Хрестоматия

53 
Қаба өкчем алтына салайын мы
Қара полат өз қылычум елүме алайын мы
Өз гевдеңден башуны кесейін мі
Жан татлусын саңа білдүрейін мі
Алча қануң йер йүзіне дөкейін мі
Хан кызы себебі недүр дегіл маңа
Қаты қазаб едерем шимди саңа
деді. 
Дерсехануң хатуны сойламыш, гөрелүм не сойла-
мыш, айдур: Хей Дерсе хан, баңа қазаб етме, інчінүп ачы 
сөзлер сөйлеме, йерүңден өрү турғыл, ала чадыруң йер 
йузіне дікдүргіл, атдан айғыр деведен буғра қойундан қоч 
өлдүргіл, іч оғузуң таш оғузуң беглерін үстүңе йығнак 
етгіл, ач гөрсең тойурғыл, йалынчақ гөрсең тонатғыл, 
борчлуйы борычындан құртағыл, депе кібі ет йығ гөл кібі 
қымыз сағдур, улу той ейле, хажет діле, ола кім бір ағзы 
дуғалынуң алқышыйеле Тәңрі бізе бір батман ғауал ире 
деді. 
Дерсе хан діші еһлінүң сөзійеле улу той ейледі хажет 
діледі. Атдан айғыр деведен буғра қойундан қоч 
қырдурды. Іш оғуз таш оғуз беглерін үстіне йығнақ етді. 
Ач гөрсе тойурды. Уалаң гөрсе тонатды. Борчлуйы 
борчындан құртарды. Депе кібі ет йығды гөл кібі қымыз 
сағдурды. Ел гөтүрділер хажет діледілер. Бір ағзы 
дуғалынуң алқышыйеле Аллаһ Тағала бір ғайал верді: 
хатуны хамиле олды, бір ниче мүддетден соңра бір оғлан 
тоғурды. Оғланчуғыны дайалара верді сақлатды. Ат айағы 
күлүк озан ділі чевүк олүр. Ейегүлү улалур қапурғалу 
бөйүр. Оғлан он беш йашына гірді. Оғлануң бабасы 
Байындыр хануң ордусына қарышды. 
Мегер ханум, Байындыр хануң бір буғасы вар еді, бір 
дахы бурасы вар еді. Ол буға қаты таша буйнуз урса ун кібі 
үгідүр еді. Бір йазын бір гүзін буғайеле буғрайы 
савашдурурлар еді, Байындыр хан қалың оғыз беглерійеле 
тамашайа бақар – еді, теферрүк идер еді.

54 
Мегер султанум, гине йазын буғайы сарайдан чықар-
дылар. Үч кіші сағ йанындан үч кісі сол йанындан демүр 
зенжіреле буғайы тұтмышлар еді. Гелүп мейдан ортасында 
қойу верділер. Мегер султанум, Дерсе хан оғланчуғы үч 
дахы орду ушағы мейданда ашуқ ойнарлар еді. Буғайкойу 
верділер, оғланчиқлара қач делілер. Ол үч оғлан қачды. 
Дерсехануң оғланчуғы қачмады, ағ мейдануң ортасында 
бақды турды. Буға дахы оғлана сүрді гелді. Діледі ки 
оғланы һелак қылай еді. Оғлан йумруғыйеле буғануң 
алнына қыйа тутып чалды, буға гөтін-гөтін гетді. Буға 
оғланы сүрді герү гелді. Оғлан йене буғануң алнына 
йумруғыйеле қаты урды. Оғлан бу қатла буғануң алнына
йумруғыны тайады, сүрді мейдануң башына чықарды. 
Буғайеле оғлан бір хамле чекішділер. Екі талусынуң үстіне 
буғануң көпүк турды. Не оғлан йеңер, не буға йеңер. Оғлан 
фикр ейледі, айдур: бір тама дірек урурлар, ол тама тайақ
олур, бен бунуң алнына нейе тайақ олурын турурын деді.
Оғлан буғаның алнындан йумруғын гедерді, йолындан 
савулды. Буға айағ үстіне турамады, дүшді тепесінүң 
үстіне йықылды. Оғлан пычагына ел ұрды, буғануң
башыны келді. Оғуз беглері гелүп оғлан үстіне йығнақ 
олдылар тахсін деділер. Дедем Қорқут гелсүн бу оғлана
ад қосун білесінче алуп бабасына варсун, бабасындан оғ-
лана беглік істесүн, тахт алы версүн деділер.
Чағырдылар Дедем Қорқут гелүр олды. Оғланы олуп 
оасына варды. Деде Қорқут оғлануң бабасына сойламыш, 
гөрелүм ханум не сойламыш:
Айдур: 
Хей Дерсе хан беглік вергіл бу оғлана
Тахт вергіл ердемлудүр 
Бойны узын бедеви ат вергіл бу оғлана
Бінер олсуң һүнерлүдүр
Ағайылдан түмен қойун вергіл бу оғлана
Шишлік олсун ердемлүдур

55 
Қайтабандан қызыл деве вергіл бу оғлана
Иүклет олсун һүнерлүдүр
Алтун башлы бан ев вергіл бу оғлана
Көлге олсун ердемлүдүр 
Чегні құшлу жүббе тон вергіл бу оғлана
Гейер олсун һүнерлүдүр. 
Байындыр ханың ағ мейданында бу оғлан женк 
етмішдүр, бір буға өлдүрміш сенүң оғлуң, ады Буғач олсун 
адыны бен вердүм йашыны Аллаһ версүн деді. Дерсе хан 
оғлана беглік верді, тахт верді. 
Олан тахта чықды, бабасынуң қырық йігідін аңмаз 
олды. Ол қырқ йігіт һасед ейледілер, бір біріне сөйледілер: 
гелүң оғланы бабасына қовлайалум, ола кім өлдүре, гине 
бізүм іззетүмүз онуң бабасы йанында хош ола артуқ ола 
деділер. 
Варды бу қырқ йігідүң йігірмесі дахы бір йаңа олды 
еввел йігірмесі варды, Дерсе хана бу хабері гетүрді, айдур: 
гөрүр місін Дерсе хан нелер олды, йарымасун йарчымасун, 
сенүң оғлуң күр қопды ерчел копды, қырқ йігідін бойына 
алды, қолын оғызуң үстіне йорыйыш етді, не йерде гөзел 
қопдыйесе чекүп алды, ағ сақаллу қожануң ағзын сөгді, ағ 
пүрчеклү қарынуң сүдін тартды, ақан туры сулардан хабер 
кече, арқуры йатан Ала тағдан тебер аша, ханлар ханы 
Байындыра хабер бара, Дерсе хан оғлы бөйле бідат 
ішлеміш дейелер, гездүгүңден өлдүгүң йіг ола Байындыр 
хан сені чағыра, саңа қаты қазаб ейлейе, бөйле оғул сенүң 
неңе герек, бөйле оғул олмақдан олмамақ йігідүр, 
өлдүрсеңе деділер. Дерсе хан варуң гетүрүң өлдүрейім 
деді. Бөйле дігеч ханум ол намердлерүң йігірмісі даха чықа 
гелді ве бір қов анлар дахы гетүрділер. Айдур: қалқубаны 
Дерсе хан сенүң оғлуң йерінден өрү турды, гөксі гөзел 
қаба таға ава чықды, сен вар екен ав авлады қуш қушлады 
анасының йанына алуп гелді, ал шарабуң итисінден алды 
ічді, анасыйеле сохбет ейледі, атасына қасдейледі, сенүң 

56 
оғлуң күр қопды ерчел қопды, арқуры йатан Ала тағдан 
хабер кече, ханлар ханы Байындыра хабер вара, 
Дерсехануң оғлы бөйле бідат ейлеміш диелер, сені 
чағырдалар, Байындыр хануң қатында саңа қазаб ола, 
бөйле оғул неңе герек, өлдүрсеңе деділер. Дерсе хан айдур: 
варың гетүрүң өлдүрейім, бөйле оғул маңа герекмез деді. 
Дерсехануң нөкерлері айдур: Біз сенүң оғлуңы нече 
гетүрелүм, сенүң оғлуң бізүм сөзүмүз алмаз, бізүм 
сөзүмүзеле гелмез, қалқубаны йерүңден өрү турғыл, 
йігітлерүң охшағыл бойуңа алғыл, оғлуңа уғрағыл, йануңа 
алуп ава чықғыл, қуш учуруп ав авлайуп оғлуңы охлайуп 
өлдүре гөргіл, егер бөйле өлдүрмезисең бір дүрлү дахы 
өлдүремезсін беллү білгіл деділер. 

жүктеу/скачать 1,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: