Рапишева Жанат Дабылқызы. «Лингвистикадағы кәсіби шетелдік терминология» курсының оқу бағдарламасы

Осы тізімге кіретін алқа (коллегия), егемендік (суверенитет), түнек (ляжка), собық (початок), қандауыр (скальпель) сияқты терминдердің қалай терминденгенін дәлелдеңіз.

Сондай диалекті сөздердің арасында жалпы қолданыстағы қазақша баламалары болмай келген сөздердің баламасы ретінде қолданылып жүргендері де бар. Олар: ақжайма (простыня), орам (квартал), тұшпара (пельмени). Басқа да мысалдар келтіріңіз.

3-тапсырма. Терминжасамның ішкі көзін құрайтын өзге лексикалық қабаттармен қатар казір өте сирек қолданылатын көнерген сөздер де терминдер қатарын молайтуға өзіндік үлес қосады. Сирек кездесетін сөздің бірі – кіреуке. Ертеректе батырлардың жаугершілікте жауға киетін темір сауытын кіреуке деп атаған болса, қазір медицина ғылымының стоматология саласында кіреуке (эмаль) деп – “құрамында 96,5 пайыз бейорганикалық заттар және гидроксиапатит кристалдары бар, тіс сауытын жаба отырып, денте мен ұлпаны сыртқы тітіркенуден қорғайтын, беріктігі жағынан кварц пен апатиттің аралығында болатын организмдегі ең берік ұлпаны” атайды.

Бұл термин тілде қазір қолданыла бастаған сөздің мағынасының метафоралануы арқылы жасалған. Сөздің терминденуіне негіз болған – екі ұғымның өзара ұқсастығы. Яғни тістің сыртын жауып тұратын қабаттың беріктігі мен қорғаныштың қызмет атқаруы кіреуке сөзінің терминденуіне себеп болған. Биологиядағы “кейбір жәндіктер ( мысалы, шаян тәрізділер) мен жануарлар денесін қаптайтын қатты жабын бірсыпыра балықтар, жорғалаушылар (тасбақа, крокодил) және сүтқоректілердің денесін қаптап, оларды жауыннан, зақымданудан қорғайтын бөлігі”,- деген ұғымды білдіретін сауыт термині, “оқтан, найза-сүңгіден сақтау үшін ертеден батырлар киген тор көзді темір кіреуке” деген мағынаны білдіретін сауыт сөзінің терминденуі арқылы жасалған.