Психология

белгілеу мен істің орындалуына дейінгі ерік үдерісінің барша 
бөліктеріне ықпалды фактор. Орындау барысында адам өзінің 
ішкі кедергілерін ғана емес, сыртқы қиыншылықтарды да ерік 
күшімен женетінін нақты байқай аламыз.
Ерік күші бұлшық еттердің күш салуынан сапалық өзгеше- 
лікке ие. Ерік күшінде дене қозғалысы тіпті мардымсыз, ал 
оған байланысты ішкі жан толғанысы шектен тыс деңгейге же- 
тіп, кейде адамның тірлік қалпына зақым келтіруі мүмкін.
Ерік күшінің қарқындылығы (интенсивность) төмендегі жағ- 
дайларға орайлас:
1. Жеке адамның көзқарасы (жапон самурайы, жахид жария- 
лаған мұсылман).
2. Моральдық тұрақтылық (жауапкерлік, немқүрайлық).
3. Қоғамдық мэнді мақсаттар.
4. Іс-әрекетке деген көрсетпе-талап (установка) (мүғалімнің 
шэкіртке тапсырмасы: «тек оқып кел», «бірін қалдырмай көші- 
ріп ал» — әрқайсысы эртүрлі ерік күшін керек етеді).
5. Түлғаның өз басын жұмысқа бүрып, басқара алуы (өзін 
жетілдіре алмаған адам қиыншылықтарға төзімсіз келеді).
Адам орындалатын істід маңызын, оның моральдық талап- 
тарға қайшы еместігін де түсінуі мүмкін, алайда бұл оған іс 
барысындағы кедергі, қиыншылықтарға қарсы түруға демеу 
бола алмайды. Түсінуден көптеген басқа ниет, тілектерді баса 
отырып, қажетті ұмтылысты пайда етуі үшін, адам «осылай бо- 
луы тиісті» дегендей үлкен жан қалауы — борыш сезіміне бөле- 
нуі тиіс. Борыш сезімі — моральдық талаптардың адамның ішкі 
жан дүниелік қасиетіне айналып, «мендік» пен қоғамдық мүд- 
делер тоғысында таңдалатын тиімді әрекет-қылықтың жол 
керсеткіші.
Көп жағдайда адам ерік күшімен өзінің мінез-қылығындағы 
ырықсыз белсенділігін ноқталап, токтамға келтіруіне тура ке­
леді, бұрыннан бекіген эдеттері, бойға сіңген келеңсіз қылық- 
тарына қарсы шайқасқа түседі.
Бірақ мұнысымен адам ырықсыз белсенділікті түбегейлі 
шектей алмайды, тек түрін өзгертіп, не тысқы көріністерін ба- 
суы мүмкін. Сондықтан да, 
ерік-адамныц өз болмысын билей алу
кабіпеті, өз үмтылыстары, сезімдері мен күмарлъщтарына тоц-
там беру цасиеті.

Ерік әрекеттерін іске асыру барысында, әсіресе орындаудан 
соң бағалау кезеңі келеді. Баға түрлі элеуметтік-саяси, мораль- 
дық, эстетикалық жэне т. б. бағыттардан беріледі, ал кей жағ- 
дайда аталған талғамдардың басы бірігіп, бір бағаға арқау болуы 
ықтимал. Баға тек тұлғаның адамның өлшемінен емес, іске 
қатысы бар көпшіліктің пікіріне де телінуі мүмкін. Осыдан, 
ұжымдык баға эрбір дара түлға әрекет-қылығының шын өлшемі 
бола алады. Орындалған іс- әрекеттің бағамы қабылданган 
шешімдер мен іс эдістерін қолдау, ақтау не кінәлау сипатта 
көрінеді. Әрқандай баға көңіл-күй толғанысын тудырып, іс 
нәтижесінен қанағаттану не қанағаттанбау сезіміне бөленеді. 
Орыңдалған эрекеттің болымсыздығынан адам опық жейді, үят 
қысылысына түседі. Баға жұмыстың ендігіден былай жалға- 
суына, өзгеруіне не доғарылуына сеп-түрткі болады.

жүктеу/скачать 10,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: