Реферат мидың екі сигналдық жүйесі
жүктеу/скачать 77,27 Kb.
|
Мидың екі сигналдық жүйесі
Мұғалім тұлғасы және оның психологиясы, микроэкономикаа сессияя (2)
|
РЕФЕРАТ Мидың екі сигналдық жүйесі Мидың екі сигналдық жүйесі Жоспар: I. Кіріспе Бірінші және екінші сигналдық жүйелер дегеніміз не? II. Негізгі бөлім. 1. И.П. Павлов еңбектерінің жоғары жүйке қызметтері. 2. Бірінші және екінші сигнал жүйелері мен олардың дамуы. 3. И.П. Павловтың адамның жоғары жүйке әрекетінің арнайы топтарын ұсынуы мен қағидасы. 4. Жоғары жүйке әрекетінің топтарының балаларда қалыптасуы. 5. Н.Н. Красногорскийдің жоғары жүйке әрекеттерінің топтарын ұсынуы. III. Қорытынды. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі. Адам баласының ми қыртысының жануарлардың ми қыртысынан айырмашылығы бар. Дегенмен, жануарлар мен адамдар үшін нақтылы әсерді және көз, құлақ т.б. организмнің сезгіш рецепторлары арқылы келетін сыртқы ортаның көріністерін талдау (анализ) мен талқылау (синтез) екеуінде де бар ортақ қасиет. И.П. Павлов сыртқы ортаның табиғи әсерлерін « сигналдар» деп атады. Павлов адамда бірінші сигнал жүйесімен (бұл жануарларда да болады) қатар, екінші сигнал жүйесі (сөйлей, жаза алатын қабілет) болатынын дәлелдеп берді. Павлов ашқан жаңалықтардың физиология , медицина, педагогика және психологияның дамуы үшін маңызы зор болды. 4. Павлов өз еңбектерінде алдыңғы мидың үлкен ми сыңарларының қызметін жоғары жүйке қызметі деп атады. Жоғары жүйке қызметі аркылы ағза үнемі өзгеріп тұратын сыртқы ортаның өзгерістеріне бейімделеді. Орталық жүйке жүйесінің басқа бөлімдерінің қызметі тек ағзаның өзінде ғана жүретін қызметтерді реттеуге бағытталады. Адам алдына белгілі бір мақсат қойған кезде, оны жүзеге асырудың жолдарын саналы түрде ойластырады. Соған сәйкес әрекет жасайды. Адамның жоғары жүйке жүйесіне тән қасиеттерге сана, ойлау, сөз, еңбек ету қабілеті, қоғамдық өмірге бейімделуі жатады. 5. Айналада болып жатқан ақпараттарды қабылдау, талдау, жауап қайтару сигналдық жүйелер аркылы жүзеге асады. Ағза мен қоршаған орта арасында сигналдық жүйелер аркылы байланыс түзіледі. Сигналдық жүйелер бірінші сигналдық жүйе және екінші сигналдық жүйе деп 2 түрге бөледі. Бірінші сигналдық жүйе - жануарларға да және адамға да тән қасиет. Оның орталығы ми кыртысында орналасады. Бірінші сигналдық жүйе аркылы ағза сырткы ортаның нақты тітіркендіргіштеріне қайтарады. Бүл кезде сыртқы ортада болатын заттар және құбылыстар шартты рефлекстің түзілуіне әсер етеді. Оған мысал ретінде, сәбидің тамаққа, ойыншыққа катысты рефлекстерін атауға болады. Екінші сигналдық жүйе — тек адамға ғана тән касиет. Бұл жүйедегі негізгі шаррты тітіркендіргіш - сөз. Сөздің әсерінен пайда болған қозуды ми қыртысы қабылдап, талдап, жауап кайтарады. Сөз бірінші сигналдық жүйенің жұмысына түрткі болады. И. П. Павловтың пікірі бойынша, сөз «сигналдардың сигналы» болып есептелінеді. Сол сигналдарды және оларды қабылдауға қатысатын мүшелер жүйесін 1-ші сигнал жүйесі деп, ал сол сигналдардың сөзбен белгісін « сигналдың сигналы » деп атады. Еңбектің және әлеуметтік дамудың нәтижесінд адамда сөз сигналдарына, сөйлеуге байланысты жай сигналдарды сөзбен белгілеу және оны қабылдау қабілеті дамыған. И.П. Павлов «сигналдың сигналын » қабылдауға қатысатын мүшелер жүйесін және сөйлеу, сөзге байланысты ойлау қабілеттерін 2-ші сигнал жүйесі деп атады. 1-ші сигнал жүйесі жаңа туған нәрестеде бірнеше күннен кейін қалыптасады. 7-10 күндері алғашқы шартты рефлекстері қалыптаса бастайды. Ал 2-ші сигнал жүйесінің даму белгілері 6 айдан пайда бола бастайды. Сөздің мағынасын нәресте ерте түсіне бастайды, сондықтан оны дамыту үшін нәрестемен сөйлесу қажет. Жаңа туған баланы емізгенде, киімін ауыстырғанда, қасына келгенде сүйіспеншілікті көрсетіп, алғашқы күндерінен бастап, сөйлесуге болады. Бұл 2-ші сигнал жүйесінің дамуына жақсы қозғаушы әсер. Екі сигналды жүйе бір-біріне әсер етеді. Олардың ерекшелігіне байланысты Павлов 3 типке бөлді: 1. Көркем, I сигналды жүйе басым 2. Ойшыл, II сигналды жүйе басым 3. Орташа, екі сигналды жүйе теңдесті 4. 2-ші сигнал жүйеден 1-ге мәлімет бөгеліп өтеді. 3. 1-ші сигнал жүйеден 2-ге мәлімет бөгеліп өтеді. Екі сигнал жүйесінің арасындағы мәліметтердің берілуі бойынша И.П.Павлов адамдардың 4 тобын ажыратты 2. Мәлімет 1-ші сигнал жүйеден 2ге, 2-ші сигнал жүйесінен 1-ге қиын өтеді. 1. Мәлімет 1-ші сигнал жүйеден 2-ге, 2-ші сигнал жүйесінен 1-ге жеңіл өтеді. 10. Жоғары жүйке әрекетінің топтарының балаларда қалыптасуы. Баланың мінез құлқының қалыптасуына екі сигнал жүйесінің даму дәрежесі, жоғары жүйке әрекетінің топтары әсер етеді. Баланың темпераменті мен мінез-құлықтарының қалыптасуы екі түрлі әсерге байланысты: 1. Ата-анасынан тұқым қуалап ауысатын қозу мен тежелудің ми қыртысындағы генотиптік қасиеті. 2. Сыртқы ортаның әсерінен (үйдегі тәрбиесі, дос-жолдастарының ықпалы, әлеуметтік қоғам орындарының ықпалы) болатын фенотиптік қасиеттер. 11. Н.Н.Красногорский балалардың ми қыртысындағы қозуы мен тежелуін зерттей келе, олардың жоғары жүйке әрекетін 4 топқа бөлді: 1. Қозуы мен тежелуі күшті, тең, алмасуы жылдам топтың шартты рефлекстері тез пайда болып оңай тежеледі, пайда болған рефлекстері ұзақ, жақсы сақталады. Бұл топтағы балалардың тілі жатық, сөз қоры мол, мінезі ұстамды. 2. Қозуы мен тежелуі күшті, тең, алмасуы баяу топтың шартты рефлекстері бірнеше рет қайталағанда пайда болады, бірақ пайда болған рефлекстері ұзақ, жақсы сақталады. Бұл топтағы балалар ерте бірақ баяу сөйлейді. Мінезі - өте шыдамды. 3. Күшті қозғыш ұстамсыз топтағы балалардың шартты рефлекстері өте жылдам пайда болғанымен тез жойылып отырады. Мінезі - ұстамсыз, шыдамсыз. 4. Әлсіз топтағы балалардың шартты рефлекстері ұзақ көп қайталағаннан кейін өте баяу туады. Ондай балалар жаңа жағдайға ұзақ бейімделеді. Мінезі жасқаншақтау, тез шаршағыш келеді. Қорытындылай келе, адам- қоғами жаратылыс, сондықтан, баланың жоғары жүйке әрекетінің топтары тұрақсыз, сыртқы ортаның жағдайларына өте тәуелді болады. Бірінші және екінші сигнал жүйелері бір-бірімен тығыз байланысты. Адам баласында барлық түсініктер, көріністер, құбылыстар мен сезімдер сөзбен белгіленеді. Бұл 1-ші сигнал жүйесі 2-ші сигнал жүйесіне ауысатынын білдіреді.Баланың өміріндегі оқыту мен үйретудің және оның өзінің творчествовалық әрекеттері 2-ші сигнал жүйесінің дамуымен кемелденуіне байланысты. Ол өзінің ең жоғары дәрежесіне табиғат пен қоғамды тану арқылы жетеді. Бала нақтылы сезім арқылы абстрактылы жалпылама ойлау дәрежесіне өседі. Қозу мен тежелудің ішкі заңдылықтарының бірі - өзара индукция заңы. Бұл заң бойынша: егер мидың бір алабында қозу процесі туса, басқа бір алабында міндетті түрде тежелу процесі туады, керісінше, тежелу процесі болған жерде оған қарама – қарсы процесс – қозу пайда болады. Сонымен бірге ми қыртысында қозуға қарсы тежелу процесі болып отырады. Ол қозуды бір жерге шоғырландырып тежейді. Қозу мен тежелу бір – бірімен тығыз байланысты. Мидың бір алабында қозу тежелу процесімен қоршалатын болса, бұл құбылысты теріс индукция дейді. Мысалы, адам бір нәрсе туралы барлық ынтасын салып ойланған кезде өзінің айналасында не болып жатқанын байқаймайды. Бұл біздің миымызда теріс индукция, яғни күшті қозу процесінің болып отыратындығын көрсетеді. Екінші бір жағдайда ми қабығының бір алабында пайда болған тежелу айналасындағы алаптарда қозу процесін тудырады. Бұл құбылыс оң индукция деп аталынады. Оң және теріс индукциялар бір мезгілде пайда болса, бір мезгілдік индукция, бірінен кейін бірі пайда болса, бір ізділік индукциясы деп аталынады, Қозу мен тежелу процестерінің заңды байланысының арқасында біздің барлық іс - әрекетіміз, саналы тіршілігіміз бірқалыпта жүзеге асып отырады да, ми сыртқы дүниенің заттары мен құбылыстарын дұрыс бейнелейтін болады. МИДЫҢ АНАЛИЗДІК ЖӘНЕ СИНТЕЗДІК ҚЫЗМЕТІ. ДИНАМИКАЛЫҚ СТЕРЕОТИП. Мидың анализдік және синтездік қызметі. И.П. Павлов ми қабығының негізгі жұмысы анализдік (талдау) және синтездік (біріктіру) қызметтен тұратындығын және бұл миды зерттеудің басты принциптерінің бірі екендігін көрсетіп берді. Талдау мен біріктіру – организмнің үнемі өзгеріп отыратын ортаға бейімделіп шартты рефлекс жасалуы үшін қажетті жүйелі процестер. Сондай әрекеттері арқылы организм өзінің мінез–құлқын тіршілік ортасымен сәйкестендіріп отырады. Сондықтан, мидың талдау мен біріктіру қызметі организм үшін негізгі шарт. Мидың анализдік қызметі түрлі тітіркендіргіштердің жеке бөліктерін айыруда, осы жеке тітіркендіргіштерге шартты рефлекс жасауда көрініп отырады. Ал мидың синтездік қызметі жеке тітіркендіргіштерді біріктіруден, яғни ми қабығында уақытша байланыстардың жасалуынан көрінеді. Мысалы, иттің аяғын электр тоғымен тітіркендіргенде (шартсыз тітіркендіргіш), мұны даусы әлсіз қоңыраумен нығайтатын болсақ (шартты тітіркендіргіш), ит одан аяғын көтеріп қорғанатын болады. Электр тоғымен тітіркендіруді даусы күші қоңыраумен нығайтсақ та осындай реакцияны байқаймыз. Бұл жерде ми қабығында екі ұқсас тітіркендіргіштерге (әлсіз және күшті қоңырау) бір жауап беріліп отыр. Бұдан біз мидың синтездік қызметін көреміз. Мидың анализдік, синтездік қызметі организмнің өмір сүруінің басты шарты болып табылады. Мысалы, жануарлар үшін әрбір сыбдыр, әрбір көлеңке, болмашы иіс, ауадағы болмашы қозғалыстар т.б. тамақтың не қауіптің алыс – жақын екендігін білдіретін сигналдар болып табылады. Жануарлар сыртқы дүниенің тітіркендіргіштерін өте нәзік айыра және біріктіре алуы нәтижесінде ғана өзіне төнген қауіпті не тіршілігіне қажетті нәрсені дер кезінде сезіп, өмір сүретін ортасына дұрыс бейімделе алады.Анализ бен синтез мидың бірімен – бірі тығыз байланысты, біртұтас қызметі болып саналады. Мидың бұл қызметі невр жүйесінің структуралық дәрежесіне қарай әр түрлі сипатта көрініп отырады. Мысалы, ми қабығының құрылысы ерекше дамып, жетілгендіктен адам миының анализдік, синтездік қызметі өте күшті дамып жетілген. Тіпті кішкентай баланың миының осындай қызметіне де жануарлар дүиниесіндегі дамудың ең жоғарғы сатысында тұрған маймыл миының анализдік, синтездік қызметі ешбір тең келе алмайды. Динамикалық стереотип Бұл ғылыми физиологиялық терминнің мәнісі “динамикос” – қазақша – қозғалыс жағдайында болу, “стресс тупос” – қазақша – қатты таңба деген грек сөздерінен шыққан. Динамикалық стереотип белгілі бір тітіркендіргіштерді бір қалыппен ұзақ уақыт бойы қайталап отыратын болса, ми қабығында қозу мен тежелудің тұрақты, біз ізге түскен жүйелері қалыптасады. Соның салдарынан рефлекстердің бекіген жүйесін қайта жаңғыртып отыру көп күш жұмсауды талап етпейді. Мысалы, итке күрделі тітіркендіргіштердің жиынтығы ретінде бірнеше тітіркендіргіштер туғызылса (қоңырау, жарық, метроном т.б.) және олар жеткілікті түрде белгілі ретпен қайталанатын болса, кейін осы тітіркендіргіштердің біреуімен ғана әсер етсе болды, ит бұрынғы жауап реакциясын түгелдей қайта жаңғыртады. Осы секілді үнемі қайталанып отыратын тітіркендіргіштерге организмдердің төселуін және соның нәтижесінде ми қабығында қозу мен тежелу процесінің жасалуын динамикалық стереотип деп атаймыз. Қозу мен тежелудің осындай бірқалыпты стереотиптері сыртқы ортадан келетін тітіркендіргіштердің бірсыдырғы тұрақталған жағдайында ғана жасалады. Динамикалық стереотиптер сыртқы ортаның өзгеруіне қарай жаңадан жасалып, ал сол ортаға сәйкес келмеген жағдйларда қайтадан жаңғырып тұрады. Адамның әр алуан дағдылары мен әдеттері, мінез – құлқы бітістерінің бірқалыпты көріністері осы динамикалық стереотиптерден тұрады және адамның бірсыпыра психологиялық ерекшеліктерінің табиғи – ғылыми негізін құрайды. Динамикалық стереотипті тауып, зерттеген – И.П. Павлов. жүктеу/скачать 77,27 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|