Программа «история и культура великой степи»
жүктеу/скачать 289,74 Kb. Pdf көрінісі
|
| Меховский Матвей.
Трактат о двух Сарматиях / Введ., пер. и коммент. С. А. Аннинского. М.–Л.: Изд-во АН СССР, 1936. С. 55–56. 22 Худяков Ю. С. Вооружение кочевников Южной Сибири и Центральной Азии в эпоху развитого средневековья. Новосибирск: Изд-во института археологии и этнографии СО РАН, 1997. С. 123–124. 110 А. Қ. Көшкімбаев тығыз (қою) толассыз атуда және қарсыласты ылғи психологиялық үрейде ұстау үшін жеткілікті болғанға ұқсайды. Садақшылар жаппай жебе атып болған соң жақыннан ұрысу қаруын қолданатын болған. Мы - салы, «Тоқта сарбаздарының жебелері таусыла бастаған соң әскерлер бір-бірімен бетпе-бет ке - леді. Енді олар семсерлесіп, өлім шашты да әскер қатары сирей түсті» және «шабылған бастар ұшып, сынған сүйектер сықырлай бастады» 23 . 1387 жылы Тоқтамыс ханның жер қайысқан әскері Темірдің жасағы ат тұяғын іліктірген қазіргі Әзірбайжан жеріне бет түзеді. Алтынордалық жа - уынгерлер ең алдымен «оларға лап беріп, жебесін жауындай жаудырды да, шайқасты бастады» немесе Шамидің жазуынша ең әуелі «жебені нөсердей жаудырды» 24 . Қондырша өзенінің маңын - дағы шайқаста Темірдің сұлдұс қосынының қатарын бұзу үшін Тоқтамыс жасақтары оларға «же - беден жауын жаудырды», одан кейін семсер мен найзаны іске қосып қарсылас әскерінің біраз бөлігін қырып салды, бірақ қалайда олардың арасынан, яғни тактикалық шебінің өне бойынан үлкен қиындықпен өтті 25 . М. И. Иванин XIX ғасырдағы қару-жарақ туралы дереккөздер мен ақпараттарға сүйене оты - рып, моңғол әскері күзет үшін пайдаланған (маңдайшеп) жеңіл қаруланған жасақтардан құралға - нын, олардың, қарсыласының аты мен жауынгерлеріне жебе ату арқылы соғысты бастауға ты - рысатын, бұл өз кезегінде қарсыластың сабын едәуір бұзатынын анықтаған. Осыдан кейін ғана ауыр атты әскер негізгі соққы беру үшін ұрысқа кірісетін 26 . Моңғол әскери өнеріне тұтас тарау арнаған Г. В. Вернадский өз еңбегінде, жеңіл атты әскер, әскердің жетекші түрі болғанын, ал ауыр атты әскер оларды толықтырушы ретінде пайдаланылға - нын пайымдайды. Садақпен қаруланған моңғол жеңіл атты әскері ұрысқа алдымен кірісетін, олар жауды үздіксіз соққылап, жиі-жиі шегіне ұрыс сала отыру арқылы қарсыласты шаршатуға тиіс болатын. Оған қоса ұтқыр атты әскердің іс-қимылын қолбасшылар жалауша арқылы басқарып тұратын, ал түн қараңғылығында әскерді басқару үшін арнайы жарық құрылғыларын қолдана - тын еді. Қарсы тарап әлсіреп рухы құлады-ау деген сәтте орталыққа немесе қанатына ауыр атты әскер соққы беретін. Бұл шабуылдың жойқын болу керектігі сондай, кез келген қарсылықты бұ - зып-жарып өте шығуы керек еді 27 . А. Г. Юрченко моңғол тактикасын арнайы талдап, мынандай қорытындыға келген: олардың дала майданындағы соғысы екі кезеңнен тұрған: біріншісі, садақ пен жебенің көмегімен қашықтықтан ұрыс жүргізу; екіншісі, ағаш сапты және жүзі бар қарулардың көмегімен шайқасу 28 . 23 История Казахстана в арабских источниках. Извлечения из сочинений ХII–ХVI веков / Отв. ред. А. К. Муминов / Сост., перевод с араб. яз., введ., коммент. А. К. Муминова; составление указат. У. А. Утепбергеновой. Алматы: Дайк-Пресс, 2006. Т. III. С. 99. 24 История Казахстана в персидских источниках (СМИЗО. Т. II): Сборник материалов, относящихся к истории Золотой Орды. Извлечения из персидских сочинений, собранные В. Г. Тизенгаузеном и обработанные А. А. Ромаскевичем и С. Л. Волиным / Отв. ред. М. Х. Абусеитова. Перераб. и доп. Подгот. к нов. изд., введ., пер., комм., состав. указ. М. Х. Абусеитовой и Ж. М. Тулибаевой. Алматы: Дайк-Пресс, 2006. Т. IV. С. 298, 216. 25 История Казахстана в персидских источниках (СМИЗО. Т. II). С. 230, 323. 26 жүктеу/скачать 289,74 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|