РәСӘй халыҡтары телдәре диалектологияһының КӨНҮҘӘк мәСЬӘЛӘЛӘре XVIII бөтә Рәсәй фәнни конференция материалдары



Pdf көрінісі
бет153/200
Дата18.04.2023
өлшемі2,67 Mb.
#174842
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   200
Байланысты:
Dialectology-2018

-п жүгір,
-
п жібер
. Етістігінің «Қазақ тілінің он томдық түсіндірме сөздігінде»
көрсетілген мағыналары: «1. Біреуді бір жаққа жөнелту, аттандыру, жұмсау; 2. Босату, қоя
беру, ұстап қалмау, тоқтатпау; 3. Басқа етістіктермен тіркесіп, жылдамдық, тездік мән
тудырады» деп көрсетілген [Оралбаева, 1979]. Мысалы: Біреу біреудікіне келгенде үйіндегі
малының бәрін де 
айдап келіп
, өз үйіне кісі барғанда бар малын далаға 
айдап жіберетұғыны
қалай? (Абай. Қырықыншы сөз). Тілдік деректер 
жібер 
етістігінің хабар беру мағынасында
да қолданылатындығын көрсетеді: Жаңағы шешелерден басқа жеңгелер, көрші үйлердің
әйелдері, бірен-саран тыста жүрген шал-кемпір,
жүгірісіп келіп жатқан
бала-шағалар бар
(М.Әуезов). Ал көмекшілік қызметте бұл етістік лексикалық мағынасын жойып, тіркескен
жетекші етістікке қимылдың тез, бірден жасалғандығы мағынасын үстейді. Бұл мағына
жібер 
сөзінің лексикалық мағынасының құрамында кездеспейді. Дегенмен, кейбір қозғалыс
183


етістіктерімен тіркескенде лексикалық мағынасының құрамындағы жөнелту , қозғау



салу семасын сақтап қалады.

Қозғалыс етістіктерінің архисемасы – орын өзгерту, ауыстыру,
бағыттық қозғалысты білдіретін лексика-семантикалық топ жалпы қозғалыс етістіктері құрамынан
дифференциалды семалары арқылы бөлініп шығады.
Қайт

етістігінің семалық жіктелімі мен сөзжасамдық ұясы:
архисема
– кеңістіктегі қозғалыс, орын өзгерту;
ортақ сема
– бағытты қозғалыс, нысанға
жақындау; көлденең бағыттағы қозғалыс; жылдамдығы жағынан бейтарап; 1) 
Шыққан орнына
оралу, қайыра келу.
Ал елге
қайтамын 
дегенің дұрыс. Ит тойған жеріне, ер туған жеріне
деген
 
(І.Есенберлин, Маңғыстау майданы). Мен кеше туған жерге барып
қайттым
(Т.Молдағалиев, Жүректегі жазулар). Қатша…байы көз ұшынан жоғалғанша артынан
қараңғыға қарап тұрды да, ет салған қапты арқалап үйге 
қайтты
(М.Әуезов, Қараш-қараш).
2)


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   200




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет