Хрестоматия

50 
ҚОРҚЫТ 
«Қорқыт ата кітабы» – XIV-XVI ғасырларда проза түрінде 
хатқа түскен, көне оғыз-қыпшақ тайпаларының аңыз әңгіме, 
мифтерінің 
жинағы. 
Бізге 
жеткен 
нұсқалары 
беріде 
жазылғанымен, 
Қорқыт 
әңгімелері 
Сыр 
бойы 
оғыз-
қыпшақтарының айтуымен VII-ІХ ғасырларда-ақ ауызша 
таралған. 
Кітаптағы оқиғалар Сыр бойында, Орталық Азия, Қавказ 
жерлерінде өтеді, одан кең даланы мекендеген руластардың 
құралу, ыдырау тарихы аңғарылады. Бамсы – Байрақ жыры 
Алпамыспен ұқсас болса, Үсүн қожа – қазақтың үйсін 
тайпасының атасы, Қорқыт айтқан нақыл сөздер – қазақ мақал-
мәтелдерінде, 
жекелеген 
жыр 
жолдары 
кейінгі 
қазақ 
жырауларының толғауларында сол қалпында сақталған. Сондай-
ақ көптеген оқиғалары, айтылатын кейіпкерлері қазақ жыр 
ертегілерінде 
кездеседі. 
Қорқыттың 
өзі 
халқымыздың 
жыраулық, бақсының, күй өнерінің атасы деп есептеледі. 
«Қорқыт ата» – сонымен бірге түркітілдес әдебиеттер тарихына 
ортақ әдеби-фольклорлық мұра. 
Кітаптың араб әрпімен жазылған екі нұсқасы сақталған 
(Ватикан, Дрезден). Неміс, орыс, итальян, түрік, әзірбайжан 
тілдеріне аударылып, басылып шыкқан. Қазіргі қазақ тіліне 
тұңғыш рет орысшасынан аударып жеткізген – Ә. Қоңыратбаев 
(«Қорқыт ата кітабы». А., 1986). Төмендегі аударма Анкара 
басылымы бойынша жасалған («Деде Кор – Кут» кітабы. 
Анкара, 1958). 
«ҚОРҚЫТ АТА КІТАБЫ» 
ДЕРСЕ ХАН ОҒЛЫ БУҒАЧ ХАН БОЙЫНЫ
БЕИАН ЕДЕР ХАНУМ ХЕЙ 
Бір гүн Қам Ған оғлы хан Байындыр йерінден тур-
мыш – еді. Шами гүнлүгі йер йүзіне дікдүрміш – еді. Ала 
сайваны гөк йүзіне ашанмыш – еді. Биң йерде ипек 
халычасы дөшенміш – еді. Ханлар ханы Байындыр йылда 

51 
бір кере той идүп атдан айғыр деведен буғра қойундан қоч 
қырдурмыш – еді. Бір йере қызыл отағ, бір йере қара отағ 
қурдурмыш – еді. Кимүң ки оғлы қызы йоқ қара отаға 
қондуруң, қара киже алтына дөшең, қара қойун йа 
хнысындан өңіне гетүрүң, йерисе йесүн йемез – исе гетсүн 
демиш – еді. Оғлы оланы ағ отаға қызы оланы қызыл отаға 
қондуруң, оғлы қызы олмайаны Аллаһ Тағала қарғайупдур, 
біз дахы қарғаруз беллү білсүн демиш еді. 
Оғуз беглері бір-бір гелүп йығнақ олмаға башлады. 
Меңгер Дерсе хан дирлер – еді бір бегүң оғлы қызы
йоғ – еді. 
Сойламыш, гөремум ханум не сойламыш: 
Салқум салқум таң йеллері есдүгенде 
Сақаллу бозач турғай сайрадуқда 
Сақалы узун тат ері баңладуқда 
Бедеви атлар иесіні гөрүп оқрадукда 
Гөксі гөзел қаба тағлара гүн дегенде 
Бег йігітлер чыласунлар бір-біріне қойулан чағда 
Алар сабах Дерсе хан қалқубаны йерінден өрү турып 
қырк йігідін бойына алып Байындыр ханың сөхбетіне 
гелүр – еді. 
Байындыр ханың йігітлері Дерсе ханы қаршулады-
лар. Гетүрүп қара отаға қондурдылар. Қара киже алтына 
дөшеділер. Қара қойун йахнысындан өңіне гетүрділер. 
Байындыр хандан буйуруқ бөйледүр ханум деділер. Дерсе 
хан айдур: Байындыр хан бенүм не ексүклігүм гөрді, 
қылычумдан мы гөрді, суфрамдан мы гөрді, бенден алджақ 
кишилері ағ отаға қызыл отаға қондурды, бенүм суджум не 
олды – кім қара отаға қондурды деді. Айытдылар: Ханум 
бу гүн Байындыр хандан буйрук шөйледүр кім оғлы 
олмайаны Тәңрі Тағала қарғайупдур біз дахы қарғаруз 
демішдүр деділер. Дерсехан йерінден өрү туды айдур: 

52 
Қалқубаны йігітлерүм йерүңүзден өрү туруң, бу қарайып 
баңа йа бендендүр йа хатундандур деді. 
Дерсе хан евіне гелді. Чағыруп хатунына сойлар, 
гөрелум ханум не сойлар: 

жүктеу/скачать 1,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: