Педагогикасы казакстан республикасы

ОТБАСЫ ПЕДАГОГИКАСЫНЫН,
КАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ
2.1 Отбасы тэрбиесшщ тарихи даму 
acncKTici.
Кеогам дамуыныц эр турл1 кезецдершдеп отбасы
тэрбиесшщ максаты мен мшдеттер1
Gp6ip мемлекеттеп тэрбие жуйесшщ дамуы мен кдлыптасуы 
сол мемлекеттщ тарихымен тыгыз байланысты. Мемлекет дамуы- 
нын тарихи кезендер1 балаларды дамьггу мен бш1м алуына деген 
аныкталган кезкарастарынын болуымен, бипм беру удерюш жузеге 
асыру м ум кш дтн щ болуымен, тэрбиел1 жэне бипмд1 когам кажет- 
типпмен жэне мемлекетпк б ш м беру жуйесшщ жагдайымен сипат- 
талады.
БЫ м беру саласындагы нормативтж-кукыктык, публицистика- 
лык жэне коркемдж акпарат коздершщ тарихи-мурагаттык, занды 
кужаттарына талдау жасау отбасы жэне уй тэрбиесш мемлекеттщ 
когамдык, элеуметпк-мэдени жэне экономикалык жагдайыныц оз- 
r e p y i M e n
байланыскан курдел1 б ш м беру yaepici ретшде кабылдауга 
мумкшдж бередк
Коне заманнан бастап халыктар оздершщ педагогикасын жасап, 
балаларды турл1 тэрбиелж куралдар аркылы тэж1рибелж ic-эрекет- 
ке, 
OMip 
киыншылыктарымен куресуге даярлады.
Отбасы пайда болган кезден бастап, коптеген мынжылдыктар 
агымында отбасы тэрбиес1 когамда балаларды тэрбиелеудщ жалгыз 
формасы болып келдь Мектептер мен баска да бЫ м беру жэне тэр­
биелеу мекемелер1 ете аз болды жэне олар тек аз мелшердеп жогаргы 
тап оюлдершщ балаларына гана кызмет жасады. Цогамныц кпастык 
сипаты турл1 элеуметпк топтардагы отбасы тэрбиесшщ мазмуны 
мен турл1 багыттарын аныктап бердк
Афинада б1здщ дэу1р1м1зге дейш п 
VII-V 
гасырларда тэрбие 
жэне бЫ м жуйесшде отбасы тэрбиеа мен бипм басты орын алган. 
Мемлекетпк болган спартандык тэрбие жуйесшен айырмашылыгы 
Афинада 7 жаска дейш п балалар отбасында тэрбиеленген. Эйелдер- 
ге катысты ережелерге байланысты кул иеленунп когамда кыздар 
тек кана отбасы тэрбиесшде болган. Онда кыз балаларды дэстурл1
15

сауаттылыкка (оку, жазу, санау) уйретумен 6ipre музыкалык аспап- 
тардыц б1реушде ойнауды, уй шаруашылыгына карау, кол eHepi, Ti- 
riH т1гуд1 уйреткен.
Кептеген спартандык жэне афиналык тэрбие мен бипм уста- 
нымдары кешннен Римде дамыды (б1здщ дэу1р1м!зге дейш п VI 
гасыр). 7 жаска дейш п ул балалар, ал кыз балалар 7 жэне одан да 
улкен жаска дейш Афинадагыдай шешелершщ тэрбиесшде немесе 
балалар тэрбиесш тапсыратын улкен жаска келген туыс эйелдердщ 
бакылауында болган. 7 жастан кешн ул балалар кобше экелершщ 
карамагына 
e T i n ,
уйрене бастайтын.
Окыту таза практикалык максатта болатын - баланы когамдык, 
эскери жэне отбасыныц элеуметпк жагдайына карай шаруашылык 
жумыска дайындайтын.
Шаруа немесе колонернпнщ балалары, оку, жазу жэне санаудан 
баска эке шаруашылыгында жумыс жасауга дайындалды, ал аксу- 
йектердщ балалары кару устауга, жузуге, атка отыруга уйретицц, 
ежелп Римнщ мемлекетпк курылымымен таныстырылды, экесшщ 
менппгшдеп ауылшаруашылык жумыстарына басшылык жасауга 
уйретицц.
Рим тэрбиеЫ мен б ш м беру жуйесшщ ец басты ерекшел1п -
оныц азаматтык сипатта болуы. Олардыц басты максаты когамныц 
белсещц мушесш, мемлекет1 жэне эулет1 ушш жанын киюга кабшет- 
Ti, 
кайсар жауынгер, юрмелердщ барлыгын орынды жеккоретш, 
онерл1 саясаткер, ecerrri жериеленупплерд1 даярлау болатын.
Гасырлар оте келе бул жуйенщ кейб1реулер1 гана озгердк бала­
ларды тэрбиелеумен кулдар айналысатын болды, ал б ш м берумен 
арнайы шакыртылган мугал1мдер айналысты.
Ежелп орыс тэрбиесшщ басты назары оныц турмыстык T9pTi6i- 
не аударылды. Бул ережелерд1 мецгеру упин кажетп деп есептеле- 
Tin 
сез1мдер мен дагдылардыц мэл1мет Кодекс! «христиандык OMip», 
христиандардыц калай OMip суру керек екещцп туралы гылымныц 
Heri3i болып табылды.
Бул Кодекс уш гылымнан турды: рухани парыз туралы ш м ; 
азаматтар когамыныц турмысы туралы гылым; уй шаруашылыгын 
журпзу туралы гылым.
В. О. Ключевский керсеткендей, осы уш гылымды мецгеру ежел- 
ri 
Русьте жалпы б ш м беру мен тэрбиенщ мшдеттерш кураган.
Ежелп орыстардыц рухани окуларыныц педагогикалык максаты
16

темендегщей ережелер1мен аныкталган: ол езш щ отбасы муше- 
лершщ рухани жэне дене тазалыгын сактауга, оларды коргауга, 
оларга озшщ рухани 6ip белiri ретшде карап, камкорлык керсетуге 
мш детп болган. Уйдеп ецбек тэрбиесш ол озшщ жарымен болю- 
кен.
Балалары ecin келе жатканда оларды ата-анасы: 9Keci улда- 
рын, merneci кыздарын кэсш пен колонерге уйреткен. Бул кэсш- 
терд1 тандау жэне уйрету тэртштер1 балалардыц жас жэне дербес 
ерек ш ел тер ш е сай, сондай-ак, ата-аналардыц когамдагы дэреже- 
cine сэйкес аныкталган.
Ежелп тэрбие педагогикасынын непзп куралы - жанды улп- 
енеге. Бала тэрбиеш тек сабакта гана кормей, 03i o\tip сурген ортадан 
да ала omyi керек болган.
XI-XII гасырлардын озшде Киев мемлекетшде б1ркатар кол- 
жазбалар пайда болды. Мысалы, «Пчела», «Златоуст», Святослав- 
тьщ жинактары жэне т.б. Аталган жинактар эмбебап-педагогика- 
лык сипатта болды жэне адамдарды коптеген ар-намыс, кад1р-ка- 
сиет, ецбексуйпитпк, даналык жэне бЫ мге умтылу сиякты ем1рлж 
жаксылыктарга уйреткен. Олар улкен агартушылык рол аткарды.
XVI гасырда балаларды отбасында тэрбиелеу жэне шаруа- 
шылыкка баулу туралы жазылган жинактардын 6ipi - эулие 
Сильвестер жазып калдырган «Домострой» атты жинак-
Бул жинакта отбасындагы epi мен эйелшщ, эрб!р отбасы му- 
шелершщ кызметтер1 болш корсетшген жэне уй шаруашылыгын 
журпзу туралы кенестер бершген. Тэрбиеде катыгез шараларды 
пайдалану орта гасырлык педагогиканын непзп сипаттамасы бо­
лып табылды.
Бул дэу1рде ата-аналар мен балалардыц катынасы карама- 
кайшыльщтарга толы болды. Мысалы, б ip жагынан ата-аналары 
балаларына ерекше камкорлык корсетш, аналык махабатка белесе, 
еюнип жагынан балалар эке ерюне багынышты болды. Мысалы 
1649 жылгы заидарга сэйкес балаларын олт1ргеш ушш экесш 6ip 
жылга гана турмеге отыргызган. Ал балалардыц ата-аналарына 
карсы шагымдануына кукы болмаган.
Отбасы тэрбиесшщ n em i багыну, кудайдан корку, ата-ана- 
ларын сыйлау, ецбексуйпитпк жэне азаматтык. Отбасы тэрбиеЫ 
тэж1рибелер1 алгашкы педагогикалык теориялардыц туп тамыры 
болды. Кргамдык тэрбиенщ шыгуына байланысты отбасы мен
17

сауаттылыкка (оку, жазу, санау) уйретумен 6ipre музыкалык аспап- 
тардыц 6ipeyimje ойнауды, уй шаруашылыгына карау, кол OHepi, Ti- 
riH Tiryfli 
уйреткен.
Коптеген епартандык жэне афиналык тэрбие мен б ш м уста- 
нымдары кейшнен Римде дамыды (б1здщ дэyipiмiзгe дейш п VI 
гасыр). 7 жаска дейш п ул балалар, ал кыз балалар 7 жэне одан да 
улкен жаска д е й т Афинадагыдай шешелершщ тэрбиесшде немесе 
балалар тэрбиесш тапсыратын улкен жаска келген туыс эйелдердщ 
бакылауында болган. 7 жастан кешн ул балалар кебше экелершщ 
карамагына ©Tin, уйрене бастайтын.
Окыту таза практикалык максатта болатын - баланы когамдык, 
эскери жэне отбасыныц элеуметпк жагдайына карай шаруашылык 
жумыска дайындайтын.
Шаруа немесе колонерппнщ балалары, оку, жазу жэне санаудан 
баска эке шаруашылыгында жумыс жасауга дайындалды, ал аксу- 
йектердщ балалары кару устауга, жузуге, атка отыруга уйретщц, 
ежелп Римнщ мемлекетпк курылымымен таныстырылды, экесшщ 
мениппндеп ауылшаруашылык жумыстарына басшылык жасауга 
уйретшдь
Рим тэрбиеа мен б ш м беру жуйесшщ ец басты ерекшелИ -
оныц азаматтык сипатта болуы. Олардыц басты максаты когамныц 
белсещц MymeciH, мемлекет1 жэне эулет1 ушш жанын киюга кабшет- 
Ti, 
кайсар жауынгер, юрмелердщ барлыгын орынды жеккоретш, 
онерл1 саясаткер, ecerrri жериеленушшерд1 даярлау болатын.
Гасырлар ете келе бул жуйенщ Keft6ipeynepi гана озгердк бала­
ларды тэрбиелеумен кулдар айналысатын болды, ал б ш м берумен 
арнайы шакыртылган мугал1мдер айналысты.
Ежелп орыс тэрбиесшщ басты назары оныц турмыстык тэрт1б1- 
не аударылды. Бул ережелерд1 мецгеру ушш кажетп деп есептеле- 
т1н сез1мдер мен дагдылардыц мэл1мет Кодекс! «христиандык 
©Mip», 
христиандардыц калай OMip суру керек екещцп туралы гылымныц 
Heri3i болып табылды.
Бул Кодекс уш гылымнан турды: рухани парыз туралы ш м ; 
азаматтар когамыныц турмысы туралы гылым; уй шаруашылыгын 
журпзу туралы гылым.
В. 
О. Ключевский керсеткендей, осы уш гылымды мецгеру ежел- 
ri Русьте жалпы бш м беру мен тэрбиенщ мшдеттерш кураган.
Ежелп орыстардыц рухани окуларыныц педагогикалык максаты
16

темендегщей ережелер1мен аныкталган: ол езш щ отбасы муше- 
лершщ рухани жэне дене тазалыгын сактауга, оларды коргауга, 
оларга озшщ рухани 6ip белiri ретшде карап, камкорлык корсетуге 
мш детп болган. Уйдеп енбек тэрбиесш ол езш щ жарымен белк- 
кен.
Балалары ос in келе жатканда оларды ата-анасы: эк еа улда- 
рын, memeci кыздарын кэсш пен колонерге уйреткен. Бул кэсш- 
терд1 тагщау жэне уйрету тэртштер1 балалардын жас жэне дербес 
ерекшел1ктерше сай, сондай-ак, ата-аналардьщ когамдагы дэреже- 
ciHe сэйкес аныкталган.
Ежелп тэрбие педагогикасынын непзп куралы - жанды улп- 
енеге. Бала тэрбиеш тек сабакта гана кормей, 
03i ©Mip 
сурген ортадан 
да ала 
o u i y i
керек болган.
XI-XII гасырлардьщ ©зшде Киев мемлекетшде б1ркатар кол- 
жазбалар пайда болды. Мысалы, «Пчела», «Златоуст», Святослав- 
тьщ жинактары жэне т.б. Аталган жинактар эмбебап-педагогика- 
лык сипатта болды жэне адамдарды коптеген ар-намыс, кад1р-ка- 
сиет, енбексуйг1шт1к, даналык жэне бш мге умтылу сиякты ©м1рл1к 
жаксылыктарга уйреткен. Олар улкен агарту шылык рел аткарды.
XVI гасырда балаларды отбасында тэрбиелеу жэне шаруа- 
шылыкка баулу туралы жазылган жинактардьщ 6ipi - эулие 
Сильвестер жазып калдырган «Домострой» атты жинак.
Бул жинакта отбасындагы epi мен эйел1гпн, эрбip отбасы му- 
шелер1н1н кызметтер1 бол1п керсетшген жэне уй шаруашылыгын 
жург1зу туралы кенестер бершген. Тэрбиеде катыгез шараларды 
пайдалану орта гасырлык педагогиканыц непзп сипаттамасы бо­
лып табылды.
Бул дэу1рде ата-аналар мен балалардыц катынасы карама- 
кайшылыктарга толы болды. Мысалы, б ip жагынан ата-аналары 
балаларына ерекше камкорлык корсетш, аналык махабатка белесе, 
екшцп жагынан балалар эке еркше багынышты болды. Мысалы 
1649 жылгы зандарга сэйкес балаларын олт1рген1 ушш экесш 6ip 
жылга гана турмеге олыргызган. Ал балалардыц ата-аналарына 
карсы шагымдануына кукы болмаган.
Отбасы тэрбиесшщ n em i багыну, кудайдан корку, ата-ана- 
ларын сыйлау, ецбексуйгчшт1к жэне азаматтык. Отбасы тэрбиес1 
тэж1рибелер1 алгашкы педагогикалык теориялардыц туп тамыры 
болды. К,огамдык тэрбиен1ц шыгуына байланысты отбасы мен
17

мектеп тэрбиесшщ карым-катынасы мэселеЫ туындады. Ол эр 
когамдык курылыска, ойшылдардьщ философиялык, элеуметпк- 
саяси козкарастарга байланысты эртурл1 шешшдк
Мысалы, ежелп Римнщ шешен теоретип Квинтилианньщ 
niK i- 
ршше, когамдык (мектептеп) тэрбие уйдеп жеке тэрбиеге Караган­
да, коб1рек кутнретке ие. Ол: «Юм жалгыз окыса, ол 
© M ipre ©3i 
танып 
бшгешмен енш, куннщ ашык туст! жайма-шуак жарык сэулесше 
боленш, эрб1р жана жагдайда тыгырыкка т1реледЬ>, -деп жазды.
Бала тэрбиеЫ отбасында басталуы каж етпп туралы айткан га- 
лымдардьщ 6ipi Я. А. Коменский. Ол балалардьщ жас ерекшелжте- 
piH ескере отырып, эр кайсысы 6 жастан 4 жас кезецше белш 
карастырды:
• 
балалык шак - туганнан бастап 6 жаска дешн; 
жеткшшек шак — 6 жастан 12 жаска дешн;
• 
жастык шак - 12 жастан 18 жаска дешн;
• 
ересекпк шак - 18 жастан 24 жаска дешн.
Осы жас кезендерше сэйкес Коменский б ш м берудщ ерекше са- 
тысын усынады:
• 
6 жаска дейш п балалар упнн ол аналык мектеп; 
Жеткшшектер (6 жастан 12 жаска дешн) упнн 9p6ip кауымда,
жергш ю т жерлердеп алты жылдык ана т ш мектебц
Жастык шак кезещндеплер ушш (12 жастан 18 жаска дешн) 
латын мектеб1 немесе гимназияны;
Ересектер уинн (1 8 ден 24 жаска дешн) академияны.
Оньщ ойынша, аналык мектеп - мектепке дейш п тэрбие мен 
окытудыц сатысы, онда 
H e r i 3 r i
тэрбиепп ана болып табылады. 
Аналык мектепте сабак Коменскийдщ идеясы бойынша, белгш
катан багдарлама бойынша ерекше карапайым осы жас кезшдеп 
балаларга туе
iHiicri 
эдютемелш тэciлдepдi колдана отырып отюзу 
кажет болды. Аналык мектептщ багдарламасына гылымнын барлык 
салаларынан алгашкы мэл1меттер енпзшдк Онда балалар су, жер, 
ауа, жанбыр, кар, муз, тас, тем1р, агаш, шоп жэне т.б. дегешм1з не 
екещцпн б1лу кажет болды, табигаттанудан карапайым мэл1меттер- 
д1 мецгеру тше болды. Балалар бояуды ажырата бшу, аспанныц, 
куннщ, айдыц не екещцп туралы география гылымынан мэл1меттер 
мен алгашкы туЫшктер бертдк
Коменскийдщ айтуынша, аналык мектеп балаларды адамгер- 
ш ш кке тэрбиелсуге ерекше мэн берд1 (адамды сую, улкенге курмет, 
K i m i r e
1зет,тэртшт1 болу, ю ш шешлдш к жэне т.б.).
18

Балага отбасында гувернерлер басшылыгымен жеке тэрбие бе­
ру мэселесш жактаушылардыц 6ipi XVII гасырда OMip сурген агыл- 
шын философы - Дж. Локк. Озшщ педагогикалык кезкарастарын 
Дж.Локк «Тэрбие туралы ойлар» (1693) жэне «Акылды тэрбиелеу 
туралы» педагогикалык ецбектершде жан-жакты талдаган бола­
тын-ды.
«Б1здщ кездесш журген адамдардын iniimje он адамныц тогы- 
зынын ракымшыл немесе катыгез, пайдалы немесе пайдалы болма- 
уы тек гана тэрбиеге байланысты», - деп тужырымдады Дж.Локк. 
Ол карапайым адамды гана тэрбиелепЫ келген жок, «оз iciH алдын 
ала ойластыра ютейтш» джентельмещц тэрбиелепс1 келдк Ол: 
«Джентельмен буржуазиялык icKep адамдардын сапасын Menrepyi 
кажет, карым-катынаста озшдж касиеттермен ерекшелешп туруы 
керек дедк
Сондыктан оган дене, адамгершЫк жэне акыл-ой тэрбиесш 
беру керек, ондай тэрбиенщ непздер1 мектепте емес, отбасында гу- 
вернерлердщ басшылыгымен 6epmyi керек, ал мектеп жагымсыз 
тэрбиеленген балалардыц эртурл1 тобыры», - деп пайымдады. Оныц 
niKipiHme, 
нагыз джентельмен уйде тэрбиеленед1, кем ш ш п бола 
турса да, уйдеп тэрбие мектепте бершетш бЫ мдер мен ептшжтер- 
ден элдекайда пайдалы.
Кргамныц тэрбие мэселесше деген козкарасын озгертуге ум- 
тылган XVIII гасырдагы француз философтары, соныц iiuimie 
Клод Адриан Гельвеций отбасылык тэрбиеге Караганда, когамдык 
тэрбиеге басты мэн бердк Оныц ойынша, мектеп мемлекеттщ 
колына 6epmyi кажет. Бул позицияны агылшынныц социалист- 
утопис1 Р.Оуэн де жактады. Ол отбасылык тэрбиеге карсы болды 
Оныц ойынша неке мен отбасы капиталистж когамныц уш жаман- 
дыгыныц 6ipi. «Отбасыдагы еюжуздипк карым-катынас адамдар- 
ды адамгершшктен аластатады. Балалар жаца непздеп мемлекет- 
тж жуйелерде тэрбиелеу! кажет. Онда балалар б1рдей б ш м алады. 
Ата-аналар балаларын Kopin туруына болады, 6ipaK кец когамдык 
тэрбие беру ж уйеа отбасын алмастырады» — деп, туйшдейд1 Р.Оуэн.
Дегенмен б1ркатар педагогтар мектептеп тэрбие мен отбасы 
тэрбиесш карсы койган жок. Солардыц 6ipi -Ш вейцария педагогы 
И.Г.Песталоцци. Песталоцци отбасы тэрбиесше ерекше мэн бердь 
Оныц ойынша отбасында баланыц адамгершшж мшез-кулкыныц 
непздер1 каланады. Балага сушспенгшлж ce3iMi, оларга сене биту,
19

тэртш, алгыс ce3iMi, шыдамдылык, борыш, моральдык сез1мдер 
т.б. баланыц анасына деген карым-катынасынан пайда болады. 
Песталоццидщ пш рш ш е, баланын анасына махаббаты, ол бала 
агзасыныц кунделжт1 кажеттшктерш камтамасыз ету непзшде 
пайда болады. Одан api балалардын адамгершипк куш-ж1гер1 мек­
тепте 
icKe 
асуга тшс, онда мугал1мнщ балаларга катынасы онын 
экелж махаббатыньщ непзшде курылады. Отбасындагы карым- 
катынас баланын ен алгашкы жэне табиги карым-катынасы болып 
табылады.
«Отбасы карым-катынасыныц куш]», - деп керсетп Песталоц- 
ци -
« O M i p
барысында, жакын адамдардын катынасында, баланын 
кунделжт1 ici мен эрекет1 барысында жузеге асатындыгында. Ата- 
анасымен карым-катынас барысында бала алгашкы когамдык мш- 
деттерд1 мецгередк Отбасылык устанымдар мен отбасылык 
©Mi p 
барасында баланын мшез-кулкы, адамгершипк, акыл-ойы калыпта- 
сады».
Песталоцци балалардын адамгершшж мшез-кулыктарын ка­
лыптастыру моральдык ©сиеттерд1 айтумен шектелмей, оларда мо- 
ральдык сез1мдерд1 дамыту, адамгершшж бешмдш1ктерд1 калып- 
тастырудын кажетпгше токталды.
Сондай-ак ол отбасылык тэрбиеш когамдык тэрбиеге карсы 
коймай, 
K e p i c i H i n e , 
отбасы тэрбиесшщ артыкшылык жактарын 
пайдалануды усынды.
Отбасы тэрбиеЫ мен уйдеп тэрбие мэселес1 В. Г. Белинский, 
А. И. Герцен, Н. И. Пирогов, Н. А. Добролюбов, К. Д. Ушинский, 
JI. Н. Толстой жэне баска да агартушылардыц назарында болды. 
Аталган авторлардыц ецбектершде отбасы тэрбиесшдеп б1ркатар 
(жеке тулганыц белсендш пн басып тастау, табиги дарындылыгын 
ескермеу, ерте жастан шет т ш н окыту, урып-согып жазалау сиякты) 
кемшшктер сыналады. Сонымен 6ipre, отбасындагы бала тэрбие­
сш жетщлпру, олардыц ссз1мдерш аялай отырып, адамгершипк жу- 
pic-турые эдеттерш, ©з безм ен эрекет ету, ойлау белсендшжтерш 
калыптастыру туралы пшрлерд1 алга тартты.
Орыстыц кернекп агартушылары жаца когамды куратын адам- 
дар отбасы мен мектепте тэрбиеленед1 деп есептедк Олардыц ni- 
KipiHiue 
балалар уйде кундел1кт1 ©Mip барысындагы кажеттЫктерд1 
кбрсе, когамда олыц калай жузеге асып отыргандыгын байкап, ата- 
аналарынан жаца бинмдер алады.
20

А. И. Герценнщ ойынша, отбасылык тэрбие мен мектептеп 
тэрбиенщ тутастыгы тэрбие icinin когамдык мэншде болып отыр. 
Бала OMipre келЫмен ата-ананын мойнына улкен жана мшдеттер 
жуктейд1 жэне осе келе оньщ шенбершен шыгып, когамдык OMipre 
аяк басады.
_ Сонымен, жогарыда айтылган пшрлерд1 корыта келе
когамдык жэне отбасы тэрбиеа уш турл1 багыт бойынша жургенш 
байкауга болады.
Б iрiншi - отбасы тэрбиесшщ басымдылыгын мойындау. Бул 
багыт бойынша баланын болашак 
O M ip r e
дайындыгы отбасында 
каланады.
Екншп - отбасы тэрбиесшщ м у м кш дтн жете багаламау. Бул 
багыт бойынша эр тарихи кезендердеп эр турл1 элеуметпк, саяси 
жэне мэдени жагдайларга байланысты шыккан отбасылык карама- 
кайшылыктардын удеу1 адамньщ табиги тэрбие ортасы ретшдеп 
отбасынын бед ел ш томендетедг
Yuiimiii - когам жэне отбасы тек б1рл1кте болган жагдайда гана 
озшщ мшдеттерш орындай алады. Бала тэрбиелеу эр ата-ананын 
жеке ici гана емес, азаматтык мшдетг
XIX - екший жартысы мен XX гасырдьщ басында Н. В. Шелгу- 
нов, Я. Ф. Лесгафт, Я. Ф. Каптерева, М. И. Демкова жэне т.б. галымдар- 
дыц енбектершде отбасы тэрбиесшщ теориясы педагогика гылымы- 
ньщ жеке 
6 i p
саласы ретшде карастырылды. Бул галымдардьщ 
енбектершде отбасын баланын алгашкы табиги ортасы, когамньщ 
6 i p
болшеп ретшде зерттеукажеттшп карастырылады.
Отбасы жэне уй тэрбиесше когамньщ кощл аудара бастауыньщ 
6 i p
айгагы ретшде 1884 жылы Петербургте ашылган «Ата-аналар 
ушрмесш» айтуга болады. Ушрме мушелер1 отбасы тэрбиесшщ 
тэж1рибесш зерделеп, оньщ теориясын жасауды оз максаттары етш 
алды. 
Y f t i p M e
алгаш рет озшщ баспа мушелерш курды. Ол «Отба­
сы тэрбиесшщ энциклопедиясы» деп аталды. 1898-1910 жылдар 
аралыгында П. Ф. Каптеревтщ редакциялык басшылыгымен оньщ 
59 басылымы жарыкка шыкты.
Революцияга дейш п педагогтар отбасын балалардын улт- 
тык сез1мдер1 мен идеалдарын калыптастыратын бастау ретшде
21

карастырды. 1912 жылы Ресейде отбасы тэрбиесше катысты 1 
Жалпыресейлж съезд болды. Оньщ непзп максаты - отбасына бала 
тэрбиеЫ мэселес1 бойынша комектесу. Аталган съезде аналарга ар- 
налган курс уйымдастыру, лекциялар етюзу, ата-аналар ушрмесш 
куру сиякты эртурл1 педагогикалык кемек формалары усынылды.
Отбасы тэрбиесше ерекше мэн берген галымдардыц 
6 i p i -
А. С. Макаренко. Ол ен 
6 i p i H u n
болып, кенес педагогтершщ 
iiuiH eH
оте манызды мэсележ талдаумен айналысты. Кептеген отбасыньщ 
езш щ тэрбие кызметш жеткипкЫз орындайтындыгын ескере келш, 
ол «Ата-аналар ютабы» атты келемд1 енбек жазуды колга алды. 
Бул енбеп 1937 жылы жарыкка шыкты. Макаренконын отбасы 
тэрбиесше коскан улеЫ орасан зор. “Ата-аналар ютабы” жэне 
“Балаларды тэрбиелеу туралы лекциялары” балаларды отбасында 
тэрбиелеу туралы оте манызды гылыми жэне керкем эдебиеттер 
болып табылады.
«Ата-аналар ютабында» ею ата-ананы салыстыра отырып, «жал- 
гыз бала», «коп балалы» отбасы мэселелерш котерш, накты мысал- 
дар келт1ре отырып, корытынды жасайды.
B i p i H m i
K eftin K ep i 
Петр Александрович Кетов - ол кулгп, 
акылды 3pi адам психологиясын жаксы бшед1. Ол жалгыз баласын 
тэрбиелеуге коп уакытын жумсайды. Оньщ ойынша, коп балалы 
отбасы орташа адамды тэрбиелейдг «Жалгыз бала» дарынды, 
акылды болып шыгады, 
6 i p a K T e p i c
тэрбие оны ез1миплд1кке экеп 
соктырады.
Ол кежпкерге Степан Денисович Веткинн1н коп балалы, бакыт- 
ты отбасы мулде карама-карсы. Ол отбасы мушелер1н!н озара 
комег1не, суй1спеншш1г1не, улкен балалар юпилерше камкор болуга 
нег1зделген. Бул мысалдардан ек1 отбасыньгн eKi турл1 тэрбиесшщ 
корытындысын коруге болады.
XIX гасырдьщ аягы мен XX гасырдьщ басында галымдардьщ 
куш1мен гылыми багыт ретшде отбасы тэрбиесшщ 
H e m i
каланды. 
Оньщ максаты, мшдеттер1 аныкталды. Отбасы тэрбиеЫ кептеген 
отбасыларына тэн басты устанымдарга нег1зделд1. Сол кездег1 эде- 
биеттерде отбасы адамзат еркениет1н|‘н 
6 e c i r i ,
жалпыадамдык, мэ- 
дени, адамгерш1л1к кундылыктардьщ сактаушысы рет1нде карасты- 
рылды.
Жогарыда айтылган баланы когам, мемлекет, отбасы алдында 
белг1л1 
6 i p м 1 н д ет1
бар азамат етш тэрбиелеу туралы жагдайлар 
K a 3 ip r i 
кезде де езшщ езекгш гш жойган жок.

жүктеу/скачать 8,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: