Сборник материалов ІІІ международной конференции

________ ______ ______ ______ __  
Сборник материалов ІІІ Международной конференции 
«АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ФИЛОЛОГИИ И МЕТОДИКИ ПРЕПОДАВАНИЯ 
ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ: ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА» 
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 
 
110 
 
кестеге  сәйкес,  үкімет  қаулысына  сәйкес,  келісімшартқа  сәйкес,  ауысып 
келуіне орай, мереке күндеріне орай және т.б. 
Сонымен    ресми-іскери  тілдегі  клише  тұлғаларының  ең  өнімді,  актив 
түрі  –  сөз  тіркесі  клишелері,  сондықтан  өзге  баламалы  бола  алмайды.  Сөз 
тіркесі  клишелерінде  семантикалық  өзгеріс  болмайды,  тіркестің  тұтас 
мағынасы оның құрамына кіретін әрбір сөздің мағыналарынан құралады, оның 
үстіне  онда  метафоралық  қайта  мағыналану  болмайды,  оның  жеке 
элементтерінің 
тіркесуінде 
шектеу 
жоқ, 
синтаксистік 
байланысы 
көмескіленбеген.  Сөз  тіркесі  клишелері  қазақ  тілінде  зат  есім,  етістік  және 
шылау  секілді  сөз  таптарының  айналасына  шоғырланған.  Зат  есім 
нақтылықты,  етістік  белгілі  бір  үдерісті,  шылау  себеп,  уәжді  білдіру  үшін 
жұмсалып,  ресми-іскери  стильдің  тілдік  ерекшеліктерін  айқындай  түседі. 
Сайып  келгенде,  олар  ресми-іскери  стиль  қызметін  орындап,  қазақ  тілінің 
ресми-іскери  тілі  қалыптасу  кезеңін  өткерген,  іскери  тілі  дамыған  деп 
тұжырымдауға мүмкіндік береді. 
Бірыңғайлылық пен бірізділікке ұмтылу сөйлем клишелерін қолданудан 
да көрінеді, олар нақтылайтын мәліметтермен толықтырылатын сөйлемнің бір 
бөлігі немесе тұтас сөйлемдер болуы мүмкін. Сөйлем клишелері тұтас мәтін 
композициясын  стандарттауға  әкеп  соқтырады,  нәтижесінде  дайын  форма, 
бланк,  типтік  қағаздар  шығаруға  болады.  Ресми-іскери  құжаттардың 
стандарттылығы,  тілдік  клишелігі    мәтіндерде  бірыңғай  тұрақты  ақпаратты 
беру  қажеттілігінен  шығып  отыр.  Ресми-іскери  тілдегі  сөйлем-клишелер 
білгілі бір жағдаятта оңай айтылатын, бөлінбейтіндей тұтасып келеді. Іскери 
тілде клише сөйлемдер салыстырмалы түрде аз, бірақ олардың құрылымдық, 
мәтінқұрушы  рөлі  жоғары.  Әдетте  олар  қандай  да  бір  іс  қағазының  немесе 
құжатты  бастап  немесе  аяқтап  тұратын  сөйлемдер  болып  келеді.  Тілімізде 
тілдік  бірліктер  бір-бірімен  тығыз  байланыста  болады.  Бірліктердің  біріге 
түсуінен  тілдің  қарым-қатынас  жасаушы  қызметінің  күшіде  арта  түспек. 
Грамматикада  ең  күрделі  тілдік  бірліктердің  бірі  ретінде  сөйлем  танылады. 
Адам  қарым-қатынас  жасауда  ерекшеліктеріне  байланысты  сөйлемдердің 
құрылуы да әрқалай болып келеді. Заң және дипломатия жанрларында (заң, 
жарғы, ереже, нұсқау, т.б.) көбіне күрделі ой желісін үзіп алмай әрі ақпаратты 
нақты да түсінікті етіп жеткізу үшін құрмалас сөйлемдер арқылы жасалады. 
Ал  іс  қағаздары  көбіне  жай  сөйлемдерден  құрылатынын  байқауға  болады. 
Олардың  құжат  тіліндегі  сөйлемнің  бөлінбейтін,  белгілі  бір  жағдаятта 
айтылатын  дайын  белгісі  екендігі  келіп  шығады,  іс  қағаздарында  жай 
сөлемдердің  құрылымдық,  мәтінқұрушы  рөлі  жоғары.  Іс  қағаздар  стилінің 
синтаксисін  зерттеумен  айналысқан  Б.Ж.  Әбілмәжінова  былай  дейді:  «Жай 
сөйлем  түрлерінің  құрмалас  сөйлемдерге  қарағанда  жиі  қолданылуы,  іс 
қағаздары мәтіндеріінң қалың көпшілікке түсінікті болып келуі, қабылдауға 
ыңғайлы болуы – оның тілінің қарапайымдылығын талап етеді. Жай сөйлем 

________ ______ ______ ______ __  
Сборник материалов ІІІ Международной конференции 
«АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ФИЛОЛОГИИ И МЕТОДИКИ ПРЕПОДАВАНИЯ 
ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ: ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА» 
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 
 
111 
 
түрлерінің өзі іс қағаздар стилінде жанр ерекшеліктеріне сәйкес қабылданады. 
Іс қағаздар тілінде хабарлы сөйлемдер ерекше қызмет атқарады» [2, 34 б.]. 
Адам санасында белгілі бір жағдаятқа байланысты жеке сөздің, не сөз 
тіркесінің оңай жатталатыны түсінікті. Сөз тіркесі клишелерінің ресми-іскери 
тілде көп кездесетіндігі – мұның айғағы. Әйтсе де жоғары жиілікте қолданыла 
келе,  тұтас  сөйлемдердің  дайын  күйінде  ойда  жатталып,  бірден  тілімізге 
оралатын  кездері  де  болады.  Демек  іскери  мәтін  клишеленген  тіркестер 
негізінде  ғана  емес,  клишеленген  сөйлемдер  негізінде  де  кездеседі.  Сөйлем 
клишелері  іскери  клишелердің  тобын  құрайды.  Мысалы:  Кепілхатқа  менің 
қатысуым кезінде қол қойылды. Кепілхат (қолхат) үш дана етіп жасалды. 
Бір  данасы  нотариалдық  кеңседе  сақталады.  Мерзімінде  қайтаруға 
міндеттенемін.  Мен  үшін  қол  қоюға  өкілетті  етемін.  Мен  үшін  қол  қою 
құқығын  беремін.  Көшірме  дәл.  Бекітемін.  Бұйырамын.  Қарсы  емеспін. 
Қолдаймын. Орындауға жіберілсін т.б. 
Олардың  мағыналық-құрылымдық  ерекшеліктеріне  келетін  болсақ, 
сөйлемдердің  хабарлы,  сұраулы,  бұйрықты,  лепті  болып  бөлінетіні  белгілі. 
Сөйлем  клишелері  тек  қана  хабарлы,  бұйрықты  болып  келеді.  Бұл  ресми-
іскери стильдің негізгі деген хабарлау, ақпарат беру және бұйыру қызметімен 
тікелей  байланысты.  Іскери  мәтін  үлгілерінен  жинастырылған  сөйлем 
клишелерін  мағынасына  қарай  хабарлы  және  бұйрықты  деп  бөліп 
қарастырдық.  Олар  құрылымдық  ерекшеліктеріне  қарай  толық  және 
толықтыратын сөйлем клишелері болып жіктелді. 
Толық  хабарлы  сөйлем  клишелері:  Кепілхат  (қолхат)  үш  дана  етіп 
жасалады.  Кепілхаттың  бір  данасы  нотариалдық  кеңседе  сақталады. 
Нормативтік  актілерді  басшылыққа  алады.  Президент  жарлығын 
басшылыққа алады. Бұйрықты кадр бөлімі енгізді. Мекеме заңды тұлға болып 
табылады.  Мекемені  төраға  басқарады.  Нормативтік  актілерді 
басшылыққа  алады.  Үкімет  қаулыларын  басшылыққа  алады.  Өкімет 
органдарының нұсқауларын басшылыққа алады. Кепілхатқа менің қатысуым 
кезінде қол қойылды. Көшірме дәл. Көшірме дұрыс. Мен үшін қол қоюға сенім 
білдіремін.  Менің  атымнан  өтініш  беруге  сенім  білдіремін.  Мерзімінде 
қайтаруға міндеттенемін. Мен үшін қол қоюға өкілетті етемін. Мен үшін қол 
қою  құқығын  беремін.  Олардың  баяндауыштары  ашық  рай  (-а,  -е,  -й) 
тұлғасында  етістіктің  ауыспалы  осы  шағында  тұр.  Жеке  тұлға  атынан 
құрастырылатын  мәтіндердегі  сөйлем  клишелері  І  жақта  жіктелген  (-мын,  -
мін). 
Толықтыратын  хабарлы  сөйлем  клишелер:  Осы  ...  арқылы  өкілетті 
етемін. Осы анықтама ... оқитынын растау үшін берілді. Осы анықтама ... 
жұмыс істейтіндігін растау үшін берілді. Анықтама ... көрсету үшін берілді. 
Осы  анықтама  ...  тұратындығын  растайды.  ...  аралығында  ...  іссапарға 
жіберілді. Баяндауыштары етістіктің өткен шақ формасында, ырықсыз етістің 
- ыл, -іл жұрнағы арқылы жасалып тұр. 

________ ______ ______ ______ __  
Сборник материалов ІІІ Международной конференции 
«АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ФИЛОЛОГИИ И МЕТОДИКИ ПРЕПОДАВАНИЯ 
ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ: ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА» 
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 
 
112 
 
Толық  бұйрықты  сөйлем  клишелері:  Бекітемін.  Бұйырамын. 
Растаймын.  Қарсымын.  Мақұлдаймын.  Орындауға  жіберілсін.  Рұқсат 
етілсін. Қабылдансын. Үш ай сынақ мерзімімен қабылдансын. 
Толықтыратын  бұйрықты  сөйлем  клишелері:  ...  рәсімделуі  қатаң 
қадағалансын.  Мәселені  қарау  ...  жүктелсін.  Бұл  мәселеге  байланысты 
жауапкершілік  ...  жүктелсін.  Қосымша  мүмкіндіктер  қарастырылсын. 
Қарауға жіберілсін. ... қызметінен босатылсын. ... жарамсыз деп табылсын 
т.б. Бұрыштамалар І жақтан жазылатын болғандықтан, І жақта жіктелсе (-мын, 
-мін), бұйрық мәтіндерінде ІІІ жақта (-сын, -сін) болып келеді. 
Сөйлем  клишелері  жайлы  айтқанда  оларды  даму,  қалыптасу,  өңделу 
үстінде  деу  дұрыс  сияқты.  Сөз  тіркесі,  сөйлем  клишелерінің  қатып  қалған 
шекарасы  жоқ.  Себебі  олар  фразеологизмдер  емес,  клишелер,  олар  еркін 
тіркеседі, бір-бірімен ауысып-түйісетін тұстары да болады. Бұл  клишеліліктің 
өзіндік  белгісінен  туындап  отыр.  Ресми-іскери  сала  қоғамдағы  өзгерістерге 
тікелей тәуелді деуге болады. Осыдан он-он бес жыл бұрынғы ресми-іскери 
тіл  қазіргіден  ерекшеленеді.  Қоғамдағы  түрлі  прогрестерге  (ғылыми, 
техникалық, қауымдастық) байланысты ресми-іскери сала жаңаша сипаттағы 
іс қағаздарымен толықты, ескі жаңамен ауыстырылды. 
Сонымен  іскери  тілдегі  сөйлем  клишелері:  а)  жай  сөйлем  түрінде;  ә) 
оның ішінде хабарлы және бұйрықты сөйлемдер; б) олардың баяндауыштары 
ашық  рай,  бұйрық  рай  етістіктерінен,  ырықсыз  етістен,  І  жақта  жіктелген 
болып келеді. 
Іскери  стильдің  сипатын,  белгілерін  санамалағанда  ескеретін  жайт, 
ресми-іскери  қарым-қатынас  тілі  саласы,  бір  жағынан,  өзінің  барлық  тілдік 
құралдарын біріктіруге, яғни стандарттауға ұмтылады, бірақ, екінші жағынан, 
дамуына  немесе  кейбір  жанрлардың  пайда  болуына  байланысты  неғұрлым 
тиімді  жаңа  тілдік  құралдар  пайда  болады,  олар  жаңа  қарым-қатынастық 
міндеттерді шешу үшін іскери қатынасты ерекшелендіруге жағдай жасайды. 
Сондықтан іскери тіл – дамушы және бейімделгіш күрделі жүйе. 
Сонымен  әрбір  ресми  не  іскери  құжат  түрінің  өзіне  тән  қалыптасқан, 
шоғырланған,  тұрақты  қайталанатын  тұлғалары  болады.  Олар  –  қолданушы 
санасында  қалып  қалған,  қолданыла-қолданыла  үйреншікті  болып, 
ойланбастан  ойға  оралатын  оралымдар.  Олар  адам  санасында  біртұтас 
жатталады.  Дегенмен  ресми-іскери  құжатта  кездесетін  бірліктердің  бәрін 
клише деуге келмес. Және де онда қолданылатынның барлығы өз орнымен тұр 
деуге  де  болмайды.  Алайда  бұл  –  құжат  дайындаушының  шеберлігіне 
байланысты  туындайтын  мәселенің  басқа  қыры.  Сауатты  түрде  іскери 
құжаттар толтыра отырып, ресми-іскери тілдің дамыған үлгісі қалыптасады.  
Қандай  да  бір  іс  қағазын  немесе  іскери  құжатты  құрастыру  үшін  сол 
тілде  сөйлеп,  жаза  білу  жеткіліксіз.  Іскери  мәтін  құрастыру  –  басқа  мәтін 
түрлерінен өзіндік қатаң талаптарымен, айрықша белгілерімен ерекшеленетін 
күрделі үдеріс. Демек сауатты түрде іскери мәтін құрастыру, үшін, біріншіден, 

________ ______ ______ ______ __  
Сборник материалов ІІІ Международной конференции 
«АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ФИЛОЛОГИИ И МЕТОДИКИ ПРЕПОДАВАНИЯ 
ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ: ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА» 
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 
 
113 
 
іскери  тілді  әдеби  тілдің  басқа  да  түрлерінен  ажыратып,  екіншіден,  іскери 
тілде  жазу  мәдениетін  меңгеру  қажет.  Ресми-іскери  стиль    мен  оның  тілдік 
құралдары, әлбетте, бірден қалыптасқан жоқ, күрделі даму үдерісін өткерген 
ғасырлардың жемісі. Ресми-іскери стиль – өзіне тән дәстүрлі тілдік құралдары, 
белгілі бір талаптары мен шектері бар сала. Сондықтан тілдегі ресми-іскери 
стильдің өзіне тән тілдік негізгі белгілерін айыра білу аса маңызды. 
Олай  болатын  болса  жоғары  аталған  ресми-іскери  сөз  тіркесі  және  
сөйлем клишелерін толық жинастырып, жүйелеп, тіл үйренушіге оның ішінде 
қазақ ресми тілін үйренушіге дайын күйінде ұсынып, тілдік санасына дайын 
күйінде сіңірілсе, тілді оқыту үдерісін жеделдетіп, тиімділігі артары сөзсіз деп 
білеміз.   
Әдебиеттер: 
1. 
Қазақ  тілінің  грамматикасы.  1-бөлім.  Морфология.  –  А.,  1967.  – 
264 б. 
2. 
Әбілмәжінова Б.Ж. Іс қағаздар стилінің синтаксисі: канд. дисс. – 
Астана, 2002. – 139 б. 
 
 
СОВРЕМЕННЫЕ МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ ЯЗЫКОВЫМ 
ДИСЦИПЛИНАМ 
 
Муканова З.А., Уматова Ж.М. 
КазНУ им. аль-Фараби 
 
This article focuses on interactive methods of teaching language courses. In 
particular, it analyzes the methodological techniques of teaching the Latin language 
(creative  tasks,  discussions,  methods  of  "cluster").  Professional  course  direction 
involves the terminological component of the educational material. 
Ключевые 
слова: 
методика 
интерактивного 
обучения, 
профессионально-ориентированное 
обучение, 
терминологическая 
направленность курса, формирование профессиональной компетенции.  
             
В  современной  методики  преподавания  языковых  дисциплин  в  вузе 
наметилась  тенденция  к  переходу  от  коммуникативного  подхода  к  его 
разновидности – к интерактивному подходу. В современной лингводидактике 
разработаны  и  успешно  внедряются  на  практике    разнообразные  методики 
интерактивного  обучения,    направленные  на  развитие  аналитических  и 
творческих способностей личности.   
 Интеракция  –  это  взаимодействие,  взаимное  влияние  людей  или 
воздействие  групп  друг  на  друга.  В  современной  западной  социальной 
психологии,  базирующейся  на  концепции  американского  психолога  Дж. 
Мида,  под  интеракцией  понимается  непосредственная  межличностная 

________ ______ ______ ______ __  
Сборник материалов ІІІ Международной конференции 
«АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ФИЛОЛОГИИ И МЕТОДИКИ ПРЕПОДАВАНИЯ 
ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ: ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА» 
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 
 
114 
 
коммуникация  («обмен  символами»),  важнейшей  особенностью  которой 
признается  способность  человека  «принимать  роль  другого»,  представлять 
себе (ощущать), как  его воспринимает партнер по общению (или группа)[1, 
58]. 
В  педагогике  интерактивное  обучение  определяется  как  обучение, 
построенное на взаимодействии учащегося с учебным окружением, учебной 
средой.  В  отличие  от  пассивного  обучения  (опрос,  самостоятельные  и 
контрольные  работы,  тестирование),  где  студенты  выступают  в  роли 
пассивных слушателей и выполняют указания преподавателя, интерактивное 
обучение – это обучение в атмосфере сотрудничества, обучение, при котором 
происходит активное внутригрупповое взаимодействие.[2,103]. 
Одним  из  признаков  интерактивных  методов  является      интенсивная 
мыслительная деятельность педагога и учащихся; не трансляция педагогом в 
сознание  учащихся  готовых  знаний,  а  организация  их  самостоятельной 
познавательной 
деятельности; 
организация 
проблемного 
обучения; 
самостоятельное  выполнение  учащимся  разнообразных  мыслительных 
операций,  таких  как  анализ,  синтез,  сравнение,  обобщение  и  др.;  сочетание 
различных  форм  организации  мыслительной  деятельности  учащихся 
(индивидуальной,  парной,  групповой);  процесс  обмена  мыслями  между 
участниками  педагогического взаимодействия [1]. 
Среди самых распространенных интерактивных можно выделить метод 
проблемного изложения, метод проектов, метод анализа ситуаций (case-study), 
метод  Jigsaw  (метод  пилы),  метод  мозгового  штурма,  метод  критического 
мышления,  метод  Синквейна,  деловые  и  ролевые  игры,  метод  шести  шляп, 
метод Insert (метод индивидуальных пометок, активное чтение), метод блиц-
опроса и многие другие [3.3].   
В  педагогической  интерпретации  полилог  —  это  возможность  каждого 
участника педагогического процесса иметь свою индивидуальную точку зрения 
по любой рассматриваемой проблеме; готовность и возможность для участников 
высказать эту точку зрения; причем любая точка зрения, какой бы она ни была, 
имеет право на существование. 
Диалог  предполагает восприятие  участниками педагогического процесса 
себя как равных партнеров, субъектов взаимодействия. 
Мыследеятельность  как  сущностный  признак  интерактивных  методов 
заключается в организации интенсивной мыслительной деятельности педагога и 
учащихся;  не  трансляция  педагогом  в  сознание  учащихся  готовых  знаний,  а 
организация  их  самостоятельной  познавательной  деятельности;  организация 
проблемного обучения; самостоятельное выполнение учащимися разнообразных 
мыслительных  операций,  таких,  как  анализ,  синтез,  сравнение,  обобщение, 
классификация и др.; сочетание различных форм организации мыслительной 
деятельности учащихся (индивидуальной, парной, групповой); процесс обмена 
мыслями между участниками педагогического взаимодействия. 

________ ______ ______ ______ __  
Сборник материалов ІІІ Международной конференции 
«АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ФИЛОЛОГИИ И МЕТОДИКИ ПРЕПОДАВАНИЯ 

жүктеу/скачать 2,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: