Психология

мен оны жүзеге келтіре алу қасиеті. Сырттай қарағанға, батыл- 
дық ешбір толғаныссыз өтетіндей, батыл адамның мақсат таң- 
дауы жеңіл де оңай болатын сияқты. Әдетте, олай емес. Батыл 
адамдар өз іс-эрекеттерінің мақсатын терең де жан-жақты, үлкен 
толғанысқа түсіп, ойластырады, жоспарлайды. Ал іске кірісу 
кезеңі келгенде баяғы толғаныстың бэрін ысырып тастап, же- 
дел шешім қабылдауға қабілетті.
Батыл қимылды адамдар іс шешімін қабылдаудан істің өзін 
орындауға жылдам ауыса алады. Кейде адам қандай да шешімге 
бел байлағанымен, істің өзіне келгенде босбелбеулік танытады, 
осыдан жұмыс басталмай қалады. Мұндайда батылдықка тірек 
— ержүректік қорқыныштың бэрін басып, адамды тәуекелге 
келтіруші қасиет. Іс-әрекеттегі батылдық көзсіздікке тікелей 
қарсы. Егер іс-жағдайлары болымсыздық танытса, батыл адам 
әрекетін кідіртіп, кейін қалдыра алады.
Іс-әрекеттің орындалу кезеңінде 
шалттьщ
пен 
табандылъщ
үлкен маңызға не. Шалт адамдар өздерінің барша күшін көз- 
делген мақсатка тез шоғырландыра алады. Бірақ көптеген жағ- 
дайларда шалт әрекет істің бастапқы кезеңінде өте карқынды бо- 
лып, кейін іс негүрлым ұзаққа созылган сайын ол үдемелі кеми 
бастайды да тіпті байқалмайтындай деңгейге түседі. Осыдан, 
шалттық табандылықпен ұштасса ғана түлғалық қасиеттің ең 
жоғары көрсеткішіне айналады. Табандылық — бұл адамның 
ұдайы, шалт әрекеттерін бірде төмендетпей, көрінген қиын- 
шылықтарға төзе білуі. Өз табандылығынан адам қоршаған 
жағдайлар ішінен қажетін табуға шебер. Сәтсіздікте мүдіру, 
күмэнға берілу — табанды адамға жат қасиеттер, басқалардың 
қарсылығын, мінеп — шенегенін бұл өткір мінезді тұлғалар елей 
бермейді.
Табандылық та батылдық сияқты эртүрлі деңгейде көрініс 
береді, бірақ бұл екеуінің шектен тыс дамуы кері сипатқа 
соқтыруы мүмкін. Мысалы, кейде ақылды, тіпті дарынды адам­
дар өз шешімін қорғай алмай, алғашқы кедергіден-ақ сескеніп, 
оны жеңудің амалына көзін жеткізе алмай, жалғастырайын десе, 
ерік күші жетпей, істен бас тартатыны да болады. Бұл жағдайда 
адамда қара басының тэндік мүддесі басымдау болып ақыл,

ой мен сыртқы жағдай талаптары далада қалады. Кейде адам 
бастаған ісінің тізгінін қолдан жаздырып алып, әрекет нэтиже- 
сінін болымсыздығына көзі жетіп тұрса да, «болғаны болар» 
деумен, илеуге келмейтін, ақыл қонымдылығы жок ерік сапасы 
— 
өжеттік
пен 
қицарлыңты
қару етеді.
Қабылданған шешімнің орындалуы үшін 
өзіндік бакылау
мен 
өзіндік бага
үлкен маңызға ие. Егер адам өз іс-әрекетіне 
орынды бақылау жүргізе алса ғана, көзделген мақсат іске аса- 
ды. Олай болмаса, алға қойылған міндет пен оған қажетті кы- 
лық-эрекет арасында сэйкессіздік туады. Мақсатқа жету үде- 
рісінде өзіндік бақылау жоғары мүдделердің қарапайым ниет- 
терден, жалпы қағидаттардың мезеттік қалау мен кұмарлықтан 
үстемдігін қамтамасыз етеді.
Ал өзіндік бағаға байланысты бақылау сипаты мен дэлдігі 
өзгеріске келеді. Қандай да теріс бағадан адам өзінін кері мінез 
бітістерін орынсыз, ұлғайта танып, осыдан өзіне деген сенімін 
жойып, істен бас тартады. Өзіндік ұнамды бағаның да зиянды 
тарапы бар. Мұндайда адам обьектив бақылауды өзіндік әсіре 
мадақтауға айналдырып жібереді.

жүктеу/скачать 10,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: