-128,  129-130.....
1
 Капитан  Льюис — “Энола  Гэй”  экипажыныѓ  мљшесi.
2
 Масатакэ  Окумия — 1945 жылы  6 тамызда  Куре  соѕыс-теѓiз
базасыныѓ  ќуе  ћорѕанысы  штаб-пќтерiнен  Хиросимаѕа  џшып  барып,
онда  не  болѕанын  #зi  аныћтауѕа  бџйрыћ  алѕан  жапон  офицерi.

82
III блiм. XX ЅАСЫРДЫЃ ЕКIНШI
 XX ЅАСЫРДЫЃ ЕКIНШI
 XX ЅАСЫРДЫЃ ЕКIНШI
 XX ЅАСЫРДЫЃ ЕКIНШI
 XX ЅАСЫРДЫЃ ЕКIНШI
ЖАРТЫСЫНДАЅЫ — XXI ЅАСЫРДЫЃ БАСЫНДАЅЫ
ЖАРТЫСЫНДАЅЫ — XXI ЅАСЫРДЫЃ БАСЫНДАЅЫ
ЖАРТЫСЫНДАЅЫ — XXI ЅАСЫРДЫЃ БАСЫНДАЅЫ
ЖАРТЫСЫНДАЅЫ — XXI ЅАСЫРДЫЃ БАСЫНДАЅЫ
ЖАРТЫСЫНДАЅЫ — XXI ЅАСЫРДЫЃ БАСЫНДАЅЫ
ЕУРОПА ЖЌНЕ АМЕРИКА ЕЛДЕРI
ЕУРОПА ЖЌНЕ АМЕРИКА ЕЛДЕРI
ЕУРОПА ЖЌНЕ АМЕРИКА ЕЛДЕРI
ЕУРОПА ЖЌНЕ АМЕРИКА ЕЛДЕРI
ЕУРОПА ЖЌНЕ АМЕРИКА ЕЛДЕРI
АЋШ
Федералдыћ  конституцияѕа  ХХVI  тљзету
1-блiм.  Жасы  он  сегiзге  жеткен  немесе  одан  љлкен
жастаѕы  Ћџрама  Штаттар  азаматтары  жастарына  байла-
нысты  Ћџрама  Штаттар  немесе  жекелеген  штаттардан
сайлау ћџћыѕынан  айырылуѕа  немесе  шектелуге  тиiс  емес.
Современные зарубежные конституции.
М., 1992.
ТАФТ-ХАРТЛИ  ЗАЃЫ
23  маусым,  1947  жыл.
VII  т а р а у.    Жџмысшылар  мен  ќкiмшiлiктiѓ
ћарым-ћатынасы
II кмекшi  тарау.  Федерациядаѕы  еѓбек  ћатынастары

жүктеу/скачать 0,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: