Партиялық жүйелердің мәні мен типологиясы

Кеңестер Одағының саяси жүйесіне бірпартиялы режимнің қызметі тән болды. Бұл жүйеде жоғары саяси билік коммунистік партия жетекшілерінің қолында болды. Жалғыз партия заңды билікке монополиясын жүргізді, ал онан басқа кез келген саяси қызмет заңсыз болып табылды. 1927 жылы КСРО туралы Н. Бухарин былай деген болатын: «Бір партия - басқарушы, ал қалғандары түрмеде отырады» [60].

Мемлекеттік өмірдегі коммунистік партияның ерекше рөлі туралы 1978 жылы 20 сәуірде қабылданған Қазақ ССР-нің Конституциясының 6-бабында жан-жақты әрі анық жазылған: «Кеңестік қоғамның жетекші және бағыттаушы күші, оның саяси өмірінің, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдарының ядросы болып Кеңестер Одағының Коммунистік партясы табылады. Кеңестер Одағының Коммунистік партиясы халық үшін дүниеге келген және халыққа қызмет етеді» [61].

Лениндік идеяларға сәйкес, қоғамды қатал орталықтандыру арқылы басқаруды енгізу көзделді. Бұл басқаруды жұмысшы тап атынан партиялық – мемлекеттік аппарат жүзеге асырды. Оның үстіне Конституцияда баянды етілген дамыған социалистік, одан кейін коммунистік құрылыс орнату идеясы ішкі ресурстарды, елдің әлеуметтік-экономикалық дамуын мобилизациялау бойынша мұраттарды шешуді, идеялогиялық мәселелерді шешуді талап етті. Бұл мақсатқа жету саяси режимді, экономиканы басқаруды қаталдандыру, әкімшіл-саяси, төтенше және әміршіл тәсілдерді енгізумен байланыстырылды.

Алайда, уақыт, мемлекет пен қоғам арасындағы байланысты жойған бірпартиялық жүйенің тұрақсыз екенін дәлелдеді. Көп ұзамай, бірпартияның монополиялық режимінің құлауымен аяқталған глобалды дағдарыстың уақыты келді.