48-ші ғылыми-әдiстемелiк конференциясының материалдары



Pdf көрінісі
бет203/295
Дата07.02.2022
өлшемі5,84 Mb.
#92969
1   ...   199   200   201   202   203   204   205   206   ...   295
Байланысты:
3-книга

Кыдырбаев Б.М.
ЖОҒАРҒЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ШЕТ ТIЛIН ОҚЫТУДЫҢ ҚАРҚЫНДЫ 
ӘДIСТЕМЕСIН ҚОЛДАНУЫ 
Аңдатпа. Бұл мақалада жоғарғы оқу орындарында шет тілін оқытуда қарқынды қолдану 
әдістемесі қарастырылады. Онда шет тілін оқытудың иновациялық әдістер мен тәсілдер 
қарастырылады, шет тілін іс жүзінде игеру ынтасын жоғарылату, педагогикалық ойлаудың жаңа 
мәдениетін қалыптастырудың талдауы беріледі.
Түйін сөздер: АКТ (ақпараттық-коммуникациялық технология), инновациялық білім беру 
технологиялары, мотивация, тұлғалық-бағыттаушы тәсіл. 
Жоғарғы оқу орындарынының жағдайында қарқынды оқыту әдісі өзінің икемділігіне, 
бейімделулігіне және жоғары нәтижелілігіне қарағанда оқытудың кез келген кезеңінде қолданыла 
алады. Әрбір кезеңнің мақсатын анықтайық:
Бастапқы кезең: 

тұрақты коммуникативтік ядро орнату; 

орта және жоғары кезеңдерде шет тілін оқуды жалғастыруға ынталандыру;

белсенді сөйлеу әрекеттін ұйымдастыру. 
Орта кезең:

ауызша сөйлеу қатынасының саласындағы қабілеттерді активизациялау; 

белсенді ауызша қарым-қатынасты ұйымдастыру

шет тілін оқуға қызығушылықты сақтау, жандандыру және өз күші мен мүмкіндіктеріне 
сенімділік.
Жоғарғы кезең:

сөйлеу қарым-қатынасының мүмкіндіктерін жетілдіру; 

тақырыпты, салаларды және жағдайларды шет тілін оқуды қарым-қатынас кезінде белсенді 
қолдану үшін кеңейту;

оқушылардың коммуникативтік сөздігін кеңейту, коммуникативті-маңызды грамматикалық 
конструкцияларды қолдануды активизациялау;

лингвомемлекеттанушылық және әлеуметтік-мәдени білімдерді «тірі» тілдесуге шынайы қосу 
жолымен тереңдету;

Оқылатын шет тілін жақсарту үшін мотивация құру. 
Г.Китайгородскаяның айтуы бойынша шет тілін қарқынды оқыту жағдайында оқу материалын 
таңдау, табиғи тіл ортасының жалғыз ауыстырушысы ерекше мәнге ие болады. 
Лексиктер таңдау үшiн критерий ретiнде сонымен бiрге лексикалық бiрлiктердi стилистикалық 
бейтараптықты атап айтады. Дегенмен, бұл критерий абсолюттiк болып табылмайды, әсіресе 
қабылданатын материалды және көрсетiлетiн шекараларының кеңейтуiмен, оның берілген 
экспрессивтілік және эмоционалдылық қарқынды тәлiм-тәрбие туралы айрықша сөз болады [1,29].
Сөйлеу тiлдiң барлық норматив грамматикалық базасында тәлiм-тәрбиенiң бастапқы кезеңi, екi 
грамматикалық орталықтардан құрылады. Дегенмен, бiр жағынан бұл бөлiну әбден шартты. Бірінші 
(10 сабақ) ортақ тілдік сөйлеу тәжiрибе шеңберiнде ең коммуникативті жүйесiнiң түгелдей дерлiк 
грамматикалық құбылыстары жиналымы енгiзiледi. Оқытылушыларға екiншi (10 сабақ) орталығы 
грамматикалық құбылыстардың сөзде барлық негiзгi қолданылатын сөздерді түсiнуге мүмкiндiк 
бередi. 
Диалог немесе полилог дәлiрек әр сабақтың негiзгi оқу мәтiнi болып табылады-аудиторлық 
оқулардың 10-12 сағаттарына микроциклынаесептелген. Тақырыптық ол бiзбен аталып өткен-
бағамның сюжетiн ортақ «тігінен» кезеңдердiң бiрлерi. Әр мәтiн-полилог сабақтың берілгені, 
грамматикалық құбылыстар үшiн анықталған, жиналған және кемiнде 150 жаңа лексикалық 
бiрлiктерiнде кездеседі. 
Әр оқу - бағамның микроциклi ескерiлген лексика-грамматикалық түсiнiктеме.


240
Үй тапсырмасы оқылатын тілдің өзiн-өзi бақылауының пiшiні болады. Олар ауызша және жазбаша 
бөлшектеледi. Ең бастысы, оқушылар үшiн қызықты әріпайдалы болуы керек [2,56].
Ауызша тапсырмалар нақты мәселе шешiмі үшiн сабақтың мәтiнiн материалда тілдік нақты 
құралдар табуды ойластыруға ұсынады. Мысалы, «Біздің топ старостасы үшін тiзiм құраңызшы, 
өтініш. Кәсіп, ұлт, қай елден келгенін және әрқайсысының хоббиін жазыңыз». 
Жазбаша тапсырмалар және грамматикалық құбылыстар, құрылымдарын материалдың қолдану 
тілдік, анықталған пiшiнiн жаттықтырады. Бастысы, қайтадан, тапсырманың формулировкасы. 
Мысалы, «Сұрақтарға жауап беріңіз, өтініш! Сiздiң жауаптарыңызға сiз туралы және сіздің әдеттеріңіз 
туралы білуге көмектеседі» (қайтарымды етiстiктердiң пiшiндерiн жаттығу). Немесе «Сіз кафедесіз. 
Сіз көршіңіз даяшыға айтқанның тек қана бөлiгін естисіз. Сiздiң көршiңiздің тапсырысын қайталауға 
тырысыңыз». Мұндай тапсырмалар оқытатын қызықтырады, оларды орындауға ынталандырады. 
Тапсырмаларды күн сайынғы көлемі 1-2 жазбаша немесе өзiндiк жұмыстың 30 - 40 минуттарына 
есептелген 1-2 ауызша тапсырмалардан асуға тиісті емес. 
Қарқынды 
оқытудың 
басты 
ерекшелiгі-сөйлеудің 
және 
репликалардың 
музыкалық 
ерекшелiктерiнiң ырғақты құралдармен, паралингвистикалық коммуникацияны барынша қолданумен, 
сөйлеу қарсаңның ахуал эмоционалдылығымен оқуларында жасау қамтамасызданады, ерiксiз есте 
сақтауды сүйемелдеуге арналған ерекше қондырғы. Оқушылар оқығанын ұғынбайды, нақты 
коммуникациялық күштi қиял жасалады. 
Жүйелiлiк желі жорамалдағы шет тілде және оқытушы оқытатын ғана емес, оның ата-аналары, 
басқа пәннің оқытушылары да қосқанында көрiнедi. Аралық пәндiк байланыстарын қосымша 
мотивация құралы ретінде шет тілде сұрамаған соң оқытатын болған. Демек, тәлiм-тәрбиенiң үрдісін 
ұйымның жүйелiлiгi қарастырады, сонымен бiрге тілді меңгеру сатылығы оқу барысының әр түрлi 
деңгейлерiнде тұрды [3,18]. 
Қарқынды әдiстердiң даму тарихыұзақ болғандықтан, шет тілді утилитарлы-тәжiрибелiк зерттеуде 
қажеттiлiк барлық уақытта керек болмады. Шет тілде қарқынды тәлiм-тәрбие алу үшiн қолайлы әдiстi 
іздеп табу қиын болған. Әлеуметтiк-экономикалық себептермен саяси түсiнiстік жүз жылдық 
қарқынды әдiстердi дайындауға болады делінген. Мысалы, қарқынды әдiстердi жаңа нұсқалар 
дайындалатын басқа елдердiң қатарында Америкада соңғы кезде теледидарды қолданып, радио, 
магнитофон тәлiм-тәрбиенiң бiр құралының тiрегi. Мысалы, тілдік орта жоқтығы ерiк берiлген 
техникалық құралдарды қолдану негiзінде Стектiң әдiсi келесі. Стекке Малт жалғасады - зертханада 
қарқынды жаттығуға есептелген автоматты әдiстi жасаушы. Әдiстiң мағынасы фоно жазбаларды 
қолдануда өтедi [4].
Оқулығының мәтiнi аудиотаспаға жазылған болды. Жаңа фоножазба 1-2 есе тыңдалды: мазмұнмен 
танысуы үшiн басында оқытушы оқушыларға таратып береді.Бақылап көргеннен кейiн дыбыстап 
оқушылармен бiрге қайталайды. Бұндағы мақсат диктор және шет тілінде сөйлеу үшін азғантай 
өзгешелiктердi имитация арқылы рөлге кiруге ұмтылады. 
Ең үлкен қызығушылықты қарқынды тәлiм-тәрбие әдiстер ұйымының түрлi әдiстерiнiң арасында 
оқытатын қысқа ойын технологиялар боп табылады. Сондықтан, бағдарламалық материалды өңдеуге 
әсерлі мүмкiндiк туғызады. Тілге елбегей тәлiм-тәрбие студенттiң тұлғасын дамуға ойын 
технологиялар арқылы оң әсер етедi. 
Жоғары оқу орындарында шет тілге тәлiм-тәрбиенiң белсендi әдiстерiн қолдану осы шаққа едәуiр 
бөлінеді. ЖОО-да кiмнің тәжiрибесi мол болса, соны таңдайды. Басқа жағынан студенттердiң 
білімдерін арттыруға мақсат еткен оқу орындары да бар [5,95].
Студенттерді оқыту кезінде оқытушы олардың жасы ерекшеліктерін ескереді. Шет тілін оқытудың 
мынадай белсенді әдістерін таңдай аласыз: 
Мәселеп оқыту. Бұл жағдайда, оқытушының басты міндеті - оларды шешу үшін ғылыми білімдер 
мен әдістерін дамыту мақсатында қайшылықтар мен тыңдаушыларды тіркеу ретінде ақпаратты 
жеткізу. 
Нақты жағдайларды талдау - студенттердің белсенді танымдық қызметін ұйымдастыру ең тиімді 
және жалпы тәсілдерінің бірі. Бұл әдіс тазартылмаған, өмірі мен өндірістік мәселелерді талдау 
қабілетін дамытады. Жағдайға қарай студент келесіні анықтау керек: проблемалар бар ма, ол қандай, 
жағдайды өз көз көзқарасымен анықтау керек [6,201]. 
Семинар талқылау (топтық талқылау) теориялық және практикалық мәселелерді талқылау және 
бірлесіп қатысу практикалық тәжірибесін қалыптастыру, диалогтық байланысы бар қатысушылардың 
процесс үрдісі ретінде қалыптасқан дұрыс деп санайды. 


241
Семинар талқылау, студенттер өз баяндамаларын баяндап оны қорғайды. Өз ойларын білдіруге 
белсенді қатысып отырады. Өз позицияларын ұстап отыруға үйренеді. Бұл жұмыста олар академиялық 
білім үрдісінде зияткерлік және жеке қызметін жоғары деңгейге әкеле алады. 
«Дөңгелек үстел» - белсенді оқыту әдісі, проблемаларды шешу қабілетін арттыру, хабар-ошарсыз 
кеткен ақпаратты толтыру үшін алдын ала білімдерін бекітуге мүмкіндік беретін студенттердің 
танымдық қызметін ұйымдық нысандарының бірі, ұстанымын нығайту және пікірталас мәдениетін 
үйрету. «Дөңгелек үстел» тән ерекшелігі тобы кеңес панельдік пікірталасқа тіркесімі болып табылады. 
Білімді белсенді алмасу, сонымен қатар студенттер өз пікірлерін айту, идеялар білдіруге кәсіби 
дағдыланады [7,67]. 
Ми - ғылыми және практикалық мәселелерді шешу үшін жаңа идеялар өндіру үшін кеңінен 
пайдаланылатын әдіс. Оның мақсаты - проблемаларды стандартты емес жолдарын табуға ұжымдық 
ойлау қызметін ұйымдастыру боп табылады. 
Әр оқу-бағамның микроциклi лексиктiк-грамматикалық түсiнiктемені ескереді. Бастапқы бағамның 
түсiнiктемелерiнің жүйесі әңгiме тілдік норматив грамматиканың құбылысы, барлық негiзiн ашады. 
Қарқынды тәлiм-тәрбие басты ерекшелiгі ол-сөйлеудің және репликалардың музыкалық 
ерекшелiктерiнiң ырғақты құралдармен, максималдық қолданумен паралингвистикалық сөйлеу, 
коммуникация қарсаңның ахуал сезімдік оқуларында жасау қамтамасызданған ерiксiз есте сақтау, 
сүйемелдеуге ерекше қондырғы боп табылады. Оқушы оқығанын ұғынбайды, нақты коммуникациялық 
күштi қиял жасалады. 
Білім беру саласында ақпараттық технологияларды белсенді енгізу жеке тұлғаға бағытталған 
проблемалық оқыту білім беру жүйесін құру туралы елеулі әсер етеді. Бұл бағыт бірнеше шет тілдерді 
меңгеруі тиіс жоғары білікті мамандарды даярлау жүйесінде актуалды қазіргі тенденция болып 
табылады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   199   200   201   202   203   204   205   206   ...   295




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет