Педагогикасы казакстан республикасы

болады. Егер 
Kimi 
мектеп жасындагы балага б1ркалыпты тапсыр­
малар бертсе, окушылардыц кызыгушылыктарын, жагымды сез1м- 
дерш тудырмаса, олардыц назары баска нэрсеге ауып, ерекше коз- 
галмалы, созшец болып, коп шулайды.
Сондыктан ата-ана окушылардыц назарын максатты турде ба- 
гыттап отыруы кажет.
Тура осындай жагдай бастауыш сыныптагы окушылардыц 
ес удерюше де катысты. Кептеген психологиялык зерттеулерге 
Караганда жуйел1, жоспарлы турде оку материалын жаттау, есте 
сактау кабшеттер1 бYкiл бастауыш мектеп жасындагы кезещц кам- 
тиды. А. Н. Леонтьевтщ 
niK ipiH iue, 
бастауыш сынып окушылары 
есте сактау ymiH материалды логикалык турде кайта ецдей алмай 
киналады (ягни, материалдыц мэщц бeлiгiн белш ала бшмеу, мэтш- 
д1 бел1ктерге ж1ктей алмау, материалдыц жалпы схемасын курас- 
тыра алмау т.б.). Есте сактау 1скерл1ктер1 нашар болгандыктан, олар 
оку материалдарын тусшбей жаттап алуга тырысады.
Психологиялык зерттеулерде ес жэне жад угымдары кездесш 
отырады. Бул М. М. Мукановтыц ойынша, накты бершген тап- 
сырманыц максатына карай аныкталады. Мысалы, 6ip жагдайда 
бepiлгeн тапсырманы сол туп нускасынан айнытпай жадта калдыру 
кажет болса, еюнни жагдайда тапсырманыц мэн-магынасын ез 
сез1мен гана айтып беруге болады. Буныц e3i баладан эртурл1 мш- 
деттер мен психикалык эрекеттерд1 талап етедк егер туп нускасы­
нан айнытпай есте калдыру жад удер1сше байланысты келсе, ез 
c©3iMeH айтып беру ес удер1сше жатады.
Бастауыш сынып окушылары жаттап алу болса, оны кандай 
тэсшмен жаттауды бшмейдг Сол сиякты тапсырманы ез сез1мен 
айтып беру болса, соны калай орындаудыц жолын бшмей кинала­
ды. Gcipece, окушылар ез сез1мен айтып бер дегенде мэтшд1 не 
кыскартып, не бэрш калдырмай айтып беру керек пе соны тусшбей- 
дк Бул тургыда ата-ананыц аткарар жумысы ерекше. Ата-ана балага 
есте калдырудыц тэсшдерш уйретуi кажет.
Психологиялык зерттеулерде оку материалын есте калдырудыц 
мынадай тэсшдер1 усынылады: оку материалын б1рнеше мэщп бел- 
шектерге белш есте калдыру, не солардыц мэнш езара салыстыра 
отырып, есте калдыру; оку материалын мезгш сайын 
6 i p i H e H
соц 
6 i p i n
есте калдыру. Буныц 
6 i p i H i n i T y p iH
бастауыш мектеп жасында­
гы окушылардыц жады мен есш дамыту ушш усынады. Материал-
133

ды есте сактауга байланысты Ж. Аймауытовтыц мына 6ip nixipi 
ата-аналар 
мацызды деп ойлаймыз: «... кайта ол нэрсеге эр
уакытта оралып, оны эртурл1 шыгармаларда ушыратып журсек, оны 
элденеше окып откерген болсак, ©зге нэрселермен байланыстырган 
болсак, эр жагынан карап тексерсек, онда ол нэрсе акылымыздагы 
барлык заттармен айкасып, бгге кайнасып кетедг Сондыктан 6ip 
нэрсеш унем1 6ip турмен жаттаудан сактану керек».
Есте калдыру дегешм1з - ес удерюнпц алгашкы бел1мг Есте 
устаудыц 6epiKTiri, ягни кабылданган нэрсешц сакталу мерз1мшщ 
узактыгы, оны кайталаудагы саналылык ересектерге Караганда 
балаларда элс!з болып келедг Адамныц есте сактай 6myi, оныц 
есшде сакталган материалды жаца жагдайларда табысты колдана 
бшуше, ягни жинакталган бипмш жемю™ колдана бшуше карай 
багаланады. Бул тургыда ересек адамга Караганда баланыц есте 
сактауы анагурлым жетшмеген. Ce6e6i бала кажетпматериалды 
тандап алып, оны кецш коя кабылдауды, топтастыра бшугп мец- 
гермеген.
Зерттеулерге Караганда, 
K im i 
мектеп жасындагы балалардыц сез- 
дж материалдан 
r e p i ,
кернею материалды жаксы есте калдырады. 
Будан бастауыш сынып окушыларында кернею, образды есте кал­
дыру басымырак болып к ел етш д тн байкауга болады.
Бастауыш мектеп жасындагы балалардыц накты образды, оки- 
галарды, фактшерд1 тугелдей немесе кейб1р белшектерш есте 
калдыруга бешмдинп, орта мектепте окылатын гылымдар жуйесш 
терец игеруге непз болады. Есте сактаудыц арнайы жэне 
e p iK c i3
турлер1 болады. Есте калдырудыц басты шарты — мазмунныц 
айкындыгы гана емес, есте калдырушы адамныц алга койган 
максаты мен кызмет1 (муддеск тшеп, кецш-куш т.б.), сонымен 
6 i p r e
игершуге тшст1 мазмунды белсенд1 тану жолындагы эрекетше 
байланысты.
А. А. Смирновтыц басшылыгымен журпзшген тэж!рибелердщ 
б1ршде 2-4-сынып окушыларына 
c y p e T T e r i
заттарды топ-топка бе­
лу тапсырылган. Сосын кугпеген жерден сыналушы окушыларга 
суреттерде кандай нэрселер бейнеленгещцпн айтып беру талап 
етшген. Нэтижесшде барльж окушылардыц есшде айтарльжтай 
кеп суреттер сакталып калганын байкаган. Сондай-ак зерттеулер 
баланыц жасы негурлым 
K i u i i
болса, оларда 
ep iK c i3
есте сактап калу 
жш кездесетЫ керсетшген. Сонымен катар, белсещц кабылдауга
134

туртю боларлыктай кез келген ойлау элементтершщ TypiH енпзу, 
сынакка алынгандардыц есте сактау кабшеттшнш молайткан.
Жогарыда келт1ркпген мысалдардан 
e p iK c i3
есте калдыру эсер- 
лк кезгетусюш материалдардын бала есшде санасыз кабылдануы 
емес, материалмен саналы жумыс icTeyiHin нэтижеЫ деуге болады. 
Зерттеулер балалардын 
e p iK c i3
есте калдыруы, 
T in T i 
эдеж 
epiKTi 
есте 
сактаудан элдекайда тшмд1 болатынын керсетедг
Мектеп табалдырыгын аттаган сон окушынын алдына белгш
6 i p
талаптар койылады. Мысалы, оку материалын мецгерш, есшде 
сактап, кайта айтып беру. Бугг тапсырманы орындау ушш окушы 
оку материалын арнайы турде есте сактауга тырысады. Алгашкы 
сыныпта 
ep iK c i3
есте калдыру басым болса да, кешн 2-3-сыныптар- 
да окушылар арнайы есте калдыру тэсшдерш игере бастайды. 
Окушылардьщ есте сактай биту кабитетшщ жемют1 болуы, ата-а- 
наньщ осы салада аткарган ic-эрекетше, тугызган жагдайларына 
байланысты. Тэж1рибеде окушылардыц есте сактау кабшетш жетш- 
д1рудщ темендегщей жолдары усынылады: 1) корнею куралдарды 
пайдалану; 2) кайталау; 3) езш-ез1 бакылау.
Бастауыш сынып окушыларында кернею, образды есте сактау 
басым дeгeнбiз. Сондыктан материалды есте калдыру уппн, ата- 
ана мумюцщп бар жерде корнею куралдарга суйену1 оте мацызды. 
Сондай-ак оку материалын есте сактаудыц б ip куралы-кайталау. 
Кайталаудыц тш м д ш п , б1ршшщен, адам ic-эрекетшщ сипатына, 
еюншщен, сол кайталауларды уйымдастыра бшуше байланысты. 
Ата-ана кайталауды окушыларды мез1 
e T i n ,
окуга ынтасын жо- 
галтпайтындай, турлещцрш отырса, ягни эр кайталаганда сурак- 
жауап жаца 6ip кырынан келш отырса, кайталаудыц типзер пайдасы 
зор.
Адамныц 03i ютеген icTi есшде сактауы, бекпуч уиин, оз1 жеткен 
нэтижеш 6myi, колы жеткен жетют1кп кере 6myi кажет. Сондыктан 
ата-ана балага ез ic-эрекетшщ нэтижесш талдауды уйрету1 тшс. 
Мысалы, эр турл1 жаттыгуды орындату барысында ез жазуыц мен 
улгщеп жазуды салыстыр. Улгщеп сиякты ец жаксы жазылган сез- 
Л\,
сейлем1щп тап, ец нашар жазган ceзiцдi тап. Неге нашар деп 
ойлайтынынды дэлелде деген сиякты жумыстар журпзуге болады. 
Бул сиякты жумыстар окушылардыц ез ic-эрекетшщ нэтижесш 
бшуге, есшде 
6 e p i K
сакталуына ыкпалын типзедг
135

Бастауыш мектеп жасындагы окушылардын ойлау удерюше 
келеек, оныц каншалыкты дамыганы туралы эртурл1 п т р л е р д щ бар 
екенш керуге болады. Keft6ip психологтар (Ж. Пиаже, Э. Мейман 
т.б.) 7-11 жастагы балаларда тек карапайым, накты ойлау операция- 
сы кездесед1 десе, мэдени-тарихи теорияны жактаушылардыц 
(Л. С. Выготский, Н. А. Менчинская т.б.) 
niK ipi 
бойынша, бала окуга 
юрген сон ойы мен интеллекпс1 улкен езгерютерге ушырайды: бала 
карапайым ойдан, мэдени, ягни угым аркылы ойлауга кешедг
XX гасырдьщ басында психологтар бала ойлауыныц ерекше- 
л1ктерш зерттей келе, олардьщ ойлауы практикалык ю-эрекеттерь 
мен жэне ойлаудьщ созбен тжелей байланысты екенш аныктаган. 
Зерттеулер ойлау мен практикалык ic-эрекеттщ, ойлау мен тшдщ, 
ойлау мен сез1мдж бейненщ арасында курделк кубылмагты жэне 
сан алуан катынастардын бар екенш керсетш бердг Бул катынастар 
баланын жасыныц есеюшщ эртурл1 сатыларында 
© 3 r e p in
отыраты- 
нын жэне баланын сол сэтте орындайтын жумысы мазмунымен 
тжелей байланысты екенш байкауга мумюндж бередк
Психологиялык ецбектерде ойлау 
y A e p i c i
жаца, ерекше 
6 i p
нэр- 
сеге тандану реакциясынан басталатындыгын, одан эр1 карай тац- 
данудан жогары уйымдаскан 
T ip i 
организмге тэн багдарлы зерттеу 
рефлека 
K e p iH ic
беретшд1п туралы айтылган. Бундай ойлау удерь 
ciH тудыратын туртю - жацаны тану мен оны туйсшу тш еп деген 
корытынды шыгаруга болады.
Ойлау удерюшщ бшпЫзд1 ашуга багытталуы, ойлауга накты, 
проблемалык сипат бередг Адамньщ кез келген мэселеш шешу 
удерЫ б1ркатар ойлау операцияларынан турады: салыстыру, клас- 
сификациялау, жинактау, анализ, синтез, корытынды т.б.
Бастауыш мектеп жасындагы бала ушш мэселеш шешудщ 
6 i p i H -
uii куралы - оньщ практикалык ю-эрекетг Практикалык ic-эрекет 
барысында бала заттарга тжелей эсер ете отырып, оныц касиетте- 
p iH
ашады, езше тэн белгшерш аньжтап, эр зат пен кубылыстыц ез 
ш ш д еп байланыстарын бiлeдi.
Мектеп кабыргасына келгеннен кешн баланыц Tmi дамып, сездж 
коры молая туседг Сейлеудщ дамуы мен тэяирибенщ жинакталуы- 
на орай бала бейнел1 ойлауга кешедг Алайда бул удерю тез жур- 
мейд1, эл1 болса да бастауыш мектеп жасындагы балада накты ойлау 
кепке дешн сакталады. Мысалы, 6ipimi]i сынып окушысы «Каскыр 
мен козы» эцпмесш окыганда, оныц мазмунын айтып беруден
136

бас тарткан. Ойткеш кыз козыны 
T ipi 
деп кабылдап, оны жауыз 
каскырдын жеп койганына катты кайгырган.
Сондай-ак Kimi мектеп жасындагы балалар, scipece, 7-8 жасар 
балалар созбен, сез т1ркестершщ ауыспалы маганаларын угына 
алмайды. Ата-ана баланьщ осындай ерекшел1ктерш ескере отырып, 
балага уйрету барысында тушщцрме, создж жумыстарын жYpгiзyгe 
жете назар аударганы жон. Дегенмен, бул кезенде бала бурынгыдай 
накты заттармен эрекет ету аркылы емес, есшде сакталып калган 
накты заттардыц образдарын елестете отырып, бершген тапсырма­
ны орындауга тырысады.
BipTingen бала дамудыц жогаргы сатысы - логикалык ойлау са- 
тысына кетершедг 
B ip a K
практикалык ойлау жойылмайды, олар­
дыц ойлау удер4сшдеп кызметтер1 езгередг Логикалык ойлаудыц 
практикалык ойлаудан ерекш ел т - логикалык ойлау сез аркылы 
жузеге асады, ягни кажетп байланыстарды адам ойша талдап, та- 
разылайды. Ол езше бершген тапсырмаларды орындау ушш бурын 
бшетш эдютерд1 тшмд1 тацдап алып, колдануы THic. Ал буныц 
6 s p i
тек акыл-ой эрекет аркылы жузеге асырылады.
Акыл-ойдыц дамуы кептеген психикалык удерютердщ дамуын 
(байкампаздык, кабылдау, ес пен ойлау) камтиды. Бул удерютер 
o i p -
6 ip i M e H
ете тыгыз байланысты. Кептеген эксперимент™ зерттеулер 
K e p c e T i n
отыргандай, ойлаудыц жогары формасы калыптасуымен 
6 i p r e ,
кабылдау, ес сиякты баска да психикалык удерютердщ 
Д а ­
му ында елеугп алга жылжулар болганын керсетедг
Кабылдау, ес, ойлау сиякты психикалык удерютердщ жогары 
сатыга 
K e T e p m y i
- акыл-ой дамуыныц непзш курайды. Баланыц 
акыл-ойын дамытуда окытудыц алатын орны зор. BipaK барлык 
окыту дамытуды жузеге асырмайды.
Ата-ананыц 
KOM er iH ci
3
K im i 
мектеп жасындагы балалар 
y m i H
акыл-ой жумысы ете киынга согады. Мысалы, балага алма мен 
шарды салыстыруга бола ма? - деп сураганда, олар болмайды-деп, 
жауап берген. Ойткеш олар «салыстыру» деген угымды бшмейдк 
сондыктан алдына койган мшдетп шешудщ aflici ретшде пайдалана 
алмаган. Ал егер сурак дурыс койылган жагдайда бала оларды салыс- 
тьфып, айырмашылыгы мен уксастыгын айтып берген болар едг 
Салыстыру операциясын мецгерту 
y m i H
балаларды эртурл1 зат­
тардыц уксастыгы мен айырмашылыгын кере бшуге уйрету 
THic. 
Ол 
y m i H
салыстырылатын объектшердщ формасы мен формасы,
137

заттыц кызмет1 мен баска заттьщ дэл сондай кызмет^ заттыц сырт- 
кы белплер1 мен 
( T y p i , T y c i , 
т.б.) баска заттын сырткы белгшер^ яг­
ни мэнд1 касиеттер1 салыстырылуы кажет.
Коптеген психологиялык зерттеулерге (Н. 
Е. Коневская, 
Ю. И. Щербакова, С. Ф. Жуйкова) Караганда, бастауыш мектеп жа­
сындагы окушылардьщ ойлауында мынадай ерекшелжтер кездеседк 
заттардьщ езше таныс белгшерш олардьщ мэндшж дэреже- 
сше карамастан белш шыгарады;
• 
6ip багытты салыстыру тэн, ягни не заттардьщ уксастыгын 
байкамай, тек айырмашылыгын гана кередк не тек уксас, ортак 
жактарын гана байкайды.
Мысалы, С. Ф. Жуйков езшщ 
6 i p i H i u i
сынып окушыларымен 
журпзген эксперимент жумысы нэтижесшде, объектшерд1 салыс­
тыру дэрежесше карай окушыларды 
eKi 
топка белдг 
B i p i H i u i
топка 
салыстырылып отырган объектшщ не уксас, не айырмашылык 
белгшерш гана тапкан окушылар жаткызылды. Бул жартылай са- 
лыстыра алатын топ деп аталды. 
E K i m i i i
топка салыстырылып 
отырган объектшщ уксас жэне айырмашылык белгшерш ез безм ен 
таба алатын окушылар жаткызылды. Бул толык салыстыра бшетш 
топ деп аталды. Сондай-ак эксперимент нэтижеЫ, окушыларды 
акыл-ой жэне оку ic-эрекетшщ эд1Ы ретшде салыстыруга дурыс 
уйрету непзш де улксн жетют1ктерге жетуге болатынын керсетш 
бердг
Сонымен, жогарыда айтылгаи пiкipлepдi корыта келе, Kimi 
мектеп жасындагы окушылардьщ ойлау удсрюшде ортак белгшер 
мен ерекшелжтер бар екешн байкадык.
Kimi мектеп жасындагы окушылардьщ акыл-ой дамуындагы 
типтж ерекшел1ктерд1 аныктаумен С.Ф.Жуйков айналысты. Оньщ 
журпзген эксперимент жумысына талдау жасай келе, тэж1рибе 
журпзшген сынып окушыларыньщ бэрше б1рдей жагымды жагдай 
тудырып отырган кездщ езшде окушылардьщ акыл-ой жагынан да­
муы эртурл1 дэрежеде болатынын байкауга болады. Окушылар ой 
операцияларын эртурл1 жылдамдыкта мецгерген. Keft6ip окушылар 
тапсырманы «б1рден» жецш орындаса, Kefi6ip окушылар ynri бо­
йынша жетекпп сурактардын кемепмен орындаган. Оньщ ш ш де 
ездершщ игерген бипмш соган бара-бар жагдайда б1рден колдана 
алатын немесе кеп киындыктардан кешн, кеп жаттыгудыцаркасында 
гана колданатын окушылар да болган.
138

С. Ф. Жуйков журпзген эксперимент жумысы барысында бас­
тауыш мектеп жасындагы окушылардьщ акыл-ой дамуыньщ темен- 
дегщей ерекшелжтерш атап керсеттг.
• 
акыл-ой операцияларыньщ жеке ерекшел1ктер1 (салыстыру, 
жалпылау, корыту, талдау, жинактау);
• 
жеке оку пэндерше колданылатын акыл-ой эрекетшщ ерек- 
шел1ктер1 (мысалы, кейб1р окушылар создщ магынасына гана кецш 
белее, кейб1р окушылар тек формальды касиеттерше кецш беледО;
жалпы акыл-ойга катысты ерекшел1ктер (тапсырманы 6ip- 
ден орындау,ойлаудьщ икемдипп т.б.).
С. Ф. Жуйков окушылар тобында кездесетш осындай акыл-ой 
ерекшел1ктерш -т и п т ж ерекшел1ктер деп есептейдг Оньщ ойынша, 
акыл-ой эрекетшщ жагымды (толык салыстыру, ойдьщ икемдипп 
т.б.) жэне жагымсыз (салыстырып отырган объектне б1ржакты 
карау, ойдьщ селкостылыгы) жактары болады. BipaK педагогикалык 
y u e p i c T i 
угымды уйымдастыру аркылы акыл-ой эрекетшщ кейб1р 
жагымсыз жактарын жоюга, ти!мд1 жактарын жетшд1руге болады.
Таным удер1сшщ непзп туршщ 
6 i p i
- сейлеу. Адамдардын тит 
аркылы езара карым-катынас жасау удер1сш сейлеу дейдк Сейлеу- 
дщ 
eKi T y p i
белгпп. Адам ойлаганда ез ойын 
ii i r r e f t
сез жэне сез 
T ip K e c T e p i 
аркылы курап, 
i u r r e f t
сейлеу деп аталатын тудер1 бередк 
ал сыртка ecTipTin сейлеущ сырткы сейлеу дейдг Сырткы сейлеудщ 
e 3 i e K i r e
белшедг ауызша жэне жазбаша сейлеу. Ауызша сейлеу 
монологты жэне диалогты болып болшетЫ белгш .
Монологты сейлеу -
6 i p
гана адамньщ сейлеу 
T m i
ягни баска 
адамдарга, тындаушыларга каратып айтылган сейлеудщ Typi. Ею 
адамньщ немесе одан да кеп адамдардын езара эцпмелесуш диалог­
ты сейлесу дейдг Бастауыш сынып мугал1м1 жогарыда аталган 
сейлеудщ турлерш жете 
M e n r e p y i
кажет деп ойлаймыз. 
C e 6 e 6 i
ойлау 
мен сейлеу 
6 i p - 6 i p i M e H
ете тыгыз байланысты. Бастауыш сынып 
окушыларыньщ ойлау жэне тагы баска да танымдык удерютерш 
дамытуда диалогты жэне монологты сейлеу тшш дамыту кажет.
Kimi мектеп жасындагы балалардын ойлау эрекеттершде жо­
гарыда керсетшгендей кемшшктер гана кездесш кана коймайды, 
сонымен 6ipre олар айналасындагы адамдардын сауатсыздыкпен 
кисык сездерш тез кагып алады. Сондыктан ата-ана баланьщ сез 
мен сейлемд1 ез мэншде дурыс колдануына, ауызша жэне жазбаша 
сейлеу дагдыларын калыптастыруга жете кецш белу1 кажет.
139

Отбасында балаларды тэрбиелеу барысында ата-ана жогарыда 
айтылган ерекшелжтермен катар эр жас кезецше тэн кризистж кезец- 
д1 де ескерген1 орынды. Л. С. Выготский белпл16ip топтагы балалар­
дын жас ерекшел1ктерше тэн б1ршама туракты болып табылатын 
анатомиялык, физиологиялык, психологиялык ерекшелжтер жылдар 
бойы бала бойында кезге кершбейтш микроскопиялык езгерютерге 
ушырай отырып, белгип 6ip шекке жеткен кезде жана жас кезещне 
сай ерекшел1ктер ретшде кершетшд1гше назар аударады. Ол жас 
кезецнщ басы мен аягында тулга бойында жаца езгерютер айкын 
байкалатындыгын айта келе, кризисп кезецнщ басталуы мен аякта- 
лу сэтш дэл басып айту киын екенднш ескертедг
Коб1не мектеп жасындагы кризистж кезецде баланыц ynrepiMi 
томендеп, окуга деген кызыгушылыгы азаяды, жумыс icTey кабшет1 
темендейд1, айналасын коршаган адамдармен кактыгысып калады. 
Баланыц iinKi жан дуниеЫ де ауыр кобалжуларга, inrreft карама- 
кайшыльжтарга толы болады. EipaK, бул барлык балаларда б!рдей 
бола бермейдг Ор балада бул кезец эр турл1 дэрежеде етедг Оган 
сырткы жагдайлар улкен эсер етедг
7-8 жастагы кризистж кезец бала бойында ец алдымен психи­
калык тещцктщ бузылуымен, ерж-жнердщ, кeцiл-KYЙдiц турак- 
сыздыгымен кершедк Осы кезецде баланы тэрбиелеу б1ршама 
киынга туседг Ce6e6i балага колданылып келе жаткан педагоги­
калык жуйелер тулга бойындагы езгерютерд1 куып жете алмайды. 
7 жаста бала мектеп табалдырыгын аттайды. Сондыктан бурынгы 
балалык езш днш жогалтады. Бала эртурл1 кылыктар, кыцыр мшез 
керсетед1, журю-турысында адам тусшбейтш, жасанды кимылдар 
пайда болады. 7 жастагы кризис кезецш зерттеумен айналыскан га- 
лымдардыц ецбегшен бул кезецнщ де езше тэн б1ркатар жагымды 
жактарын керуге болады: баланыц езбетшдипп арта туседй баска 
балаларга деген карым-катынас езгеред1, «Мен куанып турмын», 
«Мен ренжш калдым», «Мен ашуланып турмын» деген угымдарды 
TyciHe 
бастайды. Бала мектеп табалдырыгын аттаган соц, белгип 
6ip ужымга юредк ягни езш коршаган баска окушылармен карым- 
катынаска туседг Бул оныц кецш-куй ce3iMiHin езгеруше, мораль- 
дык нормаларды игеруше ыкпал етедь
Сондай-ак Kimi мектеп жасындагы балаларды тэрбиелеу бары­
сында мына ерекшелжтерд1 ескерген жен: сез бен 

жүктеу/скачать 8,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: