Жүрегі жылы бойы құрыш,
Туысы жаннан бөлек-ті
Өнері оның жұрттан асқан,
Ғылымға көңлі зерек-ті. (Абай).
Бұл мысалдарда есімдерден кейін -ды, -ті қабаттасып, есім баяндауыштарға ІІІ жақтық өткен шақтық мағына үстеп тұр. Бұл тұлға еді етістігінің орнына жұмсалған. Бірақ екеуінің қызметі бірдей емес: еді етістіктерге де, есімдерге де бірдей қатысып, І,ІІ жақтық тұлғаларда (едім, едің, едіңіз) қолданылса, -ды//-ді, -ты//ті тек есімдерге, есімшелерге ғана қатысты болады, олардан кейін жіктік жалғаулары жалғанбайды.
Шебер сөз – асыл меруерт шаттық күйі,
Жамбылдан еді, сірә, құтылмас-ты.
(Жамбыл).
Бұл көріністі адам баласының көзі шалған жоқ-ты (Ғ.Сланов).
Екен – е етістігінің есімше түрі. Ол есім баяндауыштардың құрамында есімдердің баяндауыштық қызметін орнықты етудің үстіне екі түрлі мағына жұмсалады. Біріншіден, есім баяндауыш арқылы айтылған ойға сөйлеушінің, жазушының субъективті көзқарасын білдіреді. Оның соңғы қызметі басымырақ. Мысалы: Ол мына Итбайдың нағашысы екен. Алқына шапқан жігіт ұжымшарда үгітші болып істейтін шалдың өз баласы екен.
Достарыңызбен бөлісу: |
