Программа «история и культура великой степи»
жүктеу/скачать 289,74 Kb. Pdf көрінісі
|
| бароңғар
, оң қол (оң қанат); жоңғар , сол қол (сол қанат), гол немесе Ұлық гол (Орталық, Ұлы орталық), ол орталықта «Ұлы орта жасақ» орналас- тырылған. 4 Фома Сплитский. История архиепископов Салоны и Сплита / Пер., коммент. О. А. Акимовой. М.: Индрик, 1997. С. 114. 5 Храпачевский Р. П. Военная держава Чингисхана. М.: АСТ: ЛЮКС, 2005. С. 343, 389. 6 Першиц А. И. Война и мир на пороге цивилизации. Кочевые скотоводы // Война и мир в ранней истории человечества. В 2-х т. М., 1994. Т. II. Ч. 3. С. 159. 7 Сафаргалиев М. Г. Распад Золотой Орды / Учёные записки Мордовского гос. университета. Вып. 9. Саранск: Мордовское книжное изд-во, 1960. С. 136. 8 Золотая Орда в источниках. Кит. и монг. источники (Собрание сведений, относящихся к истории Золотой Орды (улусу Джучи) из китайских и монгольских источников). С. 67. 107 Шыңғыс хан ұрпағының жаугершілік дәуіріндегі Ұлы даланың әскери өнері Әскердің алдыңғы шебін қараул, хараул құраған, олар негізгі әскердің алдында едәуір қашықтықта жүріп отырған, олардың алдында авангардты топ – манғыла (моңғолша басқаша атауы туму , алдыңғы отряд) ал негізгі құрамның ( асль ) артынан тылды қорғап жүретін арьер - гард – кечка болды. Көшпелі әскердің жауынгерлік сапы бірнеше негізгі шептен, көбіне үш, төрт немесе одан да көп саптан тұратын болған. Мәселен, моңғол әскери өнерінің XIV–XV ғасырлардағы мұрагері – Әмір Темірдің ережесі бойынша оның жауынгерлік сабы жеті-сегіз шептен (ықтимал сызбасын 1-суреттен қараңыз) тұратын болған, мұндай шептерді бұзып өту мүмкін емес еді. Моңғол әскерінде, әуелі атына дейін сауыт құрсанған ауыр атты әскер, қолдың ортасына және қанаттарына орналасатын болған. Олар жыда деп аталатын ұзын найза мен сүңгі, ұру қаруы гул - да – (гүрзі, шоқпар), қылыш – хэлмэ мен семсер – йулду, мэсэ қаруларымен жабдықталып, иін тіресе тұрған қатарларымен күшті соққының болуына жақсы мүмкіндік беретін. Мығым (ұзын) садақтар (көбіне ол екеу болды), келте найза мен қылыш асынған жеңіл атты әскер қолдың ал - дыңғы жағында және қанаттардың шетінде ( канбул ) жүріп, негізгі, алдыңғы тактикалық бірлікті қалқалап, әдетте алысқа ұшатын (ауыр) жебелермен жауды қашықтан үздіксіз атқылау арқылы ұрысты бастап (аяқтап) отырған. Жедел-стратегиялық жобаланатын кең ауқымды әскери операцияларда моңғол қолбасшылығы әскери күштерін екі-үш немесе одан да көп негізгі әскери жасақтарға бөлетін, олар: қарауыл ( лаш - кар-и караул ), алғы шеп ( алғыншы ) және негізгі күш. Негізгі күш жоғары ұтқыр шолғыншылар ( дидбан ) , барлаушылар ( езек ) жасағынан құралып, олар жан-жаққа, алдыға ұзап кетіп, айнала - ны барлап отыратын. Мұндай жедел жасақтар құрамында жердің жағдайын білетін арнайы жол бастау шылар (әккі із кесушілер) қашаршы және қылауыз болатын, олар сол аумақтың білгірі ғана емес арнайы соғыс алаңын да жетік білетін жергілікті тұрғындар арасынан жасақталатын. Д. Синордың пікірінше, моңғол жасағының іс-қимылы алдын-ала даярланған жоспар бой - ынша үйлесіп отырған 9 . Шабуылды бастаған кезде моңғол әскері әуелі әдетте жеңілген халықтар мен тайпалардың адамдарынан құралған жасақтарды алдыңғы шепке шығаратын. Бұл тәсіл арқылы ең алдымен өздерінің әскери шығынын азайтуды көздеген, екінші жағынан қарсыласы - ның күшін азайтып, әлсіретуді ойлайтын. Моңғол жауынгер қарауылдары (басқаша айтқанда, күзет жасақтары) аумақты қарап жүріп, қарсыластың санын, қай жаққа бағыт алғанын, қай жерге орналасқанын анықтап, болашақ шай - қастың орнын шолуға тиіс еді. Болашақ шайқас болатын жердің географиялық кеңістігімен хан және оның қолбасшылары жақсылап танысып алатын. Мүмкіндік болған жағдайда ұзаққа созылған жүрістен кейін әскерге міндетті түрде бірнеше күндік демалыс берілетін. Одан кей - ін мұздай қаруланып, сауытын киген соң ұрыс алаңына әскер жеке-жеке жасақпен – қолонна - мен ( жүктеу/скачать 289,74 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|