Өзін өзі бақылауға және зертханалық жұмыстарды қорғауға арналған сұрақтар

1. Ерітінділер дегеніміз не?

2. Концентрацияның өлшем бірліктері қандай?

3. Электролиттік диссоциация дегеніміз не?

4. Көмір қышқылының диссоциациялану сатылап теңдеулерін жазындар.

№ 6 Зертханалық сабақ

№1 Тәжрибе. Ерітіндінің рН-ын универсиал индикатор қағазымен анықтау.

Натрий карбонаты және гидрокарбонаты ерітіндісінің, қорғасын нитраты ерітіндісінің рН-ын анықтаңдар. Ол үшін 3 пробиркаға 2-3 мл осы ерітінділерден құйыңдар, универсал индикатор қағазын бір-екі секундтай осы ерітіндіде ұстаңдар. Қағазды алып, индикатор шкаласымен салыстырыңдар. Тексеріп отырған ерітіндінің рН-ын анықтап, реакция ортасын жазыңдар және сутегі ионының концентрациясын есептеңдер.

№2 Тәжрибе. Тұздар ерітіндісінің ортасын анықтау.

4 пробиркаға 5-6 мл дистильденген су құйып, 2-6 кристалдан мына тұздарды салыңдар да, ерітіңдер: 1-ге натрий ацетатын, 2-ге натрий силикатын, 3-ге күміс нитратын, 4-ге алюминий сульфатын. Бірінші және үшінші пробиркадағы ерітінділердің рН-ын универсал индикатор қағазымен, екінші пробирканы фенолфталеинмен, төртінші пробирканы метилоранжбен тексеріңдер. Сосын бірінші пробиркаға 1-2 тамшы фенолфталеин, ал үшінші пробиркаға 1-2 тамшы метилоранж тамызыңдар. Бірінші және үшінші пробиркаларда ерітінділер түсі өзгереді ме? Көрген құбылыстарыңды жазып түсіндіріңдер. Алынған тұздардың гидролиз реакцияларының теңдеуін молекулалық және иондық түрде жазыңдар.

№3 Тәжрибе. Қышқыл тұздар гидролизі.

2 пробиркаға 2-3 мл-ден мына тұздардың ерітіндісін құйыңдар: біреуіне натрий карбонатын, біреуіне- натрий гидрокарбонатын Екі пробиркаға да 1-2 тамшыдан фенолфталеин тамызыңдар. 2-ерітіндінің түсі көбірек өзгереді. Қай тұз көбірек гидролизге түсті, яғни қай ерітінді де ОН^- ионы көбірек, неге? Гидролиз теңдеуін жазыңдар.

№4 Тәжрибе. Ақырына дейін жүретін гидролиз.

Алюминий сульфаты ерітіндісіне натрий карбонаты ерітіндісін құйыңдар. Түзілген алюминий карбонаты алюминий гидроксидінің тұнбасын және көмір қышқыл газын түзе гидролизге түседі. Реакция теңдеуін жазыңдар. Алюминий карбонаты тұнба құрамына кірмейтіндігін дәлелдеңдер. Ол үшін тұнбаны судан бөліп алып, жуып, тұнбаға тұз қышқылын құйыңыздар. Егер көмірқышқыл газы бөлінбесе, тұнбада Al₂(CO₃)₃ жоқ.

№5 Тәжрибе. Ерітіндіні сұйылтқанда гидролиз тепе-теңдігінің ығысуы. Концентрлі қорғасын нитратының түссіз екенін бірінші көріп алыңдар.

Пробиркаға 10-15 мл краннан су ағызыңдар да, оған 1-2 тамшы концентрлі қорғасын нитратының ерітіндісін (Pb(NO₃)₂) тамызыңдар. Тұнба пайда болғанын байқаңдар. Гидролиз теңдеуін жазыңдар, неге концентрлі Pb(NO₃)₂ ерітіндісі түссіз, тұнбасыз екенін түсіндіріңіздер. Метилоранж арқылы ортасын анықтаңыздар. Гидролиз реакциясына ерітіндісінің сұйылту әсері туралы қорытынды жасаңыздар.

№6 Тәжрибе. Температураны өзгерту нәтижесінде гидролиз тепе-теңдігін ығыстыру.

Пробиркаға 5-6 тамшы фенолфталеин тамызыңдар, түсін байқаңдар. Пробирканы ерітінді қайнағанға дейін қыздырыңыздар. Ерітінді түрі қалай өзгереді? Фенолфталеин түсінің өзгеруі арқылы ОН^- ионының концентрациясының өзгеруі туралы қорытынды жасаңдар. Гидролиз теңдеуі қай жаққа ығысады? Температура өзгеруіне байланысты неге гидролиз дәрежесі өзгереді?

Өзін өзі бақылауға және зертханалық жұмыстарды қорғауға арналған сұрақтар:

1.Төмендегі тұздардың гидролиз реакциясының теңдеуін иондық және молекулалық түрде жазыңдар: K₂S, Na₃PO₄, Mg(NO₃)₂, ZnSO₄, AlCl₃, CH₃COONH₄, (NH₄)₂CO₃, Cu(CH₃COO)₂, Al₂S₃. Бұл тұздардың ерітіндісіндегі реакция ортасын көрсетіңдер.

2.Гидролиз деген не? Қандай тұздар гидролизге көбірек түседі? Қандай тұздар гидролизге түспейді?

3.Гидролиз дәрежесі деген не және ол неге байланысты?

4.Қайтымсыз гидролиз деген не? Мысал келтір.

№ 7 Зертханалық сабақ

Үш пробиркаға 3 мл калий перманганаты ерітіндісін құйыңдар. Бірінші пробиркаға 2 мл күкірт қышқылын, екіншіге 2 мл калий гидроксидін құйыңдар, үшіншісіне 2 мл су. Әр пробиркаға 3 мл натрий сульфитін құйыңдар.

Калий перманганатының түрінің қалай өзгеретіндігін байқаңдар. ТТР-ның теңдеуін жазыңдар.

MnO₄^- -қызыл көк, Mn²⁺- түссіз, MnO₄^2—жасыл, MnO₂ қоңыр тұнба.

№2 Тәжрибе. Тотығу-тотықсыздану реакцияларындағы күкірт (ІҮ) қосылыстары.

Бір пробиркаға калий дихромат K₂Cr₂O₇ ерітіндісін, екінші пробиркаға натрий сульфиді ерітіндісін Na₂S құйыңдар. Екі пробиркаға да 3 мл күкірт қышқылын және 3 мл натрий сульфиті Na₂SО₃ ерітіндісін құйыңдар. Бірінші пробиркадағы ерітінді түрі қалай өзгереді? Екінші пробиркадағы ерітінді түрі неге бұлыңғырланды? Екі ТТР-ның да теңдеуін жазыңдар.

Пробиркаға 5 мл темір хлоридінің және 3 мл калий иодиды ерітінділерін құйыңдар. Ашық сары түске боялғанша бұл ерітіндіні сумен сұйылтыңдар да 2-3 тамшы жаңадан жасалған крахмал ерітіндісін тамызыңдар. ТТР теңдеуін жазып, тәжірибе нәтижесін түсіндіріңдер.

Екі пробиркаға 2-3 тамшы натрий сульфиті кристалдарын салыңдар. Бір пробирканы салыстыруға қалтырыңдар. Екінші проибрканы 5-6 минут қыздырыңдар. Пробирканы суытыңдар. Екі пробиркаға да 5-6 тамшы дистильденген су құйыңдар да тұздарды ерітіңдер. Әр пробиркаға 2-3 тамшы мыс (ІІ) сульфаты құйыңдар. Екі пробиркадағы да тұнбаның түсін салыстырыңдар. Екінші пробиркада пайда болған қара тұнба мыс сульфиді.

Натрий сульфитін қыздырғанда екінші шыққан зат натрий сульфаты. Натрий сульфитін қызыдрғанда жүрген ТТР теңдеуін жазыңдар.
№5 Тәжрибе. Молекулааралық ТТР.

Пробиркаға бірнеше мыс нитраты Cu(NO₃)₂∙3H₂O кристалдарын салыңдар. Пробирканы ақырындап. Кристалл түрі өзгереді және одан газ бөлініп шығады. Мыс нитратының ыдырауы нәтижесіндегі ТТР-ның теңдеуін жазыңдар.

Cu(NO₃)₂- ақ; Cu(NO₂)₂- болмайды; CuO- қара; Cu- қызыл; N₂, NO, O₂- түссіз; NO₂- буырыл. Мыс нитраты молекуласындағы тотықтырғыш пен тотықсыздандырғышты көрсетіңдер.

Өзін өзі бақылауға және зертханалық жұмыстарды қорғауға арналған сұрақтар:

1.Тотығу дәрежесі деген не? Оны қалай анықтайды?

2.Реакция кезінде тотықтырғыштың және тотықсыздандырғыштың тотығу дәрежесі қалай өзгереді?

3.Периодтық жүйедегі қай топта және қай топшаларда тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш орналасқан?

4.Элементтердің тотығу-тотықсыздану қасиеттері:

а)период бойынша (солдан оңға қарай)

б)негізгі топшаларда (жоғарыдан төмен қарай) қалай өзгереді?

55, Эквиваленттің молярлық массасын тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш үшін қалай есептейді?

№ 8 Зертханалық сабақ

Комплексті қосылыстар
№1 Тәжрибе. Тетраамин мыс (ІІ) сульфаты комплекс қосылысын алу және оны зерттеу.

Екі пробиркаға 5 мл 1 н мыс сульфатын құйыңдар. Бір пробиркаға 2 тамшы барий хлоридін құйыңдар, екінші пробиркаға гранулды қалайы (Sn) салыңдар. Бірінші пробиркада тұнба пайда болғанын, екінші пробиркада қалайының бетінде мыс бөлінгенін байқайсыңдар. Реакция теңдеуін жазыңдар.

Үшінші пробиркаға 5-7 мл мыс сульфатын құйып, біртіндеп 25% -аммиак ерітіндісін құйыңдар. Басында ақ тұнба (негіздік мыс сульфаты) пайда болады, ол біртіндеп ериді. Ерітінді түсі көкке боялады, яғни мыс (ІІ) тетраамин сульфаты комплексі пайда болады. Теңдеулерін жазыңдар. Бұл комплекс қосылысты екіге бөліп, біреуіне барий хлоридін тамызыңдар, екіншісіне қалайы тастаңдар. Тұнба түзіледі ме? Мыс бөлінеді ме? Неге?
№2 Тәжрибе. Аниондық комплекс қосылыс.
Пробиркаға 3-4 мл висмут нитраты ерітіндісін құйыңдар. Тамшылап калий иодиді ерітіндісін бурыл тұнба болғанша құйыңдар. Содан кейін бұл тұнба ерігенше (висмут иодиді) калий иодиді ерітіндісін құйыңдар. Реакция теңдеулерін жазыңдар. Алынған қосылыстың формуласы: ВіІ₃*КІ.Оны комплекс қосылыс ретінде жазыңдар, оның диссоциациясын көрсетіңдер.
№3 Тәжрибе. Катиондық комплекс қосылыс.
Пробиркаға 3-4 тамшы никель сульфаты ерітіндісін құйып, оған күйдіргіш натр ерітіндісін тамызып, никель гидроксиді тұнбасын алыңдар. Тұнбаның үстіндегі сұйық ерітіндіні төгіп, тұнбаға 25%-аммиак құйып, ерітіңдер. Реакциялар теңдеуін жазыңдар. (Комплекс қосылыста никельдің координаталық саны 6-ға тең) комплекс қосылыстың диссоциациясын жазыңдар.
Өзін өзі бақылауға және зертханалық жұмысты қорғауға арналған сұрақтар:

1. 
   Комплекс түзуші заттың тотығу дәрежесі мен координациялық санын көрсетіңдер. Комплекс қосылыстарды атаңдар: K[AuBr₄], K₂[Cd(CN)₄], [Pt(NH₃)₂Cl₂], K[Cr(SO₄)₂], Na₃[Ag(S₂O₃)₂]. Комплекс қосылыстың диссоциацияларын жазыңдар.
   
2. 
   Комплекс қосылыстар жазып, оларды атаңдар: PtCl₄∙6NH₃, PtCl₄∙5NH₃, PtCl₄∙4NH₃, Co(NO₃)₃∙6NH₃, Co(NO₂)₃∙KNO₂∙2NH₃.
   
3. 
   Қай негіз күштірек: [Cu(NH₃)₄](OH)₂ не Cu(OH)₂ ме?
   
4. 
   Қай комплекс ион тұрақтырақ: [Zn(NH₃)₄]²⁺ не [Cd(NH₃)₄]²⁺?
   

№ 9 Зертханалық сабақ

№2 Тәжрибе. Кальцийдің сумен әрекеттесуі.

Пробирканың 1/3 дейін су құйып, пинцетпен кальций металының аз мөлшерін салыңдар. Қандай газ бөлінеді? Су неге тұнбаланады? Суға фенолфталеин тамшылатып, ерітіндіде ОН^- -ионы пайда болғанын дәлелдеңдер. Фенолфталеин түсі қалай өзгереді? Кальцийдің сумен әрекеттескен реакция теңдеуін жазыңдар. Тотықтырғыш пен тотықсыздандырғышты айтыңдар.

№3 Тәжрибе. Аз еритін магний тұздарын алу.

Пробиркаға 2-3 мл магний тұзының ерітіндісін құйып, оған магний гидроксокарбонатының тұнбасы түзілгенге дейін сода ерітіндісін құйыңдар. Газ бөлінгенін байқаңдар. Бұл түзілген негіздік тұздың хлорлы сутек қышқылымен әрекеттесуінің теңдеуін жазыңдар.Магний гидроксокарбонатының түзілуінің теңдеуін жазыңдар.

№4 Тәжрибе. Алюминийдің қышқылдармен әрекеттесуі.

Үш пробиркаға 4-5 см³ 2н тұз қышқылының, күкірт және азот қышқылдарының ерітінділерін және үш пробиркаға 4-5 см³ концентрлі тұз қышқылының, азот және күкірт қышқылының ерітінділерін құйыңдар. Әр пробиркаға алюминий фольгасын салыңдар. Суық күйінде барлық пробиркада да реакция жүре ме? Пробиркаларды су моншасында қыздырыңдар. Нені байқадыңдар? Реакциялар теңдеуін жазыңдар. Сұйытылған азот қышқылымен алюминий әрекеттескенде қандай газ бөлінеді? Сұйытылған күкірт, тұз қышқылымен әрекеттескенде ше? Реакциялар теңдеулерін жазыңдар. Қыздырған кезде концентрлі азот қышқылы азот диоксидіне дейін, концентрлі күкірт қышқылы бос күкіртке дейін (қыздырғанда) суық күйінде күкіртті газға дейін тотықсызданады. Тұз қышқылының концентрациясы оның алюминиймен әрекеттесуіне әсері бар ма?
№5 Тәжрибе. Алюминийдің сулы ерітіндіде еруі.

Алюминий фольгасын пробиркаға салып, үстіне 3-4 см³ су құйыңдар. Пробирканы су моншасында қыздырыңдар. Сутегі бөліне ме? Пробиркаға 4-5 см³ 2 н натрий гидроксидін құйыңдар: Сутегі жақсы бөлінеді. Реакция мына кесте бойынша жүреді: Al₂O₃+NaOH + H₂O → Na₃[Al(OH)₆]

Al + H₂O → Al(OH)₃ + H₂

Al(OH)₃ + NaOH → Na₃[Al(OH)₆]

Бұл реакциялардағы коэффициенттерді қойыңдар.

№6 Тәжрибе. Алюминий гидроксиді,оны алу,қасиеттері.

Екі пробиркаға 2-3 см³ алюминий тұзының ерітіндісін құйып, оған 2-3 см³ 2н натрий гидроксиді ерітіндісін тұнба түскенге дейін құйыңдар. Бір пробиркадағы тұнбаға 3-4 см³ 2 н тұз қышқылы ерітіндісін құйыңдар, екіншісіне сонша 2н натрий гидроксидін құйыңдар.

Екі пробиркадан да нені байқадыңдар? Алюминий гидроксидінің қасиеті туралы қорытынды жасаңдар. Алюминий гидроксидін алу реакциясының және оның тұз қышқылы мен натрий гидроксидімен әрекетесу реакциясының теңдеулерін жазыңдар. Сілтілік ортада [Al(OH)₆]^3- комплекс анионы түзіледі. Алюминий гидроксидінің диссоциациясының тепе-теңдігінің кестесін жазыңдар. Al³⁺ және [Al(OH)₆]^3- иондарының концентрациясы қышқыл құйғаннан, сілті құйғаннан қалай өзгереді?

№7 Тәжрибе. Қалайының қышқылдармен әрекеттесуі.

Алты пробиркаға қалайының кішкене бөлшектерін салыңдар. Үш пробиркаға 4-5 см³ 2н тұз қышқылын, азот және күкірт қышқылдарының ерітіндісін құйыңдар, ал үш пробиркаға 4-5 см³ концентрлі тұз қышқылының, азот және күкірт қышқылдарының ерітінділерін құйыңдар. Реакциялар суық күйінде қалай жүреді? Пробиркаларды су моншасында қыздырыңдар. Қыздырған кезде реакциялар қалай жүреді?

Қалайы сұйытылған азот қышқылымен әрекеттескенде NO газы бөлінді, ал қалайы Sn²⁺ ионына айналады. Қалайы сұйытылған тұз қышқылымен, күкірт қышқылымен әрекеттескенде қандай газ бөлінеді? Қалайы концентрлі күкірт қышқылымен әрекеттескенде Sn⁴⁺ ионына дейін тотығады, ал күкірт қышқылы SO₂ газға дейін тотықсызданады. Қалайы концентрлі азот қышқылымен әрекеттескенде ақ тұнба β-қалайы қышқылын түзеді /хSnO₂yH₂O/, ал азот қышқылы NO₂ газына дейін тотықсызданады. Реакция теңдеулерін жазыңдар.

№ 8 Тәжрибе. Қалайы мен қорғасынның гидроксидтері және олардың қасиеттері.

Екі пробиркаға 2-4 см³ қалайы (ІІ) хлоридінің ерітінділерін, екі пробиркаға азот қышқыл қорғасын тұзын құйыңдар. Бұл пробиркаға тұнбалар түзілгенге дейін 2н натрий гидроксиді ерітіндісін тамшылатыңдар. Алынған гидроксидтердің қасиеттерін зерттеңдер: қалайы гидроксиді мен қорғасын гидроксиді тұнбаларына 2н натрий гидроксидін құйып, тұнбаны ерітіңдер. Келесі екі пробиркаға, яғни қорғасын гидроксидіне сұйытылған азот қышқылын құйыңдар /неге тұз қышқылы не күкірт қышқылын құюға болмайды/ қалайы гидроксидіне сұйытылған тұз қышқылын құйыңдар. Тұнбаларды ерітіңдер. Тәжірибелер нәтижесінен бұл гидроксидтердің қасиеттері туралы қорытынды жасаңдар. Гидроксидтер диссоциациясын жазыңдар, олардың сілтіде, қышқылдарда еру реакцияларының теңдеулерін жазыңдар. Сілтілік ортада [Sn(OH)₄]^2- және [Pb(OH)₆]^4- комплекс иондар түзіледі.

Өзін өзі бақылауға және зертханалық жұмысты қорғауға арналған сұрақтар:

1. 
   Кальций мен магнийдің қандай қосылыстары суды кермектендіреді? Су кермектігін қалай жоюға болады?
   
2. 
   Бірдей жағдайда мына тұздардың Ве(NO₃)₂, Mg(NO₃)₂ қайсысы гидролизге көбірек ұшырайды? Тұздардың гидролиздерінің иондық теңдеулерін жазыңдар
   
3. 
   Be – Mg – Ca – Sr – Ba қатарындағы элементтердің химиялық активтігі оттегіне, фторға және азотқа қалай өзгереді? Теңдеулерін жазыңдар.
   
4. 
   Кальций мен магнийді оксидтерінен тотықсыздандыру арқылы алу үшін қандай жағдайлар керек?
   
5. 
   Өндірісте кальций мен магнийді қалай алады?
   
6. 
   Кальцийді оның оксидінен алюминий арқылы тотықсыздандырып алуға бола ма? Реакцияны Гиббс энергиясын есептеу арқылы дәлелдеңдер.
   
7. 
   Магний ауада жанғанда қандай заттар пайда болады? Бұл заттардың сумен әрекеттесу реакциясының теңдеулерін жазыңдар.
   
8. 
   Магнийдің көміртегі диоксидінде жануының ∆G₂₉₈ есептеңдер. Реакция өздігінен жүре ала ма?
   
9. 
   ІІ топтың негізгі топшасының элементтерінің валенттілігі І не ІІ көп болатын қосылыс түзе ала ма?
   
10. 
    Са, Sr, Ba элементтері неге сілтілік жер металдары деп аталады?
    

12. Алюминийдің, қорғасынның және қалайының электрондық конфигурациясын жазыңдар. Қай электрондар мен орбитальдар валенттілікті көрсетеді?

13. Қалайы мен қорғасын құймаларының қолданылуы.

14. Мына қатардағы элементтердің Ge – Sn – Pb металдық қаситетінің күшейетінін көрсететін реакция теңдеулерін жазыңдар.

15. Алюминий, қалайы және қорғасын тұз қышқылы, азот және күкірт қышқылдарымен (сұйытылған және концентрлі) қалай әрекеттеседі? Реакциялар теңдеулерін жазыңдар. Қай қышқылда қорғасын толық ериді.

16. Мына қатардағы иондардың Sn²⁺, Pb²⁺ тотықсыздандырғыш қасиеті мына қатардағы иондардың Sn⁴⁺, Pb²⁺ тотықтырғыш қасиеттері қалай өзгереді? Әлсіз тотықсыздандырғыш пен күшті тотықтырғышты көрсетіңдер. Тотығу-тотықсыздану реакциялар теңдеулерін жазыңдар.

№ 10 Зертханалық сабақ
Бейметалдар және олардың қосылыстарының қасиеттері
№1 Тәжрибе. Аммиактың тотықсыздандырғыштық қасиеті.

Үш пробиркаға мына заттардың ерітінділерін 3-4 см³ құйыңдар: а)бром суын; б)калий перманганатын; в)калий дихроматын. Әр пробиркаға 3-5 см³ концентрлі аммиак ерітіндісін қосыңдар. Барлық пробиркадағы ерітінділердің түрлері өзгергенге дейін аздап қыздырыңдар. Реакциялар теңдеулерін жазыңдар. Аммиак молекулалық азотқа айналады. KMnO₄ MnO₂-ге дейін, ал K₂Cr₂O₇ Cr₂O₃-ге дейін тотықсызданады. Ерітінділер түсі қалай өзгереді?

№2 Тәжрибе. Аммоний тұздарының гидролизі.

Үш пробиркаға 5-6 см³ лакмус ерітіндісін құйыңдар. Бір пробиркаға аммоний хлоридінің, екіншісіне – аммоний нитратының, үшіншісіне – аммоний ацетатының 2-3 кристалдарын салыңдар. Әр ерітіндіні шайқаңдар. Барлық жағдайда лакмус түсі қалай өзгереді? Гидролиз реакцияларының теңдеулерін молекулалық және иондық түрде жазыңдар.

№3 Тәжрибе. Нитридтердің тотықсыздандырғыш және тотықтырғыш қасиеттері.

Үш пробиркаға 3-4 см³-тен мына ерітінділерді құйыңдар: біріншісіне – калий иодидін, екіншісіне – калий перманганатын, үшіншісіне – калий дихроматын. Барлық пробиркаға 2-3 см³ күкірт қышқылының ерітіндісін және 4-5 см³ калий нитритінің ерітіндісін құйыңдар.Әр жағдайдағы ерітінді түсінің өзгергенін байқаңыз. Пробиркаларда өткен реакциялар теңдеулерін жазыңдар: бірінші пробиркада калий нитриті NO-ға дейін тотықсызданады, екіншісіне калий перманганаты марганец (ІІ) сульфатына өтеді, үшіншісіне – калий бихроматы хром (ІІІ) сульфатына өтеді. Екінші және үшінші пробиркаларда калий нитриті қандай қосылысқа айналады? Нитрит қай жағдайда тотықтырғыш, қай жағдайда тотықсыздандырғыш болды? Неге нитриттер осындай қасиеттер көрсете алады?

№4Тәжрибе. Металдардың ортофосфаттары.

а)Кальцийдің гидрофосфатын алу.Пробиркаға 4-5 тамшыдан кальций хлориді мен натрий гидрофосфатының (Na₂HPO₄) ерітінділерін тамызыңдар. Қандай түсті тұнба түзілді? Реакция теңдеулерін молекулалық және иондық түрде жазыңдар.

б)Темір (ІІІ) мен алюминийдің фосфаттарын натрий ацетаты қатысуымен тұнбаға түсіру.Екі пробиркаға 3-4 тамшыдан мына ерітінділерді құйыңдар: бірінші пробиркаға- темір (ІІІ) хлоридін, екінші пробиркаға алюминий хлоридін не сульфатын. Әр пробиркаға 2-3 тамшы натрий ацетатын және натрий гидрофосфатының (Na₂HPO₄) ерітінділерін құйыңдар. Тұнбалар түсі қандай?Натрий ацетаты буферлік орта жасайды, сондықтан бұл металдардың ортофосфаттары тұнбаға түседі. Бұл тұнбалар сірке қышқылында ерімейді. Реакция теңдеулерін молекулалық және иондық түрде жазыңд

№5 Тәжрибе. Галогендердің тотықтырғыш қасиеттері.

а)ҮІІІ пробиркаға 3-5 тамшыдан хлорлы, бромды, иодты суды құйыңдар: Хлорлы суға ерітінді лайланғанға дейін бірнеше тамшы күкіртті сутек ерітіндісін құйыңдар: бромды және иодты суға магний не алюминий ұнтақтарын салыңдар. Ерітінділерді жақсылап шайқаңдар. Ерітінділер түссізденеді. Реакциялар теңдеулерін жазыңдар. Галогендер қандай қасиет көрсетеді?

б)Екі пробиркаға 3-5 тамшы бромды және иодты құйыңдар. Екі пробиркаға да 1-2 кристалл темір (ІІ) сульфатын (Мор тұзы- (NH₄)₂SO₄∙FeSO₄∙6H₂O) салыңдар. Реакциялар теңдеулерін жазыңдар. Қай жағдайда Fe²⁺ -тотықпады? Неге? Хлорлы су Fe²⁺ тотықтыра ала ма? Е⁰Cl₂/2Cl^-, Е⁰Br₂/2Br^-, E⁰I₂/2I^- салыстырыңдар.

Үш пробиркаға 2-4 мл калий дихроматын құйыңдар, оған 2-3 тамшы күкірт қышқылын (2н) тамызыңдар. Бірінші пробиркаға 2-3 тамшы калий иодидін, екінші пробиркаға калий бромидін, үшінші пробиркаға натрий хлоридін құйыңдар. Ерітінділерді араластырыңдар. Қай жағдайда дихромат тотықсызданбады? Реакциялар теңдеулерін жазыңдар. Калий дихроматы хром (ІІІ) сульфатына айналады.

№7 Тәжрибе. Галогенид-иондарына тән реакциялар.

AgCl, AgBr, AgI тұнбалары түзілуі – галоген-иондарына реакциялар. Алмасу реакциялары арқылы бұл тұнбаларды алыңдар. Керек ерітінділерден 4-5 тамшы алыңдар. Әр пробиркаға 2-3 тамшыдан 2 н азот қышқылын құйыңдар. Азот қышқылының әсерін көрсетіңдер.

1. 
   Азот молекуласының химиялық инерттілігін түсіндіріңдер.
   
2. 
   Азот табиғатта бос күйінде және қосылыста кездеседі, ал фосфор тек қосылыстарда ғана кездеседі. Неге?
   
3. 
   Өте таза азотты натрий азидін қыздырғанда оның айрылу реакциясы арқылы алады, онша таза емес азотты аммоний нитратының айрылу реакциясы арқылы алады: а)осы процесстердің ΔН⁰ 298 және ΔS⁰ 298 есептеңдер; б)бұл процестер қайтымды ма, әлде қайтымсыз процестер ме?
   
4. 
   Азот оттегінде тотыққанда қай оксиді түзіледі. Неге?
   
5. 
   Зертханада аммиакті алу реакциясының теңдеуін жазыңдар.
   
6. 
   Сұйық аммиактың өздігінен ионизациялануының теңдеуін жазыңдар.
   
7. 
   а)азотқа; б)аммоний тұзына; в)азот қышқылына; г)алюминий нитридіне қандай затпен әрекеттестіріп, аммиак алуға болады? Осы реакциялардың теңдеулерін жазыңдар.
   
8. 
   Аммиак молекуласында, аммоний ионында неше байланыс бар және олар қандай типке (ковалентті ме, ионды ма, донорлы-акцепторлы ма) жатады? Аммиак пен хлорлы сутектен аммоний хлоридінің түзілуін түсіндіріңдер.
   
9. 
   а)Концентрлі азот қышқылының күміспен, фосформен әрекеттесу реакциясының; б)сұйытылған азот қышқылының мыспен, магниймен әрекеттесу реакцияларының теңдеулерін жазыңдар.
   
10. 
    1кг гидразин жанғанда қанша жылу бөлінетін есептеңдер.
    
11. 
    Азот пен фосфордың тыңайтқыш ретінде қолданылатын қосылыстарын атаңдар.
    
12. 
    1,5г фосфор тотыққанда 3,43г оксид түзілсе, фосфор оксидінің формуласы қандай болады? Фосфор оксидінің буының сутегі бойынша тығыздығы 142,1. Жауабы: Р₄О₁₀
    
13. 
    К₂НРО₄ ерітіндісінің гидролиздену дәрежесін есептеңдер. С=0,06 моль/л.
    
14. 
    К₂НРО₄ гидролизі реакциясының теңдеуін жазыңдар. Ерітінді ортасын көрсетіңдер.
    
15. 
    Табиғи кальций фосфатынан фосфорды алғанда жүретін реакциялар теңдеулерін жазыңдар.
    
16. 
    Мына қышқылдардың эмпириялық және графикалық формулаларын жазыңдар: а)фосфор қышқылы; б)дифосфор қышқылының. Фосфордың тотығу дәрежесін анықтаңдар.
    
17. 
    НГ қышқылының ішінде неге НҒ ең әлсіз қышқыл?
    
18. 
    Г^- анионын ерітіндіден табу үшін қандай катион қолданылады?
    
19. 
    HClO, HClO₄, HClO₃, HClO₄ қышқылдары үшін олардың беріктіліктері, тотықтырғыш қасиеттері және қышқылдық күші қалай өзгереді? Бұл сұраққа жауап беру үшін қандай мәндер керек?
    
20. 
    Галогендерді қай жерде қолданады?
    
21. 
    Иод қай тотығу дәрежесінде тотықтырғыш та, тотықсыздандырғыш та қасиет көрсетеді. Бұл қосылыстардың формуласын жазыңдар.
    
22. 
    Хлордың +1, +3, +5, +7 тотығу дәрежесіне сәйкес келетін оксидтері мен қышқылдарының формулаларын жазыңдар. Оларды атаңдар.
    
23. 
    Хлорлы сутек қышқылы қай металдармен әрекеттеседі? Қышқылдың концентрациясы әсер ете ме?
    

1. Берілген қышқылдардың ангидридтерінің формуласын жазыныз: H₂SO₄; H₃BO₃; H₄P₂O₇; HOCl; HMnO₄. Заттардың структуралық формуласын келтіріңіз.

2. CuSO₄; AgNO₃; K₃PO₄; BaCl₂ тұздарынан қандай тұздарды алуға болады? Реакция тендеулерін жазып, алынған тұздарды атаңыз.

3. Келесі қосылыстарды атаңыз: K₂O₂; MnO₂; BaO₂; MnO; CrO₃; V₂O₅. Заттардың структуралық формуласын келтіріңіз.

4. Келесі қосылыстарды атаңыз: KHSO₃; NaMnO₄; Re₂O₇; Fe₂O₃; SO₃; Al(OH)₃. Заттардың структуралық формуласын келтіріңіз.

5. Төменде көрсетілген реакциялар ерітіндіде болуы мүмкін бе? Дәлелді жауап беріңіздер.

K₂SO₄ + CuCl₂ → BeO + H₂O→

Fe₂S₃ + KOH → ZnS + HCl→

NaCl + PbNO₃ → Fe(OH)₃ + KOH →

6. Көрсетілген қышқылдың қайсысы қышқыл тұздар түзеді: HI, H₂Se, H₂SeO₃, H₂C₂O₄, CH₃COOH? Реакция теңделерін жазып, аттарын атаңыз. Заттардың структуралық формуласын келтіріңіз.

7. Төменде көрсетілген заттардың қайсысы натрий гидроксидімен әрекеттеседі: HNO₃, CaO, CO₂, CuSO₄, Cd(OH)₂, P₂O₅, Cr(OH)₃? Реакция тендеулерін құрастырыныз.

8. FeO, Cs₂O, HgO, Bi₂O₃ структуралық формуласын келтіріп, негіздік қасиеттерін дәлелдейтін реакция тендеулерін жазыныз.

9. SeO_2, SO₃ , Mn₂O₇ , P₂O₅, CrO₃ стуктуралық формуласын келтіріп, қышқылдық қасиеттерін көрсететін реакция тендеулерін жазыңыздар.

10. Тұздар алу жолдарына негізделіп магний хлоридінің алыну реакцияларының тендеуін құрыныз.

11. NaNO₃, NaHSO₄, Na₂HPO₄, K₂S, Fe₂(SO₄)₃ тұздарының түзілуіне әкелетін қышқыл мен негіздердің реакцияласу тендеулерін құрыныз.

12. Қышқылдың тұзбен әрекеттесуі нәтижесінде қандай заттар алынуы мүмкін? Қышқылдың негізбен ше ? Тұздың тұзбен ше? Мысалдар келтіріңіз.

14. Калий мен кальцийдің а) көмір қышқылынан; б)фосфорлы қышқылынан алынған орта және қышқыл тұздарының формулаларын жазып, аттарын атаңыз және структуралық формуласын құрастырыз.

15. Мына тұздарды атаңыз:

SbONO₃; [Fe(OH)₂]₂CrO₄; (AlOH)SO₄; Cd(HS)₂; Ca(H₂PO₄)₂.

16. Mg₂P₂O₇; Ca(PO₄)₂; Mg(ClO₄)₂; Ba(NO₃)₂ мына затардың:

а) негіздік және қышқылдық оксидтердің; б) негіз бен қышқылдық оксид; в) негіздік оксид пен қышқыл; г) негіз бен қышқылдың әрекеттесуі нәтижесінде түзілуінің реакция теңдеулерін жазыныз:

17. Лабораторияда келесі заттарды қандай реакция тендеулерінің көмегімен алуға болады: а) хлорлы сутек; б) қорғасын сульфиді; в) барий сульфаты; г) күміс ортофосфаты; д) темір (11) гидроксиді; е)мыс (11) нитраты.

18. Мына өзгерістерді қалай іске асыруға болады? Заттардың аттарын атаңыз.

а) MgO→MgCl₂→ Mg (OH)₂ → MgSO₄

б) N₂O₅ →HNO₃→ CaOHNO₃→Ca( NO₃)₂→NaNO₃

в) CaCO₃ →CaO → Ca(OH)₂ → Ca(HCO₃)₂ → CaCO₃

19. Реакцияларды аяқтаңыз:

Zn (OH) ₂ + Li OH → H₃PO₄+CaCl₂ →

CrO₃ + Na OH → Cu (OH) NO₃+HNO₃ →

Ca (HCO₃)₂ + Ca (OH) ₂ → Sb₂O₅+K₂O→

20. Төменде көрсетілген реакциялар ерітіндіде болуы мүмкін бе? Дәлелді жауап беріңіздер.

CaO+V₂O₅ → CsOH+CuSO₄→

Li₂O+CaO → Cr₂O₃+NaOH→

Sr(OH)₂+TeO₃ → Ca(OH)₂ +KCl→

21. Берілген заттардың арасынан қышқылдық әрі тұз қышқылымен, әрі калий гидроксидімен әрекеттесетін заттарды анықтап, реакция теңдеулерін жазыныз: Al(OH)₃, MgO, N₂O₅, ZnO, FeSO₄, CaCO₃, CuS, Be(OH)₂, Pb(NO₃)₂, NiWO₄, NaNO₃.

22. Берілген заттардың әрекеттесуінен орта, негіздік және қышқыл тұздар түзілуі мүмкін болатын реакцияларын жазып, заттардың аттарын атаңыз:

Fe (OH) ₃ + HNO ₃ → H₂SO₄+ Ca (OH) ₂ →

H₂CO₃ + Ca (OH) ₂ → HCl+Ca (OH) ₂ →

NaOH+H₃PO₄ → HNO₃+LiOH→

23. Көрсетілген қышқылдардың сәйкес ангидридтерінің формуласын жазыныз:

H₂SO₄; HMnO₄ және HOCl.

24. Ерітіндіде төменде келтірілген реакциялардың қайсыларын іске асыруға болады:

А) CuSO₄+BaCl₂=BaSO₄+CuCl₂;

B) Fe S+K₂SO₄=FeSO₄+K₂S;

C) AgNO₃ +KCl=AgCl+KNO₃;

D) 2KNO₃+ZnCl₂=2KCl+Zn (NO₃)₂

25. CuSO₄, K₃PO₄ және BaCl₂ тұздары берілген делік. Осы тұздары пайдаланып, реакцияны ерітіндіде жүргізе отырып қандай тұздарды алуға болады? Реакциялардың тендеулерін жазып, алынған тұздарды атаңыз.

26. Көрсетілген қышқылдардың қайсысы қышқыл тұздар түзе алады: HI; H₂Se; H₂SeO₃; H₂C₂O₄ және CH₃COOH? Қышқыл тұздардың формулаларын жазыныз, аттарын атаңыз.

27. Төменде келтірілген оксидтерді сумен әрекеттестіргенде қандай қышқылдар түзіледі: P₂O₅; CO₂; N₂O₅; NO₂ және SO₂? Қышқылдардың формулаларын жазыңыз, аттарын атаңыз және структуралық формуларын келтіріңіз.

28. ZnO; Al₂O₃ және Sn(OH)₂ қосылыстарының амфотерлік қасиеттерін қалай дәлелдеуге болады?

29. Төменде көрсетілген негіздердің қайсылары негіздік тұздар түзе алады:

А) Cu(OH)₂; B) Ca(OH)₂; C)LiOH; D) Al(OH)₃; E) KOH?

Негіздік тұздардың формулаларын жазыңыз.

30. Нәтижесінде KNO₃; NaHSO₄; Na₂HPO₄; K₂S және Fe₂(SO4)₃ түзілетін қышқылдар мен негіздердің арасындағы реациялардың тендеулерін жазыңыз.

31. Цинк гидроксидінің 1 моль мөлшері ортофосфор қышқылының 2 моль мөлшерімен әрекеттескенде қандай тұз түзіледі?

32. Қандай реакциялардың нәтижесінде орта тұз түзіледі:

А) CuOH+ NaOH; C) Ca(HCO₃)₂+Na₂CO₃

B) KHSO₃+KOH; D) MgOHCl + HCl?

Оқытушы қатысындағы студенттің өздік жұмысына берілген сұрақтар (ОСӨЖ )

1. Химиялық элементтің эквиваленті неге тәуелді болады?

А) элемент валентігіне; В) әрқашан тұрақты шама болып табылады.

2. Қай формула эквиваленттер заңын сипаттайды:

А) v=m/M B) m₁. Mэ ₍₂₎ = m₂. Mэ ₍₁₎

C) Mэ=M/B D) m₁/ m₂ = Mэ ₍₂₎/ M ₍₁₎

3. Фосфор құрамы бойынша екі түрлі хлорид түзеді. Осы қосылыстарда қай элементтің эквивалентілігі тұрақты болады?

А) хлордікі; В) фосфордік

4. Қалыпты жағдайдағы оттек пен сутектің эквиваленттері көлемдерінің дұрыс мәндері қандай?

А) 11, 2л О₂ және 22, 4л Н₂;

B) 11, 2л О₂ және 5, 6л Н₂;

С) 5, 6л және 11, 2л Н₂.

5. Металдың эквивалентінің молярлық массасы 12 г/моль. Оның оксидінің эквивалентінің молярлық массасы неге тең?

А) 24 г/моль; B) анықтауға болмайды; С) 20 г/моль

6. Металдың эквивалентінің молярлық массасы оттегінің эквивалентінің молярлық массасынан 2есе артық. Оксидтің массасы металдың массасынан неше есе артық:

А) 1, 5 есе B) 2 есе С) 3 есе

7. Күкірт S₂Cl₂ және SCl₂ хлоридтерін түзеді. SCl₂ қосылысындағы күкірттің эквивалентінің молярлық массасы 16 г/моль. S₂Cl₂ қосылысындағы күкірттің эквивалентінің молярлық қанша?

А) 8 г/моль; B) 16 г/моль; С) 32 г/моль

8. CrCl₃ және Cr₂(SO₄)₃ қосылыстарындағы хромның эквиваленттіктері бірдей ма?

А) иә; В) жоқ

9. FeCl₂ және FeCl₃ қосылыстарындағы темірдің эквивалентінің молярлық массалары бірдей бола ма?

А) иә; В) жоқ

Студенттің өзбетімен орындауға арналған жаттығулар мен есептер (СӨЖ )

1. 5г металл жанғанда 9, 44г металл оксиді түзілді. Металдың эквиваленттік массасын анықтаңыз.

2. Металдың бірдей мөлшері 0, 200г оттегімен немесе 3, 17г галогенмен әрекеттеседі. Галогеннің эквиваленттік массасын анықтаңыз.

3. 1л оттегінің массасы 1,4 ға тең. Магнийдің 21г массасын жағу үшін қанша литр оттек газы қажет, егерде магнийдің эквиваленті 0,5 мольге тең болса?

4. 80г металл оксидін тотықсыздану үшін 883 мл (қ.ж. өлшенген) сутек газы қажет. Оксид пен металдың эквиваленттік массаларын есептеңіз.

5. 16,8г металды еріту үшін 14,7г күкірт қышқылы жұмсалды. Металдың эквиваленттік массасын және бөленген сутек газының көлемін (қ.ж. өлшенген) анықтаңыз.

6. Белгісіз металдың 1,00г массасы 8,89г броммен немесе 1,78г күкіртпен әрекеттесе алады. Күкірттің эквиваленттік массасы 16,00 г/моль екендігін ескере отырып, бром мен металдың эквиваленттік массаларын анықтаңыз.

7. Қышқылдың 2,45г массасын нейтралдау үшін 2,00г натрий гидроксиді жұмсалды. Қышқылдың эквиваленттік массасын анықтаңыз.

8. Алюминий 0,376г массасы қышқылмен әрекеттесіп, нәтижесінде 0, 468л (қ.ж. өлшенген) сутек газы бөлінді. Алюминийдің эквиваленттік массасы 8, 99 г/моль екендігін ескеріп, сутек газының эквиваленттік массасын есптеңіз.

9. Хлордың эквивалентінің молярлық массасы 35,5г/моль, мыстың молярлық массасы 63,5 г/моль, ал мыс хлоридінің эквивалентінің молярлық масасы 99,5 г/моль. Мыс хлоридінің формуласын анықтаңыз.

10. Металдың эквивалентінің молярлық массасы 27,9 г/моль. Қалпты жағдайда ол қышқылдан 700 мл сутегін ығыстырады. Металдың массасын анықтаңыз.

11. Массасы 5,95г заттың 2,75г хлорсутектің өзара әрекеттесуінен 4, 40г тұз түзіледі. Түзілген зат пен тұздың эквивалентінің молярлық массасын есептеңіз.

12. Массалары 1,60г кальций және 2,61г мырыш қышқылдан бірдей мөлшерде сутегін ығыстырады. Егер кальцийдің эквивалентінің молярлық массасы 20,0 г/моль болса, мырыштың эквивалентінің молярлық массасы қандай болғаны?

13. Мыс екі оксид түзеді. Мыстың белгілі бір мөлшерінен түзілген бірінші оксидке, екінші оксидке қарағанда екі есе артық оттегі жұмсалады. Мыстың бірінші оксидтегі валентілігінің екінші оксидтегі валенттілігіне қатынасы қандай?

14. Ортофосфор қышқылы мен сілтінің өзара әрекеттесуінің нәтижесінде Na₂HPO₄ тұзы түзіледі. Осы жағдайдағы ортофосфор қышқылының эквивалентінің молярлық массасының мәні қандай?

Оқытушы қатысындағы студенттің өздік жұмысына берілген сұрақтар (ОСӨЖ )

1. Берілген газдың массасын арттырғанда оның көлемінің артуы үшін қандай жағдай туғызуға болады?

А) температураны төмендету.

В) қысымды арттыру.

С) жағдайды тандауға болмайды.

2. Газдар үшін қалыпты жағдайдағы тмпература мен қысымның сәйкес мәндері:

А) t=25⁰C; P=760 мм сын.бағ. В) t=0⁰C; P=1, 013.10⁵Па.

3. Ыдыс іші оттек және азот қоспасымен толтырылған. Газдардың массалары парциалдық қысымының қандай сәйкестіктерінде бірдей болады?

A) P_O2 =P_N2 B)P_O2 = 0,875.P_N2; C) P_O2=1,14.P_N2

4. Ауадағы оттектің парциалдық қысымы 22кПа. Көлем бойынша оттектің проценттік құрамы неге тең?

А) 42% ; В) 21% ; С) 10, 5 %

5. Бірдей жағдайда тең көлемді N₂ мен O₂ алынды. Газдардың массаларының қатынасы қандай?

А) m_O2>m_N2 ; B) m_N2> m_O2 ; C) m_O2 = m_N2

6.Бірдей көлемде H₂ мен Cl₂ араластырылды. Қоспа көлемі реакция өткеннен кейін қалай өзгереді?

А) өзгермейді; В) екі есе өседі; С) екі есе азаяды?

7. 1 моль HCl мен 1моль Cl₂ (Tмен P бірдей) алатын көлемінің қатынасы қандай?

А) V _HCl > V_Cl2 ; B) V _HCl = V_Cl2 ; C) V _HCl < V_Cl2 ;

8. HBr қыздырғанда толығымен айрылады. Сонда газ көлемі өзгермейді. Айырылу реакциясының өнімі қандай?

А) Н және Br атомдары; В) Н₂ және Br₂ молекулалары; С) Н₂ молекуласы және Br атомы?

9. Ауа бойыша хлордың тығыздығы нешеге тең?

А) 2,44; В) 3, 0 С) тек тәжірибелік жолмен анықтауға болады.

10. Газ тәрізді оксид 30, 4% азоттан тұрады. Оксид молекуласына бір атом кіреді. Оттек бойынша газ тығыздығы нешеге тең?

А) 0,94; В) 1,44 С)1,50

12. 2,24г газдың (қалыпты жағдайда) массасы 2,8г. Газдың молекулалық массасы қандай (г/моль)?

А) 14; В)28 С)42

13. Сутегі арқылы салыстырмалы тығыздығы 8,5 тең болатын газ.

A) O₂ B) H₂S C)NH₃ D) CO₂ E)N

14. Көміртек пен азоттан тұратын қосылыста азоттың үлесі 53,8 масс.% . Ауа арқылы салыстырмалы тығыздығы 1,79 тең болса, заттың молекулалық формуласы:

A)CN B)C₂N C)CN₂ D) C₂N₃ E)C₂N₂

Студенттің өзбетімен орындауға арналған жаттығулар мен есептер (СӨЖ )

1. 27 ⁰ C және 720мм сынап бағанасында газдың берілген бір мөлшері 5л көлем алады. Осындай газдың мөлшері температура 39 ⁰C, ал қысым 104кПа болғанда қандай көлем алатынын анықтаңыз.

2. 12, 5мПа қысымда болат баллонның ішіндегі азоттың температурасы 17 ⁰С. Балонның шектеулік қысымы -20, 3 мПа. Қандай температурада азоттың қысымы шектік мәніне жетеді?

3. 98,7 кПа қысымда және 91 ⁰ C температурада газдың көлемі 680 мл көлем алады. Газдың қалыпты жағдайда алтын көлемі қандай?

4. 21 ⁰ C температурада және 104,5 кПа (784мм сын бағ.) қысымда 1,28г металл сумен әрекеттескенде 380 мл сутегі бөлініп шығады. Металдың эквивалентінің молярлық массасын есептеңіз.

5. Сыйымдылығы 0,6м³ жабық ыдыста, 0 ⁰C температурада 0,2кг CO₂ 0,4кг O₂ және 0,15кг CH₄ газдар қоспасы бар. Осы жүйедегі: а) қоспаның жалпы қысымын; б) газдардың әрқайсысының парциалдық қысымын; в) көлем бойынша қоспаның проценттік құрамын есептеңіз.

6. 20⁰ C және 104,3кПа қысымда 0,350г металл қышқылдан 209 мл сутек су астында ығыстырылды. Осы температурада қаныққан су буының қысымы 2,3 кПа. Металдың эквивалентінің молярлық массасын есептеңіз.

7. Судың астында 26 ⁰C температурада және 98,7 кПа қысымда 250 мл сутегі жиналған. 26 ⁰C тағы су буының қаныққан қысымы 3,4 кПа. Қалыты жағдайда сутегінің көлемін және массасын.

8.Бірдей жағдайда оттек, сутек және метанның тең массалары алынды делік. Газдардың көлемдерінің қатынасын табыңыз.

9. Қалыпты жағдайда 1г ауа  773мл көлемді алады. Ауаның дәл сондай массасы 0⁰C температура мен 93,3кПа (700мм.сын.бағ.) қысымда қандай көлемді алады?

10. Қалыпты жағдайда сутек газының 1,00 мл көлемінде қанша молекула болады?

11. Газдың 27.10 ²¹ молекуласы қалыпты жағдайда қандай көлемді алады?

12. 21 ⁰C температура мен 142кПа (1065мм.сын.бағ.) қысымда N₂ газының 0,07кг массасы қандай көлемді алады?

13. Қалыпты жағдайда 200 мл ацетиленнің массасы 0,232г. Ацетиленнің мольдік массасын анықтаңз.

14. Көлемі 20л газометр газбен толтырылған. Осы газдың ауамен салыстырғанда тығыздығы 0,40. Газдың қысымы 103,3 кПа (774,8 мм.сын. бағ.), ал температурасы 17⁰C. Газдың массасын есептеңіз.

15. Сынап буының ауамен салыстырғанда тығыздығы 6,92. Сынап буындағы молекуланың құрамына қанша атом кіретіндігін есептеңіз.

16. Белгілі бір температурада күкірт буының азотпен салыстырғандағы тығыздығы 9,14. Осы температурада күкірттің молекуласы қанша атомнан тұрады?

17. 17⁰C температура мен 83,2кПа (624мм.сын. бағ.) қысымдығы ауаның 1м³ көлемінің массасын есептеңіз.

18. Берілген газдардың массаларын есептеңіз:а) 15⁰C температурадағы және 100,7кПа (775мм.сын. бағ.) 2л Н₂ ; б) 10⁰C температура және 102,9 кПа (772мм.сын. бағ.) қысымдығы 1м³ N₂ ;в) 20⁰ С температурада және 99,9 кПа (749,3мм.сын. бағ.) қысымдағы 0,5м ³ Cl₂ .

19. Қалыпты жағдайда кез келген газдың 1м³ көлемінің зат мөлшері қандай ?

20. 68, 2 бутан жанғанда қандай көлем CO₂ түзіледі? Екі газдың да көлемі бірдей жағдайда өлшенген.

21. Жабық ыдыста 120⁰ С температура және 600кПа қысымда қоспа бар. Қоспа үш көлем O₂ және CH₄ ның бір көлемінен тұрады. Егер қоспаны жарып және ыдыстың ішіндегісін бастапқы температураға әкелсек, ыдыстағы қысым қандай болады?

22. Көлемі бірдей SO₂ және O₂ қоспасы контакт аппарат арқылы өткенде SO₂ нің 90% SO₃ке айналады. Контакт аппаратынан шығатын газ қоспасының құрамын (процент бойынша көлемдік үлесі) анықтаңыз.

23. Үш көлем Cl₂ және бір көлем H₂ тұратын қоспа, тұрақты температурада жабық ыдыста, жарық астында қалдырған. Біраз уақыттан кейін қоспадағы Cl₂нің үлесі 20% ке азайды. Ыдыстағы қысым өзгерді ме? Қоспаның көлемдік үлесі қандай болды?

24. NH₃ және Cl₂ әрекеттескенде хлорсутек және азот түзіледі, NH₃ пен Cl₂ қандай көлемдік қатынастарда әрекеттеседі, ал алынған газдар ше?

25. 1,5кг мырышты тұз қышқылында еріткенде қанша көлем (17 ⁰C және 102,4кПа қысымда ) сутек бөлінеді?

26. Белгісіз зат құрамына (массасы бойынша) 26,53% калий, 35,37% хром және 38,10% оттектен тұрады. Осы заттың ең қарапайым формуласын табыңыз.

27. Құрамында (массасы бойынша) 54,4% көміртек, 36,4% оттек және 9,1% сутектен тұратын май қышқылының буының сутек бойынша тығыздығы 44 екенін біле отырып, оның молекулалық формуласын табыңыз.

28. Құрамында (массасы бойынша) 93,75% көміртек және 6,25% сутектен тұратын затың ауа бойынша тығыздығы 4,41 екенің біле отырып, белгісіз заттың молекулалық формуласын табыңыз.

29. 4,3 көмірсутек жанғанда 13,2г CO₂ түзілді. Көмірсутек бұының сутек бойынша тығыздығы 43. Заттың молекулалық формуласын табыңыз.

30. Массасы 1,88г құрамында бром болатын органикалық заттың толық жанғанда 0,88г CO₂ және 0,3г H₂O алынды.Өлшенді құрамындағы барлық бром күміс бромидіне айналғанда 3,76г AgBr алынды. Зат буының сутек бойынша тығыздығы 94 . Белгісіз заттың

молекулалық формуласын анықтаңыз.

31.Бір көлем белгісіз газбен екі көлем оттектен тұратын қоспа қопарылғанда екі көлем CO₂ және бір көлем N₂ түзіледі. Газдың молекулалық формуласын есептеңіз.

32. Көлемі 10см ³ дәнекерленген ампуладағы массасы 0,01г газ тәрізді хлорды 0-ден 273 ⁰C-қа дейін қыздырған. Хлордың бастапқы 0⁰C және 273 ⁰C температураларда қысымын анықтаңыз.

33. 15 ⁰C және 790мм сын.бағ. қысымда 10г көміртек (11) оксиді алатын көлемін табыңыз.

34. 18.10 ²³ сутек молекулаларының (қ.ж.) көлемі?

35. Сутек бойынша салыстырмалы тығыздығы 32 тең күкірт оксидінің молярлық массасын анықтаңыз.

36. 2 атм. қысымда және 100 ⁰C температурада 68г аммиактың көлемі.

37. Көлемі 2,6л колбаға қысымы 2,3 атм және 26⁰C температурада оттегі толтырылған. Колбадағы оттегінің моль санын анықтаңыз.

38. Гелий газдың біраз мөлшері 78 ⁰C мен 45,6 атм қысымда 16,5л көлем алады. Осы газдың қалыпты жағдайда көлемі және моль саны қандай?

39. Бір газдың 0,70г массасы қалыпты жағдайда 560 мл көлем алады. Осы газдың салыстырмалы молекулалық масасын есептеңіз.

40. Қалыпты жағдайда азот (IV) оксиді 6,02 .10 ²² молекулалары, көміртек (II) оксиді 6,02.10 ²³ молекулалары, көмірсутек 0, 602.10 ²³ молекулалары қанша моль болады және көлем алады.

41. 17⁰C да, 780мм с.б. қысымда 106 мл газдың массасы 0,26г. Осы газдың молекулалық масасын есептеп шығарыңыз.

Оқытушы қатысындағы студенттің өздік жұмысына берілген сұрақтар (ОСӨЖ )

1. Атомдық орбиталь дегеніміз:

А) валенттік электрон орналасқан атомның кеңістік бөлігі;

В) электронның атомдағы болу мүмкіндігі максималды болатын кеңістік бөлігі;

С) атомның электрондық тығыздығы;

D) ядро маңайында электронның таралуы;

Е) атомдағы электронның қозғалу траекториясы.

2.Қысқаша электродық конфигурациясы …4s²3d¹ болатын затты анықтаңыз:

А) скандий В) мыс С) неон D)күміс Е) аргон

3.Элементтің химиялық қасиеттері оның қандай сипаттамасына байланысты?

А) топтың номеріне В) периодтың номеріне

С) атомдық массасына D) ядро

4. Төртінші энергетикалық деңгейдегі орбиталдар және электрондар саны:

А) 14 және 28 В) 4және 8 С) 9 және18 D) 16 және 32

5.Кеңістіктегі атомдық орбитальдың пішінің белгілейтін квант саны:

А) бас В)орбиталь С)магнит D)спин

6. Бесінші топқа жататын элементтердің электрондық конфигурациясы:

А)4d³5s² В)4s²4p³ С)3d⁵4s¹ D)5s²5p⁴ E)5s²5p⁵

7. Элемент атомының сыртқы қабатшаларының электрондық құрылымы 5s²4d¹ болса оның периодтық кестеде орналасатын пеиоды мен тобын анықтаңыз:

A) VI период , 2 топ B) VI период, 3 топ C) V период, 3 топ

D) IV период, 5 топ E) V период, 4 топ

8. Элетрондық формуласы 6s²5d¹⁰6p³ аяқталатын элементтің периоды мен топтың нөмірін анықтаңыз:

A) VI және 2 B) VI және 3 C) V және 3 D) VI және 5

9. Радиусы ең үлкен болатын атомның электрондық формуласын анықтаңыз:

A) 2s² B) 2s²2p¹ C)2s²2p² D)2s²2p³ E)2s²2p⁴

10. Электрондық формуласы 3s²3p³ аяқталатын атомның жоғарғы валенттілігін анықтаңыз:

A) II B)III C)IV D) V E)VI

11. Құрамында электрондардың саны протондардың санынан көп болатын бөлшекті анықтаңыз:

A) Cl B) Ba⁺² C) Al ⁺³ D) S^-2 E) F

12. F –ионының электрондық формуласы:

A) 1s² B) 1s²2s²p⁴ C) 1s²2s²2p⁵ D) 1s²2s²2p⁶ E)2s²

13.Электротерістігі ең жоғары болатын атомды белгілеңіз:

A) Na B) Mg C) P D) O E) N

14. Иондану энергиялары кему арқылы орналасқан элементер реті:

A) Sr, Ba, Ca, Mg B) Al, Si, P, S C) Li, K, Rb, Cs

Студенттің өзбетімен орындауға арналған жаттығулар мен есептер (СӨЖ )

1. Электрондық құрылымы 1s²2s²2p⁶3s²3p⁶3d⁷4s² болатын элементті атандар.

2. Ядроларының зарядтары 3,8,23, 31 болатын элементтердің электрондық формулалары мен конфигурацияларын келтіріндер.

3.Мыс атомының электрондық формуласы мен электрондық конфигурациясын келтіріндер. Электрондарға толған және толмаған деңгейлерді көрсетіңдер.

4. Титан (Ti) мен ванадий (V) атомдарында қанша бос d-деңгейше бар? Осы d-деңгейшелердің конфигурацияларын келтіру.

5. V период элементтерінің рет нөмерлері 37, 43, 48, 52 және 54-ке тең электрондық формулаларын жазып, элементтердің ұқсас топтардың қайсысына жататынын анықтандар. 72..

6. IV период кальций (Ca), скандий (Sc), селен(Se) және марганец (Mn) элементтерінің электрондық формулаларын жазып, элементтердің ұқсас топтардың қайсысына жататынын анықтандар.

7. II және III период элементтерінің электрондық формулалары мен электрондық конфигурацияларын келтіріп, s- және p- элементтерді атандар.

8. IV, V және VI период элементтерінің ішінен d-орбитальдары электрондарға толған элементтерді атандар. Солардың электрондық формулаларын жазып, перидтық кестеде алатын орнын (период, топ, топша) көрсетіндер.

9.Қай период элементтерінің конфигурациялары мынадай болып келеді: a)6p³; б)4f⁹; в) 7d³; г) 5f⁵ ?

10. Периодты кестедегі 83 элемент атомының электрондық формуласын жазып, қай тип элементтеріне жататының, қалыпты және қозған күйлеріндегі валенттілігін анықтаңыз.

11. Хлор атомының электрондық формуласын жазып, қалыпты және қозған күйлеріндегі валенттіліктерін, және сәйкес келетін қосылыстарын келтіріңіз.

12. Бор атомының электрондық формуласын жазып, элементің қандай түріне (s-, p-, d-, f-) жатандығын, қалыпты жағдайда жұптаспаған электрондар санын анықтаңыз.

13. Периодты кестегі 51элемент атомының электрондық формуласын, қалыпты жіне қозған күйлеріндегі валенттіліктерін және сәйкес келетін қосылыстарын жазыңыз.

14. Атомының электрондық формуласы былай аяқталатын ... 3d⁶4s² элементтің периодтық кестеде орналасқан орнын, қалыпты және қозған күйлеріндегі валенттіліктерін анықтаңыз.

15. Атомының электрондық формуласы былай аяқталатын ... 4d¹⁰5p¹ элементтің периодтық кестеде орналасқан орнын, қалыпты және қозған күйлеріндегі валенттіліктерін анықтаңыз.

16. Берілген иондардың Bi⁺³, Sn⁺² электрондық формуласын жазып, соңғы электрондық қабатқа төрт квант саны бойынша сипаттама беріңіз.

17.VII периодта орналасқан элементтердің электрондық конфигурациясы 5f³6d¹. Ол қай элемент? Соңғы электрондық қабатқа төрт квант саны бойынша сипаттама беріңіз.

18. ¹⁵² ₆₃ Eu изотопы ядросының құрамындағы протон мен нейтрон саңдарын есептеңіз.

19. Берілген иондарының Ta⁺⁵, N⁺⁴ электрондық формуласын жазып, соңғы электрондық қабатқа төрт квант саны бойынша сипаттама беріңіз.

20. Берілген иондарының Fe⁺³, Cl^-1 электрондық формуласын жазып, соңғы электрондық қабатқа төрт квант саны бойынша сипаттама беріңіз.

21. Берілген иондарының N^-3, Mn⁺² электрондық формуласын жазып, соңғы электрондық қабатқа төрт квант саны бойынша сипаттама беріңіз.

22. Германий Ge атомының электрондық формуласын жазып, қалыпты және қозған күйлеріндегі валенттіліктерін , және сәйкес келетін қосылыстарын келтіріңіз.

23. Азот атомының электрондық формуласын жазып, қалыпты және қозған күйлеріндегі валенттіліктерін , және сәйкес келетін қосылыстарын келтіріңіз.

24.Реттік номірі 61, 62 элементтер атомдарында бос f-орбитальдарының саны қанша? Хунд ережесі негізінде осы элементтер атомдарының электрондық құрылымын жазыңыз.

25. Sc, Ti, V элементтер атомдарында бос d -орбитальдарының саны қанша? Осы элементтер атомдарының электрондық құрылымын жазыңыз.

26. Реттік номірі 91,92 элементтер атомдарында бос f-орбитальдарының саны қанша? Хунд ережесі негізінде осы элементтер атомдарының электрондық құрылымын жазыңыз.

27. Fe, Zr, Ta элементтер атомдарында бос d -орбитальдарының саны қанша? Осы элементтер атомдарының электрондық құрылымын жазыңыз.

28. Электрондық құрылысы мыналарға сәйкес келетін: а) s²p⁴; б)d³s²; в)p⁶s¹;г) s²p³;е) p⁶d²s² элементтердің топтары мен топшаларын атаңдар. Бұлардың қайсысы металдарға, қайсысы бейметалдарға жатады?

29. Сыртқы және сырттан ішкі қабаттардың электрондық құрылысы мыналарға сәйкес келетін: 3s²3p⁶3d⁵4s²; 4s²4p⁶4d⁵5s²; 5s²5p⁶5d⁵6s² элементтерді және қандай типке (s-, p-, d-, f-) жататын анықтаңыз. Осы элементтердің жоғары тотығу дәрежедегі оксидтерінің қасиеттері қалай өзгереді?

30. Иондану потенциалдарының мәндеріне қарай Be, Mg, Ca, Sr, Ba элементтердің қайсысы нағыз металдық қасиеттер көрсетеді?

31. Электротерістіктер мәндері негізінде O, S,Se, Te элементтер ретінде электрон қосып алу қабілеттерінің өзгеруің түсіндіріңіз.

32. Элементтердің периодтық кестесінің Iтобының элементтерінің біріншілей иондану потенциалдарының мәні (B) сәйкесінше: Li-5,4; Cs-3,9; Cu-7,7; Au-9,2 а) I топтың элементтерінің қай топшасындағы элементтердің металдық қасиеттері мейлінше айқын байқалады? б) топшалардағы иондану потенциалдарының мәндерінің өзгеру жолдарының әртүрлілігін немен түсіндіруге болады?

33.Асыл газдардың атомдарының иондану энергиясы (эВ): He-24,6; Ne-21,6; Ar-15,8; Kr-14,0; Xe-12,1; Rn-10,8 құрайды. Осы топшадағы иондану энергиясының өзгеру жолын түсіндіріндер.

34.a) Sn²⁺; б) Sn⁴⁺; в) Mn²⁺;г)Cu²⁺;д) Cr³⁺;е) P^3- иондарының электрондық формуласын жазындар.

35. Периодтық жүйенің VI топ элементтерінің ішінен электрондық аналогтарды атандар. Осы элементтер атомдарының валенттік электрондық деңгейшелерінің электрондық формулаларын жалпы түрде жазындар.

36.Не себептен хром мен кіүкірт, фосфор мен ванадий периодтық жүйеде бір топта орналасқан? Неліктен оларды әртүрлі топшаға орналастырады?

37. Ядро зарядтары a) 8; б)13;в)18;г) 23;д) 53;е) 63;ж)83 болатын элемент атомдарының электрондық формулаларын жазыңдар.

Оқытушы қатысындағы студенттің өздік жұмысына берілген сұрақтар