Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Әрінов Қ. К., Мұсынов Қ. М., Апушев А.Қ
жүктеу/скачать 12,59 Mb. Pdf көрінісі
|
index (15)
| Себу мерзімі.
Тарының себу мерзімі оның биологиялық ерекшелігімен (жылусүйгіштігі) анықталады. Барынша қолайлы жағдайлар топырақтың 10 см қабатында температура 12-15 0 С жеткенде және бозқырау қаупі өткеннен кейін қалыптасады. Ерте себілгенде де (салқын топырақта тұқымның бір-бөлігі шіріп кетеді, сирек егін көгі шығады, соңынан егістік арамшөптермен қатты ластанады, әрі жаздың екінші жартысында болатын жауын-шашынды нашар пайдаланады), кеш себілгенде де (ерте күзгі бозқырауға ұрынады) тары өнімі төмендейді. Тарының оңтайлы себу мерзімінің критерийлері (талаптары): -
0 С-ға жетуі; -
егін көгінің көктемгі бозқыраумен жарақаттануы; -
тарының күзгі бозқырауға ұрынуы; -
тұқымның сіңірілу тереңдігіндегі топырақ ылғалдылығы; -
себу алдында танаптарды арамшөптерден тазарту мүмкіндігі. Келтірілген көрсеткіш – талаптарға сәйкес тарының оңтайлы себу мерзімі (басталуы мен аяқталуы) Қазақстанның агроклиматтық аймақтары бойынша төмендегідей: - Солтүстік облыстарда (Павлодар облысынан басқа) – мамырдың соңы – маусым айының бірінші бескүндігі (30-31.Ү – 5.ҮІ); Павлодар облысында екінші, үшінші және төртінші агроклиматтық аймақтарда – мамырдың екінші-үшінші онкүндігі (11-31 мамыр). Себуді кешіктіру өте қауіпті: топырақ кеуіп кетуі мүмкін, егін көгі сирек болады, астық піспей қалады.
- Орталық Қазақстанда – мамырдың бесінші бескүндігі (23-25 мамыр);
- Батыс Қазақстан облыстарында – мамырдың екінші-үшінші бескүндігі (5-15 мамыр);
- Еліміздің шығысында (ШҚО) тау бөктері аймағында-мамыр айының үшінші онкүндігінің басы (21-25 мамыр), ал құрғақ далалы аймағында - мамырдың үшінші онкүндігінің соңы (26-31 мамыр);
- Тарыны астық өсіретін оңтүстік облыстарда – сәуірдің соңы- мамырдың бірінші онкүндігі (30 суір, 31 мамыр аралығы). Өңірлер мен аймақтар бойынша жоғарыда көрсетілген мерзімде себілген тары өсімдіктерінің көктемгі және күзгі бозқырауға шалдығу мүмкіндігі айтарлықтай төмен болады. Тұқымның сіңіру тереңдігі. Тары тұқымының сіңірілу тереңдігі топырақтың беткі қабатының ылғалдылығына оның механикалық құрамы мен оның шаңдану дәрежесіне, сонымен бірге себу мерзіміне тәуелді. Тарының жаппай егін көгін алуда тұқымның сіңірілу тереңдігі үлкен рөл атқарады. Өсірілетін аудандары мен аймаққа байланыссыз тары тұқымы ылғалды қабатқа себілуге тиіс: дұрысы – 4-5 см топырақ
236
қабатына сіңірген, алайда беткі қабаты кебіңкіреп кеткенде 8-9 см тереңдетуге болады. Оның танаптық өнгіштігін арттыру, дер кезінде біркелкі егін көгін алу және соңынан жоғары астық өнімін қамтамасыз ету үшін себу тәсілі мен сепкіш маркасына қарамай танапты сепкеннен кейін бұдырлы катоктармен тығыздайды.
Ғылыми мекемелер себу тәсілі бойынша әртүрлі кепілдемелер береді. Біреулері жаппай қатардағы себу тәсілін ұсынса, екіншілері кең қатарлы себу тәсілінің артықшылығын уәжге келтіреді. Алайда өндірістік жағдайда тарыны, әдетте, жаппай қатардағы тәсілмен себеді. Кең қатарлы тәсіл егістіктің арамшөптермен ластану қаупі бар танаптарға ұсынылады, өйткені қатараралықтарды өңдеу жолымен оларды құртуға болады. Жекелеген жылдары таспалы себу тәсілінің артықшылығы байқалады. Себу мөлшері өсіру аймағы мен себу тәсіліне байланысты өзгереді. Бір ескеретін жайт, тары жарықсүйгіш және арамшөптерге өте сезімтал өсімдік. Тары егістігі тым жиі болмауға тиіс, өйткені ол әр өсімдіктің өнімділігін төмендетеді, бірақ сирек болмағаны да жөн – арамшөптердің дамуына жол берілмеу керек. Таза танаптарға және топырақтың беткі қабатында ылғал жеткілікті болғанда дискілі сепкіштерді (СЗТ-3,6; СЗП-3,6; СДС-18 ж.б.) пайдалануға болады. Топырақтың беткі қабаты 4 см-ден тереңірек кеуіп кеткен жағдайда сошниктері анкерлі сепкіштерді (СЗС-2,1; СЗТС-6; СЗТС-12) тиісті реттеуден өткізіп сепкен жөн. Тұқымның себу мөлшері топырақ-климат аймақтарына, тұқым
сапасына байланысты төмендегідей өзгереді: -
Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстарында жаппай қатардағы себу тәсілінде 2,5-3,5 млн/га, ал кең қатарлыда – 1,5-2,0 млн/га өнгіш тұқым; -
Павлодар облысының бірінші аймағында 1,8-2,0 млн/га, екінші және үшінші аймақтарында – 1,2-1,5 және төртіншісінде – 1,2-1,4 млн/га өнгіш тұқым.
- Қарағанды облысының негізгі егіншілікті аймақтарында жаппай қатардағы себу тәсілінде 2,0-2,5, ал кең қатарлыда 1,5—2,0 млн/га өнгіш тұқым сепкен дұрыс;
- Батыс Қазақстанда Ақтөбе облысының бірінші аймағында 2,8-3,0, екіншісінде 2,5-2,7, үшіншісінде - 2,0-2,3 және төртіншісінде - 1,2-1,5 млн/га өнгіш тұқым себу ұсынылады. Батыс Қазақстан облысында жаппай қатардағы тәсілмен агроклиматтық аймақтарға байланысты себу мөлшері төмендегіше өзгереді: бірінші аймақта - 2,2-2,4, екіншісі мен үшіншіде - 1,8-2,0 млн/га өнгіш тұқым. -
Оңтүстік Қазақстанда жаппай қатардағы себу тәсілінде 2,4-3,0 ал кең қатарлы тәсілмен сепкенде -1,8-2,4 млн/га өнгіш тұқым дұрыс болады.
Тары егістігін күтіп-баптау ең алдымен арамшөптерге қарсы күреске бағытталған. Арамшөптерден таза
237
танаптарға орналастыранда мұндай жұмыстын қажеті жоқ, ал нашар алғы дақылдан кейін орналастырғанда тары егістігінде арамшөптерге қарсы күрес міндетті агрошара. Ол үшін танапта тарының көктеуіне дейін арамшөп жіпшелері мен топырақ қабыршағын құрту мақсатында сепкеннен 3-5 тәулік соң егістік тырмаланады. Кең қатарлы егістікте негізгі күтіп-баптау жұмысы 2-3 қатараралық культивацияны қарастырады. Біріншісін егістік толық көктегенде және қатарлар анық байқалғанда 4-5 см тереңдікте жүргізеді. Екіншісін – 7-8 см тереңдікте бірінші қатараралық культивациядан 20-25 тәуліктен соң, ал үшіншісі – екіншіден 1,5-2,0 апта кейін 8-10 см-ге жүргізілу мүмкін.
Тары егістігінде арамшөптерді құртуда гербицидтерді қолдану да тиімді шара. Тарының түптену кезеңінде (4-5 жапырақ) қосжарнақты арамшөптерге қарсы базагран, 48% (2,0-4,0 кг/га), диален 40% (1,75-2,25 кг/га), лонтрел 300 (0,16-0,66 кг/га), луварам, 50% (1,2-2,0 кг/га) гербицидтерінің бірімен егістікті бүркіп, арамшөптерді құртуға болады. Ғылыми мекемелердің деректеріне қарағанда қосымша өнім 3,0 ц/га, ал арамшөптердің құруы – 75-87% жететіндігі анықталды. Тары егістігін жолақты астық бүргелері, тары шіркейі, трипстер сияқты зиянкестер аздап жарақаттайды. Оның кең тараған аурулары – қара күйе, бактериоз, мозаика. Тары өсімдіктерінің өсуі мен дамуына оңтайлы жағдай жасауға бағытталған агротехникалық шаралар оларға да қарсы күрес шаралары болып табылады.
Тарының пісуі бір шашақтың өзінде біркелкі емес және тамырында тұрып қалғанда піскен дәндері тез шашылады да көп астық ысырабына ұрындырады. Оны негізінен бөлектеп жинаған дұрыс. Дестеге шабуды сіпсебастың (шашақтың) орта кезіндегі дәндер балауызданып пісу кезеңіне жеткенде бастайды, бұл уақытта төменгі бөліктегі дәндер әлі сүттене- балауызданып пісу кезеңінде болуы мүмкін.
жүктеу/скачать 12,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|