стщ сэйкес бо­ луы, женЫз юнэламау, угжендердщ ж1берген кемшинктерш тез бай- 140

кагыш келедк арманшыл, киялшыл, уйымшыл, ел1ктепш келедк се- 
шмд) cepiK 1здейд1, ез мумющцктерш мен куштерш асыра багалай- 
ды.
М. М. Мукановтыц п т р ш ш е , мектеп eMipiHe уйрене баетаган 
бала езш баска балаларга Караганда, сыныпта кандай орын ала- 
тындыгына ойланып, кайткенде жаксы орынга (лидерлжке) ие бол- 
сам екен деп арман етедг Баланьщ 63i жеш ндеп багасы езгелер- 
дщ багасынан асып кетсе, мундай баланы мактаншак дейдг Егер 
оньщ ез1 жешндеп багасы езгелердщ оган берген багасынан темен 
келсе, ондай баланы юпнпейш дейдк Бастауыш мектеп жасындагы 
бала езшщ 
ic iH e , 
мшезше сын кезбен карай алмайтындыктан, оныц 
е з
1
туралы багасы езгелердщ багасынан жогарырак келедк Ата-ана 
баланыц осы ерекшел1ктерш ескергеш жен.
Kimi мектеп жасындагы балаларды адамгершшкке тэрбиелеу- 
де ата-аналардыц жеке басыныц ynrici жэне балалармен карым- 
катынасыц шешеупп мацызы бар. TinTi болымсыз нэрседе, балалар 
ез ата-анасына ел1ктейдк Егер ата-ана мен балалардыц карым- 
катынастарына i3rmiK, камкорлык, сез1мталдык тэн болса, бала­
лардыц езара карым-катынасында да болады.
3-4 сыныпка етуше байланысты балалардыц талаптары езгередг 
Олар ymiH тек жакын адамдарга гана емес, ем1рдеп жэне эдебиет- 
Teri кейшкерлердщ алые бейнелер1 де бедел бола алады. Балалар 
ездерше ер журек ак жаркын ушкыштыц: батыл да табанды зерт- 
теуш1н1ц сикыршы дэрнердщ бейнесш тацдайды, соган ел1ктеуге 
тырысады. Балалар есейген сайын, ем1рде адамдардын мшез-кулкы 
жэне кылыктармен кеб1рек таныекан сайын, олар ездерш жакын, 
улкендер арасында да батылырак, табандырак багалайды.
Р. К. Телеубекова осыган байланысты баланыц жеке басыныц 
адамгершипк касиеттерш калыптастыру ymiH оныц дербес эрекет- 
T e p i 
ерекше мацызды екенше назар аударады. Оныц ойынша, бала 
тек ата-ана мен ересектердщ нускауы жэне олардыц бакылауымен 
эрекет жасаган кезде, ец алдымен тшалгыштыгын ескеру керек. 
Бастауыш сыныптыц езшде балаларга тек даяр шеипмдерд1 беру- 
ден аулак болган жен. Бул тэрбиеш ем1рден алшактауга соктырады. 
Сондыктан тэрбие 
y f l e p i c i
бала кылыгын езднш ен тацдауына мум- 
юндж беретш жагдайларды алдын ала карастыру непзшде курылу 
кажет. Мундай жагдайлар ем1рде мол кездеседь Балалардыц баска- 
лар мен ез1н1ц кылыктарын туеше 
6 m y i
адамгершшжпен ез 
iciH e e3 i 
бага беру 
i n
калыптастыруга мумкшдж бередг
141

Жогарыдагы психологтар мен педагогтардыц ецбектерше тал­
дау жасау, Kimi мектеп жасындагы балалардын бэрше тэн ортак 
касиеттер де бар екенш байкатады. Олар - эуескойлыгы, ягни биту- 
ге кумарлыгы, ынталылыгы мен эр нэрсеш тез кабылдагыштыгы, 
аккещл, озгелерге жэрдемдесюЫ, дэрменс1здерд1 аяп, соларга комек 
6eprici келетшд1п, тшалгыштыгы, унем1 кимыл-эрекетте болуы, 
улкендердщ камкорлыгын, мешр1мдшп мен жылы жузш, сушс- 
пеншипгш кажетсшук Соньщ ш ш де кебше казак балаларына тэн 
Касиеттер: уялшактык, сыпайылык, улкендерге 
Д е г е н
курмет, т.б. 
Бул жастагы балалардын ерж-ж1герше келеек, олар оз1н-оз1 то­
лык мецгере алмайды. Кейде ойланбай, импулъстж ic жасап кояды, 
ягни не болса соган кызыгып, 6ip нэрсеш булд1рш алады. Бул оньщ 
T3pTinci3fliri емес, 03iH-©3i менгере алмауы, импульсп icKe бешм 
келуг
Окушылардьщ карым-катынас жасау ерекшел1пне токталсак, 
бастауыш мектептщ эр сатысында эртурл1 келетшш байкауга бо­
лады. Буныц o3i бала мектепке дешн балабакшада тэрбиелещн ме, 
элде уйде ocTi ме, кеп балалы жануяда тэрбиелещн ме, жалгыз бала 
ма соган байланысты. Мысалы, кундел1кп тэж1рибе керсетш отыр- 
гандай, егер бала атасы мен эжесшщ колында жалгыз ессе, онда 
бала кебше улкендерше сейлейд1 жэне баска балалармен тез карым- 
катынаска тусе алмайды. Осындай жагдайларга байланысты 
6 i p i n m i
сыныпта б1ркатар окушылар баска окушылармен араласпай, езшше 
журедц ал екшин, 
y m i H m i
сыныптарда бул ерекшел1ктер 
6 i p T e - 6 i p T e
жойылып, олар 
6 i p - 6 i p i M e H
достаса бастайды.
Сонымен, жогарыдагы авторлардьщ енбепнен Kimi мектеп жа­
сындагы балалардын психологиялык-физиологиялык, моральдык 
жэне танымдык удерютершщ езш дж даму ерекшелжтер1 мен эр 
тулганьщ жеке даму касиеттер} бар екенш байкадык. Отбасы тэрбие­
сшде осы epeкшeлiктep басшылыкка алынуы кажет деп ойлаймыз.
Жогарыдагы психологтар мен педагогтардьщ шюрлерше талдау 
жасай келе, Kimi мектеп жасындагы балалардын темендегщей пси­
хологиялык-педагогикалык мумющпктерш бeлiп керсетуге ты- 
рыстык:
1. 
Kimi мектеп жасындагы балалардын кабылдауы тураксыз, 
бытыранкы болады, сонымен катар, олар зеректиппмен, балгын- 
дылыгымен, бшуге кумарлыгымен ерекшеленед1, бастауыш мек­
теп жасындагы балалар ездерше кызык немесе унаган нэрселерш
142

кабылдауга бешм келедь сондыктан оларга танымдык тапсырмалар 
беру, кроссворд курастыру, ребус шешу, шытырманы шешу, «ойлан, 
тап» сиякты ойындар ойнату тшмдг
2. Бул жастагы балалардынзешншщ колем1 де едэу1р тар келедг 
Олар мазмундары жагынан уксас такырыптар мен кабылданатын 
объект1лерд1 шатастыруы мумюн, сондай-ак бул жастагы окушы­
лар заттардьщ езше таныс белгшерш олардьщ м эндш к дэрежесше 
карамастан белш шыгарады жэне оларга 
6ip 
багытты салыстыру 
тэн, ягни не заттардьщ уксастыгын байкамай, тек айырмашылыгын 
гана кередк не тек уксас, ортак жактарын гана байкайды. Сондыктан 
Kimi 
мектеп жасындагы баланьщ зешн мэдениетш калыптастыруга, 
тэрбиелеуге багытталуы кажет. Мундай балага такырыптьщ мазму- 
нына сэйкес салыстыру жумыстарын, ягни объектшердщ уксас жэне 
айырмашылык жактарын табу сиякты тапсырмалар беру кажет.
3. Зерттеулер баланыц жасы негурлым Kimi болса, оларда 
epiKci3 есте сактап калу KacneTi жш кeздeceтiнiн керсетедк Бала­
ларда epiKci3 есте калдыру эсерлк козге тусюш материалдардыц 
санасыз кабылдануы емес, материалмен саналы жумыс icTeyiHin 
нэтижeciндe жузеге асады. Сондыктан сабакта белсещц кабылдауга 
туртю боларлыктай ойлау элeмeнттepiнiн турш енпзген жон. Мы­
салы, мэтш imiHfle кездесетш тецеу, салыстыру, суреттеу, жанама 
магынадагы создерге талдау жасатуга болады.
4. 

жүктеу/скачать 8,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: