Пәні: Яссауитану Қабылдаған: Адиева Ләззат Орындаған
Яссауилікте сопылык бiлiм беру
жүктеу/скачать 85,16 Kb.
|
Яссауитану БӨЖ рек
| Яссауилікте сопылык бiлiм беру
Интисан <<Интисап>> сөзі сопылык жолға кiру және соған берiлу деген сез. Яссауилiкте сопылык бiлiм интисаптан басталады. Қожа Ыскак бин Ысмайыл Атанын XIV ғасырда шагатай тiлiнде жазған «Хадикатул-арифин» (Ғалымдар бакшасы) атты шығармасында баяндалғандай, интисап рәсiмi былай жасалады: Шейх, мурит болу ниетiмен келген адамнын колын ұстайды, онын тәубе етуiн және Аллага бет бұруын айта отырып мына тәубенi үш рет кайталайды: "Астагфируллаһ әлләзила илаха илла Хуа-әл Һаййул Қаййум уә асалухут тауба". Сосын колына кайшы алып: "Йә әййүхәлләзинә әмәну тубу иллалахи тәубетен насуха" (әт-Тахрим, 66/8) аятын окып мүриттін шашынан, алдымен он, одан кейiн сол, одан сон ортасынан уш тал шаш кесіп алады. Шаш кесу жағдайы, символдык дəстур ретiнде мүриттiн дүниеге және дүниелiк заттарға деген құштарлығын жүрегінен шыгарып тастауын және руханиятка бет бұру керек екендiгiн білдіреді. Осыдан кейін шейх муридiне нәпіл намаз окуды, аркашан зікір салуды, шейхтін руксатынсыз ешкандай iс жасамауды айтады. Зікір Яссауилікте кепшiлiкпен және дауыстап салынатын зiкiрдi «зікір әрра>> деп атайды. «Зікір әрра>> парсы тілінде ара зiкiрi деген мағынаны білдіреді. Зікірдiн кейiнгi сатыларында создер жоғалып тамактан аранын дыбысына ұксас кырылдаган дауыс шыккандыктан бұл зiкiрдiң түрiн осылай атаган. ХIII гасырдын аягы мен XIV гасырдын басында емiр сүрген яссауи тарикатынын шейхi (ұстазы) Ысмайыл Атанын зiкiр туралы былай дегенi айтылған: «<Темірші темiрдi отка кыздырып балгамен ұрганы сиякты, мурит тежүрегін «xy>> зікірінің балгасымен ұрып тазалауы керек». Ысмайыл Ата муридiне зікір айтканнан кейін былай дейтiн: "Эй дәруіш! Тарикат бауыры болдык. Мен саган бiр насихат айтайын: Бұл дүниені жасыл күмбез деп ойла, әлемде тек сен және бір Алла бар деп есепте. Таухидтін жеңiсiмен тек Алла Тағала гана калып, ал сен ортадан шығатындай етіп соншалыкты денгейде зiкiр ет!". Сондай-ак Кожа Ыскак бин Ысмайыл Ата әрбiр шейхпен муриттiн зiкiр салу үшін Алланын есiмдерiнiн бiрiн тандайтындығын, Қожа Ахмет Яссауидін «Алла» және <<Ху» деген екi есiмдi мүриттерiне насихат еткендiгiн, ал Ысмайыл Атанын «Ху>> зiкiрiн тандағандығын айткан. Авторы белгiсiз «Рисале-и Зикир-и Хазірет Султанул-арифин» атты шагатай тiлiнде жазылған шығармада яссауи тарикатынын зiкiрiнiн алты түрі берілген: 1. Исмизат зiкiрi: <<Алла>> деп зiкiр салу. Бул зiкiр «Алла Ху, Алла Ху, Я Ху, Алла Ху» деп айтылады. 2. Исми-сыфат зiкiрi: «Хай аһ, Хай аһ» деп зікір салу. Бұл зікір бесін намазынан кейін тік тұрып айтылады. «Хай» және «аһ» дегенде бес саусак жумылады. 3. Дусере зікірі: «Хайан, Алла, Хай Ху» және «Хай. Хаййан, ХуАлла; Хай, Хаййан, Ху Алла» деп зікір салу. 4. Зікір Ху : «Ху. Ху, Ху Алла; Ху, Ху, Ху» деп зікір салу. 5. Зiкiр чайкун: Зікір салу кезiнде ыргак, үйлесімділік және музыканын бiрдей үйлесiммен жүргiзiлуi үшiн зiкiр салушы колындагы конырау сиякты куралды кимылдатып, шак-шак деген дауыс шығарады. «Ху (шак), Ху (шак)» деп зікір салады. 6. Чехар дарб: «Хай, ah ah ah, Хай, Ху: Хайан, ah, ah, Хай, Ху» деп зікір салу. Бул алты зiкiр тәсiлi "зiкiр кабутер" (көгершін кептер зiкiрi) «Ху, Ху» деп те аталады. Кылует («хилует» онаша калу, жасырыну) Дәруіштердiн ғибадат ету және Алла туралы ой зерделеу (тафаккур) үшiн белгiлi бiр уакыт жалгыз калуларын кылует деп атайды. Яссауилiкте сопылык бiлiмнiн ен негізгі элементтерiнiң бiрi кылует болып табылады. Яссауилік тариқатында кылуеттiң өзiне тән дәстүрлі рәсімдері бар. Хазинидің «ауахиру-л абрар» атты шыгармасында айтып еткеніндей, яссауилік тарикатында кылует топ болып көпшілікпен жасалады. Қылуетке кiретiн мүриттер, муршидтін келiсiмiмен бiр күн бұрын ораза ұстай бастайды. Хылуеттен бір күн бұрын тан намазынан кейiн мүриттер зiкiр мен тәкбiрлерiн көбейте түседі. Сол күнi екiнтi намазынан кейiн кылуетхананын есiгi, мұржасы. барлык тесiктерi жабылып, мүриттер күн батканга дейiн тәубемен және зiкiрмен айналысады. Акшам намазынан кейін ауыз ашу үшiн ыстык су әкелiнедi, муриттер осы сумен ауыздарын ашады және будан кейiн оларға су берілмейді. Артынша кара тарыдан жасалган кылует сорпасы беріледі. Кылуетке кірген барша адамга осы сорпадан ішкеннен кейiн шел басу үшін кішкентай карбыз немесе айран берілуі мүмкін. Тамактан кейін Құран Кәрiмнiң бiр сүресі немесе бірнеше аяты окылады. Сапқа тұрып үш рет тәкбір айтылады, кейiн отырып түн ортасына дейiн зiкiр салады. Осы кезде «хикмет>> деп аталатын діни өлендер (илахилер) окылады Бұдан кейін шаш алынады және кылуетхананын торт жағына карай тәкбір айтылады. Содан сон зікір салады. Шам ешiрiлiп бірнеше сағат дем алады және көрген түстерiн шейхтарына жорыттырады. Кылует күндіз-түнi кырык кун бойы жалғасады. Кырык күннен кейiн ас уй кызметкерлерi кылуеттен өзгелерден бұрын шығып, кұрбандык шалады. Шалган кұрбандыктарынын каны мен сүйектерін кеміп сактау әдет-ғұрып болып саналады. Шалган курбандыктарынын жұтқыншақтарынан кǝуап жасап мұздай су немесе айранмен бiрге хылуетке кiргендерге береді. Сол түні сопылар үйлерiнде демалады және ертеңіне тан намазында дуга жасап,зiкiр салып кылуеттін бiткендiгiн жариялайды. Сұхбат Кейбір Яссауи шейхтары сопылык пен рухани сұхбаттын маныздылығын атап көрсету максатында: «Намаздын казасы болады,бiрак сұхбаттын казасы болмайды» деген. Ыкылассыз адамдардын, тiптi бул ыкылассыз адамдарга тиiстi заттардын да сопылардын рухани тыныштығын бұзатындығына сенген. Аныз бойынша Ахмет Яссауи сухбатында күтілген берекет пен жан тыныштығы болмаған кезде мүриттерiне теккені тексеріп шығуларын бұйырган. Олар ыкылассыз адамнын таягын теккеде умытып кеткендiгiн көрген. Бул таяк сыртка шыгарып тасталғаннан кейiн мәнді де берекелі сухбат жасаган. Халифат Сопылык бiлiмiн аяқтаған дәруіш, халыкты тура жолға шакыру кукыгын алып, халифа болады. Яссауилікте руксат пен халифаттын символы ретiнде бұл адамга шейх тарапынан асатаяк сыйға тартылады. Шопаннын койларды таякпен багып, каскырлардан коргаганы сиякты халифа болган адам да рухани тәрбиесімен айналыскан адамдарды торбиелейдi және оны нәпсінін тузактарынан коргайды деген сенім бар. Сопылык дарежелерін аяқтамаған муритке халифалык берiлуi дұрыс деп саналмайтын едi. Бул дəрежелерден еткеннен кейiн де iшiнде нәпсiлiк сезiмiнiң калып калмагандығын тексеру үшiн мойнына бiр кәрзенке тагылады және кайыр сұраттырады. Халифалык таяғын алған адамнын жогары адамгершiлiкке ие болуы жане яссауиліктің пірі Ахмет Яссауи ушін дұға жасауды ұмытпауы керек болатын. Қызмет Қожа Ыскак бин Ысмайыл Ата жазған «Халикатул-арифин» (Ғалымдар бакшасы) атты еңбектiн үшiншi бөлiмiнде шейх және шейхтік туралы жазылган. Бұл белімде «шейхтiк халыкты Алла жолына шакыру», «барлык адамдарга мейірімді болу» деп түсiндiрiлген. Ысмайыл Атадан: «Халықты Аллаға жеткiзетiн канша жол бар? деп сұрапты. Сонда ол былай депті: «Тіршіліктегі барлык шан-то- зандардын (атом) санындай жол бар. Бірак бiр мұсылманды рахатка белеу және оган пайдалы болудан артык жаксы жол жок». Нәтижеде Қожа Ахмет Яссауи өзінін өлендері, ой-пiкiрлерi және шығармаларымен Орта Азияда Ислам дінінін, адамгершілік пен руханияттын кеңінен таралуына үлкен улес қосқан Алланын досы болып табылады. Хикмет жолымен жазған өлендерi аз ғана уакыттын iшiнде Анадолыга дейiн жеткен болуы керек. Өйткені Жүніс Әміренің «Маган сені керек сенi» кайырмасы бар елені, «Маған сен керек сен» (маган тек сен керексiн) өленінің мағына және форма жағынан кай таланган сиякты. Османлы дауiрiнде әсiреce накшбандилерге тән өзбек теккелерiнде «Диуани Хикметтегі» кейбір өлен шумактары дiни елендер сиякты окылган. Османлы дәуірінін сонгы кезендерiнде накшбанди-халиди шейх- тарынын бiрi Хажы Хасан Шукрі (өлген ж. 1327/1909) тарапынан кейбір хикметтер шағатай тілінен османлы тiлiне аударылып, «Терджуме-и диван-ы Ахмед-и Йесеви» деген атпен жарык кордi (Стамбул 1327/1909). Бұл жағдай Ахмет Яссауидін Орта Азияда даган шакырым алыста жаткан аймактарда да гасырлар бойы ұмытылмагандығын және онын ой-пiкiрлерiнiн колданылып келе жаткандыгын көрсетеді. Яссауидін Хикмет үлгісінде жазылган олендерi гасырлар бойы казак даласында айтылганы сиякты өзбектердiн ауылдарында және кыргыздардын шанырактарында да кайталанып жүрген. Өзбектер шайханаларында Яссауидін хикметтерiн окитындарды"яссауихан" деп атаған және бұл хикметтер әсіресе Фергана жазығында əйелдер арасында көп окылган. Кыргыздар Диуани Хикмет пен Хакім Атанын өлендері косылып бiрiктiрiлген Бакырган Кiтабын балаларына окыткан. Акiретте Сират көпiрiнде Ахмет Яссауи кыргыздарга көмектеседі деген халык сенімі де яссауиліктін кыргыздар арасында каншалыкты ыкпалды болгандыгын корсетеді. Қазір де Қазақстанның Түркістан (бұрынғы аты Яссы) қаласында отбасын құрап жатқан жасжұбайлардын Ахмет Яссауи кесенесіне барып дұға оқитындығы да осы ұлы адамның ғасырлар бойы ыкпалды күшке ие болғандығын көрсетеді. жүктеу/скачать 85,16 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|